زلزله‌ای به بزرگی ۳.۹ ظهر شنبه ۲۸ مرداد شهرستان دماوند در استان تهران را تکان داد که منشا آن گسل مشا بود. ۲۶ بهمن‌ ۱۴۰۱ نیز روی قطعه شرقی همین گسل زلزله‌ای به بزرگی ۳.۳ رخ داد و هرچند بررسی‌ها از آرامش زمین در این منطقه طی روزهای اخیر حکایت دارد، با توجه به زمین‌لرزه‌های گسل مشا طی این سال‌‌ها، هشدارها درباره خطر ساخت‌وساز‌ در محدوده این گسل و احتمال فعال شدن آتشفشان افزایش یافته است.

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی، با استناد به بررسی‌های زلزله‌شناختی ۲۹ سال اخیر در پهنه گسل مشا به خبرآنلاین گفت که قطعه شرقی این گسل تحت‌تاثیر فعالیت اتاقک ماگمایی دماوند به‌ویژه در ژرفای هفت تا ۱۴ کیلومتری است.

این زلزله‌شناس زمین‌لرزه شامگاه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ به بزرگی ۵ را که در عمق هفت کیلومتری زمین رخ داد، یادآور شد و گفت که منشا این زلزله نیز گسل مشا بود اما تا آبسرد، رودهن و بیشتر نقاط تهران احساس شد.

به گفته زارع، برخی زمین‌شناسان بر این باورند زمین‌لرزه هفتم فروردین ۱۲۰۹ که دماوند و بخش‌هایی از شمیرانات را تقریبا به‌طور کامل ویران کرد هم در اثر جنبایی همین گسل رخ داد.

در این زلزله بیش از ۵۰۰ نفر در دماوند کشته شدند و آسیب‌ تا شهرهای اطراف نیز ادامه داشت. شمار قربانیان این زمین‌لرزه در تهران هم حدود ۳۰ نفر اعلام شد و برخی خانه‌های قدیمی به‌طور کامل فروریختند و دیگر ساختمان‌ها نیز آسیب دیدند. گفته می‌شود در اثر این زلزله بخش‌هایی از بازار، ارگ تهران، سفارت بریتانیا و خانه‌های اطراف کاخ گلستان هم تخریب شدند.

وسعت تخریب‌ زمین‌لرزه‌هایی که منشا آن‌ها گسل مشا بوده است، اهمیت هشدارها درباره این گسل را آشکار می‌کند. سامانه گسل مشا با سه‌ قطعه از شرق به غرب گسترده است که به گفته استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی، قطعه شرقی از جنوب فیروزکوه شروع می‌شود و تا روستای کلان (لواسانات) در شمال شرق تهران ادامه می‌یابد و حدود ۱۰۰ کیلومتر است. قطعه مرکزی نیز از روستای کلان در شمال شرق تهران شروع می‌شود و تا شهرستانک در شمال غربی تهران ادامه دارد و حدود ۹۰ کیلومتر است. قطعه غربی هم از شهرستانک تا آبیک در استان قزوین امتداد می‌یابد و حدود ۸۰ کیلومتر است.

تمرکز جمعیتی در قطعه شرقی گسل مشا حدود دو میلیون نفر، در قطعه مرکزی حدود چهار میلیون نفر و در قطعه غربی حدود ۲.۵ میلیون نفر است؛ به‌ عبارت‌ دیگر حدود ۸.۵ میلیون نفر در استان‌های تهران، مازندران، البرز و قزوین پیرامون گسل مشا که خطر بالایی در آن وجود دارد، ساکن‌اند.

مهدی زارع احتمال فعال شدن آتشفشان دماوند را نیز تایید کرد و گفت که اتاق گدازه دماوند در سمت شمال نسبتا سرد شده اما اتاقک به سمت جنوب همچنان فعال و پرتکاپو است.

مسعود مجرب، استاد زلزله‌شناسی، نیز در گفت‌وگو با روزنامه جام‌جم، از احتمال فعال شدن آتشفشان دماوند با توجه به جوان بودن آن خبر داد و گفت که درباره زمان دقیق آن نمی‌توان اظهارنظر کرد، مگر اینکه مانند دیگر کشورها با استفاده از تجهیزات و اقدام‌هایی مانند ژئوشیمی شرایط را بررسی کنیم اما به‌رغم خطرناک بودن فعال شدن آتشفشان دماوند، در کشور ما به این مسائل توجه نمی‌شود. به گفته این استاد زلزله‌شناسی، اسکان جمعیت در اطراف دماوند خطر فعال شدن آن را بیشتر می‌کند.

مجرب نیز وقوع زلزله‌های متعدد در گسل مشا را تایید کرد و گفت که‌ در این منطقه از کف دره تا سطح آن، بالاآمدگی‌‌هایی با ارتفاع حدود ۶۰ تا ۷۰ متر دیده می‌شود که نشان می‌دهد این منطقه در طول تاریخ شاهد زمین‌لرزه‌هایی بوده و تحت تاثیر آن‌ها اختلاف سطح حدود ۷۰ متری ایجاد شده است.

به گفته او، ویلاسازی و ساخت‌وساز بی‌رویه در این منطقه حکم ساخت خانه روی آب را دارد و زلزله اخیر نشان داد که در این منطقه پتانسیل وقوع یک زلزله بزرگ وجود دارد.

مجرب درباره شهرستان پردیس هم هشدار داد و گفت این شهرستان که در ۵۰ کیلومتری تقاطع دو گسل مشا و شمال تهران قرار دارد، در معرض خطر است.

‌علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا، به «مسابقه ویلاسازی» در محدوده گسل مشا در دماوند انتقاد کرد و گفت که باید در ساخت‌وسازها و بارگذاری‌های این منطقه تجدید‌نظر شود. او نیز به سابقه لرزه‌خیزی گسل مشا اشاره کرد و درباره خطرهای آن با توجه به محدوده جمعیتی نسبتا بالا هشدار داد.

هشدارها درباره گسل‌های فعال و نیمه فعال در استان‌های مختلف و به‌خصوص تهران طی سال‌های متمادی به‌تناوب تکرار شده‌اند اما به‌رغم این هشدارها، شهرداری‌ها و دولت‌های جمهوری اسلامی نه‌تنها برای پیشگیری از خسارات زلزله‌های احتمالی اقدام موثری انجام نمی‌دهند، بلکه با صدور مجوزهای ساخت‌وساز و تراکم‌فروشی در محدوده‌ گسل‌ها بر مخاطرات موجود می‌افزایند.