در بحبوحه تشدید ناامنی‌ها در پاکستان از یک سو، و بحران سیاسی و اقتصادی از سوی دیگر، دولت موقت پاکستان قصد دارد ریشه‌های تروریسم را در خاک آن کشور بخشکاند و گمان می‌برد که این کار با بستن دروازه‌ها به روی افغانستان شدنی خواهد بود. اما واقعیت این است که فعالیت گروه‌های افراطی دینی در دو طرف مرز دیورند (بین افغانستان و پاکستان)، که اکنون به تروریست‌های مسلح و کارکشته تبدیل شده‌اند، محصول سیاست‌های دستگاه اطلاعاتی پاکستان است که از چند دهه پیش دست به تامین مالی و حمایت از آنان زده است. به این ترتیب، به نظر نمی‌رسد که راه‌حل مبارزه با تروریسم خودساخته پاکستان فقط بیرون کردن مهاجران افغان از خاک آن کشور باشد.

اخیرا دولت پاکستان دو طرح جدید برای کوتاه کردن دست افغان‌ها از خاک آن کشور تدوین کرده است که به‌زودی، از آغاز ماه نوامبر، به اجرا گذاشته می‌شود. بر اساس طرح نخست، بیش از ۱.۷ میلیون مهاجر افغان که غیرقانونی در پاکستان زندگی می‌کنند به‌اجبار از کشور اخراج می‌شوند. در طرح دوم، همه مدارکی که در چند دهه اخیر به ساکنان قبایل اطراف خط مرزی دیورند داده شده بود و از دهه‌ها پیش این ساکنان می‌توانستند بدون داشتن گذرنامه و ویزا، فقط با داشتن این مدارک، به پاکستان سفر کنند، بی‌اعتبار اعلام خواهد شد.

از شواهد چنین برمی‌آید که عمده‌ترین دلیل اجرای این هر دو طرح ناامیدی پاکستان از مهار طالبان پاکستان در حکومت طالبان افغانستان است. گوش ناشنوای طالبان افغانستان در برابر درخواست‌ها و حتی هشدارهای مکرر دولت پاکستان مبنی بر مهار تحریک طالبان پاکستان و جلوگیری از فعالیت‌های این گروه در خاک افغانستان سبب شده است که دولت پاکستان خود دست به کار شود و از هر راه ممکن برای کوتاه کردن دست طالبان پاکستان از خاک آن کشور استفاده کند.

هرچند موضوع اخراج مهاجران افغان و نیز لغو اعتبار مدارک رفت‌وآمد قبایل ساکن اطراف مرز دیورند از سال‌ها پیش بین دولت‌های پاکستان و افغانستان مورد بحث بوده است، اکنون به نظر می‌رسد پاکستان با قهر و جدیت مصمم است که این دو گزینه را برای مهار تروریسم در عمل استفاده کند.

در تازه‌ترین مورد، وزارت دفاع آمریکا روز چهارشنبه ۱۲ مهر (۴ اکتبر) اعلام کرد که لوید آستین، وزیر دفاع آن کشور، با ژنرال عاصم منیر، رئیس ستاد ارتش پاکستان، گفت‌وگوی تلفنی داشته است و با او در مورد علایق و منافع مشترک در مبارزه با تروریسم در منطقه صحبت کرده است. هرچند جزئیات زیادی از این گفت‌وگو منتشر نشد، به نظر می‌رسد بحث اخراج افغان‌ها از پاکستان یکی از گزینه‌های عملیاتی علیه تروریسم در مباحث مطرح‌شده بوده است.

آمریکا پیش از این نیز در مورد تحریک طالبان پاکستان با دولت پاکستان اعلام همسویی کرده است. توماس وست، فرستاده ویژه آمریکا در امور افغانستان، در یکی از بیانیه‌هایش، تحریک طالبان پاکستان را «تهدید بزرگ برای ثبات منطقه» خواند.

در دو سال اخیر، دولت پاکستان مدعی بوده است که تروریست‌های تحریک طالبان پاکستان از خاک افغانستان به منافع پاکستان حمله می‌کنند و با استفاده از سلاح‌های آمریکایی بر جا مانده در افغانستان و نیز میدان وسیعی که با آزادی کامل در اختیار این گروه در افغانستان قرار داده شده است، برای طراحی و اجرای حمله‌های پیچیده و هدفمند در خاک پاکستان می‌کوشند. مصداق این ادعا نیز افزایش بی‌سابقه حمله‌های این گروه در پاکستان دقیقا پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان است. به گزارش اندیشکده مطالعات امنیتی پاکستان، فقط در نیمه اول سال ۲۰۲۳، بیشتر از ۳۸۹ نفر در حمله‌های انتحاری و انفجاری در پاکستان جان باخته‌اند و صدها تن دیگر زخمی شده‌اند.

نقش پاکستان در شکل‌گیری تحریک طالبان پاکستان

نگاهی کلی به پیشینه شکل‌گیری گروه‌های تروریستی در افغانستان و پاکستان نشان می‌دهد که فراهم‌سازی زمینه تحصیلات دینی به شیوه سلفی و افراطی در پاکستان، حمایت مالی و تسلیحاتی، و نیز طراحی ایده‌های جنگی موضوع‌هایی است که از دهه‌ها پیش بخشی از برنامه اطلاعاتی پاکستان بوده است.

طالبان افغانستان در بیشتر از بیست سال گذشته بیشترین حمایت را به لحاظ فنی، مالی، و ایدئولوژی از پاکستان گرفته‌اند و به این ترتیب، علیه دولت‌های پیشین افغانستان ایستاده‌اند.

تحریک طالبان پاکستان نیز، متاثر از همین انگیزه، مخالفت‌هایش را با دولت پاکستان با چاشنی افراط دینی و خلافت‌خواهی ترکیب کرده‌ و در صدد براندازی دولت پاکستان و تصاحب قدرت، همچون طالبان افغانستان، برآمده‌ است.

تحریک طالبان پاکستان، که از سال ۲۰۰۷ در خیبر پختونخواه پاکستان عرض اندام کرد، متشکل از چند گروه و سازمان مخالف دولت پاکستان است که با هدف براندازی دولت پاکستان و تطبیق کامل شریعت در آن کشور، همکاری با طالبان افغانستان برای برپایی نظام امارت اسلامی، و تضعیف دولت پاکستان زیر یک چتر واحد فعالیت می‌کند.

پس از سرنگونی رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱، هزاران سرباز و فرمانده طالبان به مناطق قبیله‌نشین اطراف مرز دیورند در خاک پاکستان پناه بردند و در بیست سال گذشته، در آنجا به رشد و توسعه گروهشان ادامه دادند. وجود هزاران مدرسه دینی در خاک آن کشور و نیز حمایت مالی آی‌اس‌آی کلید اصلی این رشد و توسعه طالبان بود. اما این شاه‌کلید درهای دیگری را هم گشود که در نهایت امر به نفع پاکستان نبود.

مهم‌ترین این درها دری به روی تشکیل گروهی شبیه به طالبان افغانستان در خاک پاکستان علیه دولت پاکستان بود. پشتون‌های پاکستان با انگیزه گرفتن از طالبان افغانستان و نیز با پیشینه مخالفت با دولت پاکستان و با استفاده از ایدئولوژی افراطی دینی، که محصول مدرسه‌های پاکستان بود، هزاران جنگجو را علیه دولت پاکستان بسیج کردند.

سرفراز بوگتی، وزیر داخله (کشور) موقت پاکستان، اخیرا اعلام کرد که از ۲۴ حمله انتحاری که این اواخر در پاکستان به وقوع پیوسته است، ۱۴ مورد را افغان‌ها طراحی و اجرا کرده‌اند.

اما علت ارتباط تنگاتنگ میان گروه‌های تروریستی ضد پاکستان و طالبان یا مردم افغانستان در چیست؟ چه نقطه مشترکی این دو را به یکدیگر وصل می‌کند؟

نقاط مشترک فرهنگی و پیشینه میزبانی و مهمانی میان طالبان افغانستان و پاکستان

شمار انبوهی از این جنگجویان، پس از آنکه تحریک طالبان پاکستان را دولت آن کشور در سال‌ ۲۰۱۴ سرکوب کرد، به خاک افغانستان در اطراف مرز دیورند فرار کردند. به گفته آگاهان، پس از به قدرت رسیدن مجدد طالبان در افغانستان در سال ۲۰۲۱، بیشتر از ۵ هزار جنگجوی این گروه با خانواده‌هایشان آزادانه به افغانستان آمدند و در استان‌های شرقی و جنوب شرقی آن کشور مستقر شدند.

تحریک طالبان پاکستان به مدت بیست سال متوالی میزبان طالبان افغانستان در آن سوی مرز دیورند بود و اکنون طالبان افغانستان حق آنان را ادا می‌کنند. این دو گروه هم به‌دلیل پیشینه میزبانی و مهمانی و هم به‌دلیل اشتراک قومی- سران هر دو گروه پشتون‌اند- به‌طرز جدایی‌ناپذیری با یکدیگر درآمیخته‌اند.

در چنین وضعی، واضح است که تلاش دولت پاکستان برای مهار کردن طالبان پاکستان در حکومت طالبان افغانستان کوششی باطل است. به همین دلیل، دولت پاکستان اکنون تصمیم گرفته است که با اعمال فشار از تردد جنگجویان طالبان پاکستان به‌عنوان مهاجر یا ساکن بومی مناطق قبیله‌نشین به خاک پاکستان جلوگیری کند و نیز هزاران تن را که به‌عنوان مهاجر افغان غیرقانونی در آن کشور زندگی می‌کنند اخراج کند.

به گفته وزیر داخله دولت موقت پاکستان، در حال حاضر بیشتر از ۱۰ میلیون شهروند افغانستان در خاک پاکستان زندگی می‌کنند که حدود ۱.۳ میلیون آن‌ها مهاجران ثبت‌شده به‌عنوان پناهنده‌اند و ۸.۸ میلیون دیگر واجد شرایط قانونی برای ماندن در پاکستان‌اند. اما ۱.۷ میلیون دیگر کاملا غیرقانونی در آن کشور زندگی می‌کنند و دولت پاکستان اکنون تصمیم به اخراج آنان گرفته است.

این فشارها ممکن است عرصه را برای حمله‌های تحریک طالبان پاکستان تنگ سازد، اما بی‌تردید گزینه آخر برای سرکوب کردن این گروه نخواهد بود، زیرا نظارت بر ۲۶۰۰ کیلومتر مرز مشترک میان افغانستان و پاکستان، با ساختار پیچیده قبایل اطراف این دو و نیز اوضاع کنونی در دستگاه حکومت در افغانستان، خلأهای بزرگی برای اجرای طرح پاکستان ایجاد خواهد کرد.