تعطیلی زندان رجایی‌شهر با توجه ‌به اعدام‌های گسترده زندانیان سیاسی طی سال‌های گذشته در این محل و شکنجه و نگهداری بسیاری از بازداشت‌شدگان اعتراضات در آن، با واکنش‌‌های گسترده‌ای روبرو شد.

مدیریت زندان رجایی‌شهر با انتشار خبر تعطیلی آن، این اقدام را در راستای اجرای مصوبات سفر مورخ ۱۷ فروردین‌ماه سال جاری غلامحسین محسنی اژه‌‎ای، رئیس قوه قضاییه به استان البرز اعلام کرده است.

طبق این مصوبه، زندان رجایی‌شهر با توجه ‌به انجام مقدمات از سوی سازمان زندان‌های جمهوری اسلامی باید از زندانیان تخلیه می‌شد. به‌این‌ترتیب تا روز شنبه ۱۴ مرداد، تمامی زندانیان به ندامتگاه قزل‌حصار منتقل شدند.

برخی نهادهای حقوق بشری با آغاز روند انتقال زندانیان گفته بودند دلیل اصلی این اقدام ایجاد فشار بر زندانیان و خانواده آن‌ها به‌واسطه مسافت بیشتر زندان بزرگ فشافویه و قزل‌حصار و نبود امکانات در این دو زندان است.

نعمت احمدی نسب، وکیل پایه یک دادگستری، شهریورماه سال ۱۴۰۱، با تایید پدیده تراکم زندانیان و کف‌خوابی در زندان‌های ایران گفته بود در زندان‌های تهران و کل کشور، سرانه‌ای که در قانون و آیین‌نامه برای فضای تخصیص‌یافته به هر زندانی آمده است رعایت نمی‌شود. این وکیل دادگستری تاکید کرده بود دو تا سه برابر جمعیت معین‌شده، زندانی در زندان‌ها نگهداری می‌شوند. اخیرا هم رئیس سازمان زندان‌ها تایید کرد کف‌خوابی در زندان‌های جمهوری اسلامی وجود دارد.

علی نجفی توانا، جرم‌شناس، نیز تابستان ۱۴۰۱‌، در گفت‌وگو با روزنامه شرق به معضل کمبود فضای استاندارد برای هر زندانی اشاره و تصریح کرده بود، در بازدیدهایی که همراه دانشجویانش از زندان داشته‌اند مشاهده کرده است در یک اتاق ۲۰ تا ۲۵ نفر زندگی می‌کنند و این افراد به شکل کتابی کنار هم می‌خوابند و اگر نیمه‌شب شخصی برای دستشویی از جا بلند شود، باید بقیه هم از خواب بیدار شوند.

زندان رجایی‌شهر به سبب سابقه تاریخی خود پس از بهمن ۱۳۵۷‌، محل نگهداری زندانیان سیاسی و جرائم امنیتی بوده است. این زندان که ساخت آن پیش از سال ۱۳۵۷ آغاز شد و در سال ۱۳۶۱ به‌طور رسمی افتتاح شد، بر‌اساس خاطرات زندانیان سیاسی محبوس در آن، ساختار پیچیده حفاظتی و امنیتی دارد.

ایرج مصداقی، زندان سیاسی دهه ۶۰ که نزدیک به ۱۰ سال در این زندان محبوس بوده است، با شرح نقشه این زندان می‌گوید این زندان از هشت ساختمان یا بلوک سه‌ طبقه تشکیل شده است که هر طبقه به‌عنوان یک‌بند در نظر گرفته شده و درمجموع ۲۴ بند دارد.

به گفته مصداقی، از مجموع ۲۴ بند زندان، ۲۱ بند با ۴۰ سلول در هر بند، به سلول‌های انفرادی اختصاص دارد که دو سلول انتهای هر سالن حمام است.

اگرچه ظرفیت استاندارد این زندان ۳۰۰۰ نفر اعلام شده‌، اما در دوره‌های مختلف تا ۱۵ هزار زندانی در آن نگهداری شده است.

زندانیان سیاسی در دهه ۶۰، بیشتر بازداشت‌شدگان اعتراضات ۱۳۸۸، دی‌ماه ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸ در این زندان محبوس بودند. در اعتراضات سال ۱۴۰۱ نیز بخشی از بازداشت‌شدگان تهران و استان البرز به زندان رجایی‌شهر منتقل شدند.

وزارت خزانه‌داری آمریکا، دی‌ماه ۱۳۹۶، مسئولان زندان رجایی‌شهر را به‌دلیل آنچه دسترسی‌ نداشتن زندانیان به خدمات درمانی، وکیل و شکنجه و آزار جنسی به دست مسئولان زندان عنوان شد، در فهرست تحریم‌ها قرار داد.

اتحادیه اروپا نیز در سال ۱۴۰۰ تحت عنوان نقض حقوق بشر در ایران، کشتار و سرکوب معترضان در آبان‌ماه ۱۳۹۸، سه زندان جمهوری اسلامی ایران ازجمله رجایی‌شهر را تحریم کرد.

هرچند از دهه ۶۰ تاکنون در خاطرات زندانیان سیاسی نام این زندان به‌عنوان اصلی‌ترین محل شکنجه و اعدام زندانیان سیاسی آمده است، اما در جریان محاکمه حمید نوری، نام این زندان و نحوه غیرانسانی نگهداری زندانیان، شکنجه و اعدام آن‌ها بار دیگر مطرح شد.

خردادماه امسال هم حسن مرتضوی، رئیس وقت زندان گوهردشت (رجایی‌شهر) و اوین در دهه ۶۰‌، با حضور در رسانه اجتماعی کلاب‌هاوس تایید کرد اعدام‌های سال ۱۳۶۷ از این زندان آغاز شده است.

اگرچه اوج اعدام‌ها در این زندان به تابستان سال ۱۳۶۷ بازمی‌گردد، اما بر اساس گزارش نهادهای حقوق بشری، با وجود آغاز روند جابجایی زندانیان به‌قصد تعطیلی آن تا اواخر بهار امسال، اعدام زندانیان در این ندامتگاه ادامه داشته است.

سعید اقبالی، فعال مدنی زندانی در رجایی‌شهر، فروردین ۱۴۰۱‌، در یادداشتی اعلام کرد روز چهارشنبه موعد اعدام در رجایی‌شهر است و هر هفته دو تا سه نفر و گاهی ۱۰ زندانی برای اعدام به محل مشخص‌شده در مجاورت بند چهار منتقل می‌شوند و مسئولان زندان و نمایندگان دادستانی بر اجرای احکام اعدام نظارت می‌کنند.

هم‌زمانی انتشار سخنان مرتضوی، رئیس وقت زندان، و شرح خاطرات زندانیان محبوس در آن به‌ویژه در سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۷ با دادگاه حمید نوری سبب شد برخی زندانیان سیاسی دهه ۶۰ و خانواده اعدام‌شدگان بر این باور باشند که دلیل اصلی تعطیلی زندان رجایی‌شهر تلاش حکومت برای پاک‌سازی شواهد جنایات صورت‌گرفته در این زندان طی چهار دهه گذشته است.