عاشورای امسال من در عربستان سعودی نبودم، اما از بیرون موضوع را دنبال می‌کردم. مراسم عزاداری عاشورا امسال در منطقه شرقی عربستان سعودی، به ویژه در استان قطیف، با حضور گسترده مردم از گروه‌های مختلف سنی و با فعالیت‌های گوناگون مذهبی، همچون عزاداری، سخنرانی‌های منبری، کنفرانس‌های علمی و کارزارهای اهدای خون، برگزار شد. 

برگزار شدن این مراسم با همکاری و هماهنگی کامل میان هیئت‌های عزاداری و مسئولان دولتی و در فضای سرشار از امنیت، آرامش و صمیمیت، بیانگر آگاهی و درک عمیق شهروندان عربستان سعودی از نهضت عاشورا و پیام انسانی آن است. 

این آگاهی که اینک در میان طیف‌های گوناگونی از شهروندان سعودی مشاهده می‌شود، از نتایج و دستاوردهای اصلاحات و تغییراتی است که در سال‌های اخیر در این کشور صورت گرفته است. در واقع، «چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی» و گفتمان «عدالت شهروندی» مبتنی بر تکثر و تنوع فرهنگی، مذهبی و  اجتماعی آن، احساس وطن‌دوستی، همبستگی و مسئولیت‌پذیری را چنان در میان شهروندان برانگیخته و تقویت کرده است که دیگر هیچ شهروندی درباره هویت فرعی خود نگران نیست.

شهروندان سعودی اینک سعادت خود را در همبستگی، یکپارچگی، پیشرفت و تعالی کل جامعه می‌جویند و از سردادن شعارهای فرقه‌ای و نژادی پرهیز می‌کنند. بر همین مبنا بود که هموطنان شیعه‌مذهب، مراسم عاشورا را با آرامش، اطمینان و سیالیت و در فضایی دینی و روحانی، فارغ از تشنج، قانون‌گریزی و بی‌نظمی برگزار کردند. 

گفتنی است که «اداره اوقاف و میراث‌های مذهبی و فرهنگی» استان قطیف، برای تنظیم بهتر آیین‌های مذهبی و قانونمند کردن آن‌ها، پیش از رسیدن ماه محرم، امور لازم را تنظیم کرده بود که از جمله می‌توان به تعیین و ثبت پیشاپیش اماکن برگزاری عاشورای حسینی اشاره کرد. اقدامات یادشده، برگزاری همیشگی آیین‌های مذهبی، از جمله عزاداری ایام عاشورا، را در چارچوب قانون تضمین می‌کند و اجازه نمی‌دهد که افراد یا گروه‌هایی بر اساس سلیقه‌ها و نگرش‌های شخصی و گروهی، از حضور و مشارکت شهروندان در مراسم عزاداری و سایر آیین‌های مذهبی جلوگیری کنند. 

دوستی می‌گوید: «امروز در عربستان سعودی مطابق با قانون، عزاداری برای حضرت امام‌حسین، یک حق مشروع و قانونی به‌ شمار می‌رود. از این رو، تنظیم آن در چارچوب قانون، بسیار ضروری و مفید است. مردم باید به ابعاد مثبت این فرایند بیشتر توجه کنند. درست است که با این فرایند، محدودیت‌های اندکی نیز پدید می‌آید، اما این امری طبیعی است و هیچ‌گاه بر فضای مثبت و روحانی عاشورا تاثیر منفی نمی‌گذارد.»

قانونمند کردن مراسم عاشورا، فرایندی است که با مشارکت «اداره اوقاف و میراث‌های فرهنگی و مذهبی» استان قطیف و با همکاری استانداری قطیف، امارت منطقه شرقی، جامعه مدنی، نهادهای امنیتی، شهروندان و مسئولان مساجد و حسینیه‌ها انجام می‌شود. 

این در حالی است که در مراسم عاشورای امسال، شماری از علما و مجتهدان دینی، بیشتر از سال‌های گذشته به قضایای میهنی و ملی پرداختند. برای مثال، برخی از آن‌ها از مبارزه ملی علیه مواد مخدر سخن گفتند، نقش نهادهای دولتی را در این عرصه ستودند و مردم را به همکاری با نهادهای امنیتی در این زمینه فرا خواندند. برخی دیگر نیز پیشرفت زنان را در عربستان سعودی و حضور روزافزون آنان را در بازار کار و در سمت‌های مدیریتی و رهبری، تجلیل کردند. 

شمار زیادی از علمای دینی نیز در مراسم عاشورای امسال در قطیف، علیه غلو و افراط‌گرایی موضع گرفتند و از پاره‌ای گفتارها و رفتارهای مبالغه‌‌آمیز انتقاد کردند. از جمله، برخی از مداحان و روضه‌خوانان را که در ستایش و تعظیم امام حسین غلو می‌کنند، از این شیوه برحذر داشتند و خواهان تصفیه گفتمان عاشورایی از غلو و سخنان مبالغه‌آمیز شدند.

دوست تحلیلگری ‌که خبرها و رویدادها را از نزدیک دنبال می‌کند، می‌گوید: «پرداختن به موضوعات یادشده، بیانگر این است که مردم از منظر اجتماعی در آرامش به سر می‌برند و احساس اطمینان می‌کنند. زیرا هرچه بیشتر مردم احساس اطمینان کنند، به همان اندازه به تقویت ارزش‌های میهنی و ملی روی می‌آورند و در برابر افراط‌گرایی موضع می‌گیرند. اما برعکس، فقدان حس آرامش و اطمینان اجتماعی، سبب می‌شود که گرایش‌های افراطی بر جامعه غلبه کند.» 

یک روشنفکر بحرینی که در دهه محرم از قطیف دیدن کرده بود، در نامه‌ای به من نوشت: «فضای بسیار زیبایی در اینجا حاکم است. از نظم و نظافتی ‌که در دو مکان عزاداری مشاهده کردم، شگفت‌زده شدم  و به دوستان و برادرانم گفتم، رهبری عربستان سعودی در قیاس با رهبری بحرین، از تعصب و تحجر دور و از میانه‌روی و توازن برخوردار است. آرزو می‌کنم گفتمان ‌آن‌ها در همه منطقه گسترش یابد تا از میزان تعصب و تحجر که در اصل از عراق آمده است، کاسته شود.» 

این درحالی است که حضور علما و روشنفکران مسئول و متعهد در جامعه و همکاری میان آن‌ها و نهادهای دولتی از یک سو، و از سوی دیگر، فضای روشنگری و اصلاح‌طلبی، فرهنگ والا، روحیه عالی و آگاهی فزاینده‌ای که به‌ دلیل «چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی» در میان شهروندان این کشور، به ویژه در میان نسل جدید پدید آمده است، پیروزی کامل روند اصلاحات دینی را در عربستان سعودی تضمین می‌کند.

از آنجا که اصلاحات دینی در عربستان سعودی فرافرقه‌ای و فرامذهبی و استوار بر حفظ کرامت و احترام انسانی است، و زدودن خشونت، تعصب  و تبعیض در راس برنامه‌های آن قرار دارد، می‌تواند بهترین الگوی شایان پیروی در کل خاورمیانه باشد.