بامداد روز چهارشنبه، ایران با تعدادی موشک نقطه‌زن ذوالفقار به دو پایگاه نظامی در عراق حمله کرد. پایگاه عین‌الاسد در استان الانبار و پایگاه نظامی آمریکا در اربیل هدف این حملات موشکی بودند. هنوز تصویر روشنی از خسارات وارده به این دو پایگاه در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته و آمار کشته‌های احتمالی نیز به شدت متناقض است.

در حالی که رسانه‌های رسمی و نزدیک به سپاه در ایران مدعی‌اند این حمله دست‌کم سبب کشته شدن 80 نظامی آمریکایی شده است. پنتاگون، وزارت دفاع آمریکا در مقابل می‌گوید که هیچ نیروی آمریکایی در حملات بامداد چهارشنبه کشته نشده است.

واکنش احتمالی آمریکا به این حمله نیز در ابهام قرار دارد. توییت دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا ساعاتی پس از این حمله بر ابهام‌ها افزوده است. رییس‌جمهور آمریکا گفته است صبح روز چهارشنبه به وقت واشنگتن در رابطه با این حمله و تصمیم آمریکا بیانیه‌ای صادر خواهد کرد.

عراق اطلاع داشت

فارغ از اینکه این حمله در چه ابعادی انجام شده است و واکنش آمریکا چه خواهد بود، این نکته روشن است که حمله شب گذشته ایران به این دو نقطه در سکوت خبری و به شکل غافلگیرانه انجام نشده است.

در ابتدای صبح، سخنگوی نخست‌وزیر عراق به رسانه‌ها اطلاع داد که ایران ساعتی قبل از آغاز حمله موشکی به شکل شفاهی به عادل عبدالمهدی اطلاع داده بود که این حمله یا به زودی انجام خواهد شد و یا هم‌اکنون آغاز شده است. در پیام ایران به نخست‌وزیر عراق بدون نام بردن از محل دقیق حمله تنها گفته شده بود که اهداف پایگاه‌های آمریکایی در عراق هستند.

عادل عبدالمهدی نیز پس از دریافت این پیام از تهران بلافاصله به نیروهای نظامی وقوع این حمله را اطلاع می‌دهد و به همین دلیل نیروهای نظامی انتظار وقوع آن را داشته‌اند.

کشورهای حوزه خلیج فارس اطلاع داشتند

به جز این موضوع، از نخستین روز ترور قاسم سلیمانی، اخبار تایید‌نشده‌ای منتشر شده بود مبنی بر وساطت کشورهای همسایه برای تعیین هدفی مناسب که هم انتقام ایران را بازتاب دهد و هم برای آمریکا قابل‌پذیرش باشد. منابعی به ایندیپندنت فارسی اطلاع داده‌اند که قطر و عمان نقش مهمی در انتقال این پیام‌ها داشته‌اند. البته هنوز کاملا روشن نیست که آیا انتخاب عین‌الاسد به عنوان نقطه حمله و زمان و مکان این حمله بخشی از این وساطت بوده یا خیر.

آمریکا اطلاع داشت

تحرکات نظامی روزهای منتهی به حمله موشکی سپاه، نشان می‌دهد که نیروهای آمریکایی مستقر در عین‌الاسد منتظر وقوع این حمله بوده‌اند. این آگاهی هم می‌تواند ناشی از تحلیل نظامی هدف‌های احتمالی برای پاسخ ایران باشد و یا هماهنگی میان دو کشور. به هر صورت نوع تحرکات به شکلی انجام گرفته که کمترین آسیب ممکن متوجه نیروهای نظامی ائتلاف ضدتروریسم شود.

موضوع ارائه پیشنهادهایی از سوی آمریکا برای مقابله‌به‌مثل ایران از نخستین ساعات پس از ترور قاسم سلیمانی به رسانه‌ها درز کرد. صبح روز جمعه، 13 دی‌ماه، سفیر سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران، نامه‌ای از وزیر امور خارجه آمریکا به مقام‌های ایرانی تحویل داد. محتوای این نامه هنوز به شکل کامل مشخص نشده است ولی ایران عصر همان‌روز و پس از پایان نشست فوق‌العاده شورای عالی امنیت ملی، پاسخ این نامه را داد. علی فدوی، جانشین فرمانده سپاه ساعاتی بعد در مصاحبه‌ای اعلام کرد که آمریکا به ایران پیشنهاد داده است تا ایران «انتقام» خود را متناسب با حمله آمریکا انجام دهد: « از همین امروز صبح به روش دیپلماسی و غیره متوسل شدند و حتی گفتند اگر می‌خواهید انتقام بگیرد، متناسب با کاری که ما کردیم، انتقام بگیرید.»

روز بعد از این نامه‌نگاری‌ها وزیر امور خارجه قطر راهی تهران شد و با حسن روحانی، محمدجواد ظریف و علی لاریجانی دیدار کرد. جزییات این دیدارها نیز محرمانه باقی ماند ولی از سوی منابع قطری اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه محمد بن عبدالرحمن آل ثانی حامل پیام آمریکا به ایران بوده است. گفته شده است که آمریکا پیشنهاد داده که در ازای محدود بودن واکنش ایران به ترور قاسم سلیمانی، حاضر است مقداری از فشار تحریمی بر ایران بکاهد.

سخنگوی وزارت خارجه ایران روز بعد این اخبار را تکذیب کرد ولی این سوال را نیز بی‌پاسخ گذاشت که دلیل سفر فوری این مقام قطری و دیدار با رییس‌جمهور، رییس مجلس و وزیر امور خارجه در امنیتی‌ترین ساعات پس از ترور قاسم سلیمانی چه بوده است.

در همان روزی که محمد آل‌ثانی دیدارهای محرمانه با مقامات ایرانی در تهران داشت، برخی رسانه‌های اصولگرا خبر از ورود یک هیات عمانی به تهران دادند. این خبر ساعاتی بعد از سوی سخنگوی وزارت خارجه رد شد. عمان سابقه‌ای طولانی از میانجیگری محرمانه میان ایران و آمریکا داشته است و پیش از آغاز مذاکرات برجام نیز به شکل محرمانه میزبان گفتگوهای ایران و آمریکا بود. رازداری عمانی‌ها در این میانجیگری یکی از دلایل اعتماد هر دو طرف به این کشور بوده است. در دوره‌های مختلف هر زمان اخباری از میانجیگری عمان به رسانه‌ها راه یافته است این موضوع تکذیب شده است.

برای نمونه به غیر از تکذیب میانجیگری عمان برای آزادی آمریکایی‌های زندانی در ایران که بعدتر تایید شد، در سال 1391 نیز که مذاکرات محرمانه میان نیکلاس برنز و علی‌اصغر خاجی، معاونان وزارت خارجه آمریکا و ایران در ویلای ساحلی سلطان قابوس برگزار می‌شد، علی‌اکبر ولایتی این اخبار را تکذیب کرده بود. دو سال بعد روشن شد که این اخبار صحت داشته است.

تلویزیون ایران اطلاع داشت   

از دیگر سو، برخی خبرنگاران صداوسیما نیز ساعاتی پیش از آغاز حمله موشکی در صفحات خود در شبکه‌های اجتماعی، مطالبی منتشر کردند که نشان می‌داد آن‌ها از وقوع این حمله در ساعات آینده خبر دارند. برای نمونه آمنه‌سادات ذبیح‌پور یکی از خبرنگارانی که در هفته‌های گذشته موضوع نقش او در بازجویی از فعالان کارگری رسانه‌ای شده بود، 3 ساعت پیش از آغاز این حمله در توییتر خود از شروع شمارش معکوس برای حمله نوشت.   

انتقام سخت برای ایران تمام شد

توییت صبح امروز محمدجواد ظریف و سخنان ساعاتی پیش آیت‌الله خامنه‌ای نشان می‌دهد که پس از حمله موشکی به عین‌الاسد، موضوع «انتقام سخت» برای مقامات ایران خاتمه یافته است و اگر آمریکا دست به اقدام متقابل نظامی نزند، تنش‌ها به مرز قابل‌کنترل بازخواهد گشت.

محمد جواد ظریف در توییتر خود اقدام ایران را منطبق بر ماده 51 منشور ملل متحد اعلام کرد و از پایان یافتن واکنش ایران به ترور سلیمانی نوشت: ایران اقدام متناسب را در دفاع از خود بر اساس ماده ۵۱ منشور سازمان ملل انجام داد و تمام کرد و در آن پایگاهی را که از آن حمله مسلحانه بزدلانه علیه شهروندان و مقام‌های ارشد انجام شده بود، هدف گرفت. ما به دنبال افزایش تنش یا جنگ نیستیم اما از خود در برابر هر گونه خصومت دفاع می‌کنیم.»

رهبر جمهوری اسلامی نیز در دیدار با مردم قم گرچه کوشید موضوع واکنش ایران به ترور قاسم سلیمانی را زنده نگه دارد ولی در سخنان خود عملا نقطه پایانی بر اقدام نظامی ایران برای پاسخ مستقیم به آمریکا گذاشت: «حالا یک سیلی‌ای دیشب به این‌ها زده شد. آنچه در مقام مقابله مهم است این کارهای نظامیِ به این شکل، کفایت آن قضیه را نمی‌کند. بایستی حضور فسادبرانگیز آمریکا در این منطقه منتهی بشود؛ تمام بشود.»

آغاز جنگ یا پایان آن؟

این میزان از هماهنگی و اطلاع‌رسانی برای انجام یک حمله نظامی، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی نگران از واکنش احتمالی آمریکا به پروژه «انتقام سخت» بوده و در روزهای گذشته کوشیده تا با هماهنگی با آمریکا و کشورهای منطقه دست به عملیاتی بزند که در عین پرسروصدا بودن با کمترین خسارت ممکن انجام شود.

در معادلات پیش‌رو تنها یک نکته درنظر گرفته نشده است؛ دونالد ترامپ و تلفات انسانی. حتی اگر این حمله با هماهنگی کامل میان ایران و آمریکا هم انجام شده باشد، بروز تلفات انسانی می‌تواند اوضاع را کاملا از کنترل خارج کند. دونالد ترامپ هم نشان داده که نمی‌خواهد چهره مصمم و غیرقابل‌پیش‌بینی خود را از دست بدهد. تا ساعاتی دیگر روشن خواهد شد که حمله بامداد امروز سپاه به پایگاه‌های آمریکایی «پروژه‌ای هماهنگ شده میان ایران و آمریکا» برای کاستن از تنش بوده یا بهانه‌ای برای آغاز جنگی تمام عیار.