مولوی خداداد صالح، رئیس شورای علمای غرب افغانستان، که برای درمان در پاکستان به سر می‌برد، روز سه‌شنبه پس از یک دوره بیماری درگذشت. فیروز صالح، فرزند مولوی خداداد، این خبر را در حساب فیس‌بوکش تایید کرده است.

انتشار خبر درگذشت مولوی خداداد صالح بازتاب فراوانی داشت. دکتر عمر زاخیلوال، وزیر دارایی سابق افغانستان، در شبکه اجتماعی اکس نوشت که مولوی خداداد صالح، عالم دینی شناخته‌شده افغانستان، یک مبلغ دینی بزرگ و مدرس بود و مرگ او را ضایعه‌ای برای افغانستان خواند. دکتر داوود شاه صبا، وزیر پیشین معادن و صنایع و استاندار سابق هرات، هم مولوی خداداد را چهره‌ای تاثیرگذار و متنفذ برای افغانستان دانست. تعدادی از فرماندهان طالبان نیز مرگ او را تسلیت گفتند و او را یک عالم دینی معرفی کردند.

کاربران افغان در شبکه‌های اجتماعی هم به مرگ مولوی خداداد صالح واکنش نشان دادند. تعدادی او را چهره مثبت و مهم برای غرب افغانستان توصیف کردند، در حالی که برخی دیگر مولوی خداداد را مردی اهل معامله و حیله‌گر دانستند که در غرب افغانستان دودستگی ایجاد کرد.

با این حال هیچ کسی در افغانستان منکر این نیست که مولوی خداداد سیاسی‌ترین چهره روحانی در ۵۰ سال گذشته در افغانستان بود.

خداداد صالح حدود ۸۰ سال عمر کرد و اهل شهرستان اوبه در شرق هرات بود. از دوران جوانی او اطلاعی در دست نیست جز اینکه علوم دینی خوانده است. مولوی خداداد صالح در زمان حکومت دکتر نجیب‌الله، رابطه بسیار خوبی با دولت وقت برقرار کرد ولی هم‌زمان عضو شورای شهری مجاهدین بود و از داخل شهر هرات به مجاهدین کمک می‌کرد. به همین دلیل پس از قدرت گرفتن مجاهدین در افغانستان در سال ۱۳۷۱، خداداد صالح رئیس دادگاه هرات و همچنین رئیس شورای علما شد.

با این حال خیلی زود، میان او و محمداسماعیل خان، فرمانده مقتدر مجاهدین که چهار استان غرب افغانستان را در کنترل داشت، اختلاف بروز کرد. این اختلاف باعث شد مولوی خداداد با گروه طالبان ارتباط بگیرد و از آن‌ها حمایت کند.

با شکست اسماعیل خان و فرار او به ایران، طالبان غرب افغانستان را تصرف کردند و مولوی خداداد همچنان رئیس شورای علمای هرات باقی ماند. او در طول شش سال سلطه اولیه طالبان همچنان در قدرت با آنان شریک بود.

البته با سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱ هم مولوی خداداد همچنان در عرصه قدرت باقی ماند و تا سال‌ها بعد رئیس دادگاه هرات و رئیس شورای علمای غرب افغانستان باقی ماند و با اینکه پس از سال ۲۰۰۱ محمداسماعیل خان دوباره قدرت را در غرب افغانستان به دست گرفت، با وجود اختلاف با مولوی خداداد، نتوانست او را از قدرت کنار بزند و تنها زمانی که مولوی خداداد با تیم‌های پی‌ارتی نیروهای خارجی ارتباط گرفت و با آن‌ها دیدار کرد، اسماعیل خان توانست او را از ریاست دادگاه هرات کنار بزند.

با این حال او همچنان رئیس شورای علمای هرات باقی ماند. در سال ۲۰۰۴ محمد اسماعیل خان از استانداری هرات برکنار و وزیر انرژی و آب شد و پس از آن بود که مولوی خداداد دوباره یکه‌تاز میدان شد و قدرت را در هرات دست گرفت.

او با اینکه فقط رئیس شورای علمای غرب افغانستان بود، عملا در تمام عرصه‌های قدرت هرات نفوذ کامل داشت و بیشتر روسای سازمان‌های محلی هرات از افراد نزدیک به او بودند.

مولوی خداداد با حامد کرزی، رئیس‌جمهوری سابق افغانستان، هم رابطه بسیار نزدیکی داشت و دائم به او مشاوره می‌داد. کرزی نیز در تثبیت قدرت صالح در هرات به او کمک می‌کرد. مولوی خداداد در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۰۹ از کرزی حمایت کرد اما در انتخابات ۲۰۱۴ حامی زلمی رسول، یکی از چهره‌های سیاسی که تجربه وزارت خارجه و مشاوره شورای امنیت دولت کرزی را داشت، بود اما از آنجا زلمی رسول نتوانست کرسی ریاست‌جمهوری را به دست آورد، قدرت مولوی خداداد هم رو به افول گذاشت.

در اواخر دولت جمهوریت، مولوی خداداد به دلیل کهولت سن از فعالیت‌های سیاسی دست کشیده بود و در دوره دوم قدرت گرفتن طالبان هم دیگر مطلوب این گروه نبود و طالبان او را نادیده گرفتند. مولوی خداداد از اواسط سال ۲۰۲۳ بیمار شد و بالاخره در ۲۱ نوامبر ۲۰۲۳ درگذشت.

مولوی خداداد طرفداران و منتقدان زیادی دارد. برخی او را حامی هرات و هراتیان می‌دانند اما برخی معتقدند که او فردی قوم‌گرا بود و باور داشت که قدرت تنها برای پشتون‌ها است. او در عرصه دینی، جهان‌بینی معتدلی داشت و یک حنفی‌مذهب سنتی بود. او طرفدار تحصیل و کار زنان بود و با خارجی‌ها ارتباط بسیار نزدیکی داشت؛ چنانچه منتقدانش به او لقب امام جمعه پی‌ارتی داده بودند.