در بحبوحه جنگ جاری در نوار غزه، ترکیه تنها کشور عضو ناتو است که موضع‌گیری سختی علیه اسرائيل اتخاذ کرده است. مقام‌های آنکارا چه از داخل کشور و چه از سراسر جهان اسلام تحت فشار فزاینده‌ای قرار دارند تا موضع قاطعی در قبال نبرد غزه اتخاذ و از فلسطینی‌ها حمایت کنند، در حالی‌که اتخاذ چنین موضعی می‌تواند بر آینده روابط ترکیه و اسرائیل تاثیر منفی بگذارد.

در‌پی وقوع درگیری بین حماس و اسرائيل در هفتم اکتبر گذشته، ترکیه موضع کمابیش سازش‌جویانه‌ای اتخاذ کرد و به‌دنبال ایفای نقش میانجی میان دو طرف بود. اما تشدید حملات اسرائیل به غزه، به تندتر شدن لحن مقام‌های ترکیه و تغییر موضع آنکار در قبال جنگ اسرائيل و حماس منجر شد.

با توجه به اینکه اردوغان به‌طور معمول در کنار فلسطین قرار می‌گیرد، واکنش اولیه و کمابیش متعادل او در قبال جنگ حماس و اسرائيل تا حدی غیرعادی به‌نظر می‌رسید. اما به صراحت می‌توان گفت که این رویکرد به دلیل تلاش‌های جدی که ترکیه از سال ۲۰۲۱ برای بازنگری سیاست‌هایش در خاورمیانه از طریق آشتی با رقبای خاورمیانه‌ای از‌جمله اسرائيل انجام می‌دهد، غیرمنتظره نبود.

پس از گذشت بیش از یک دهه تنش ناشی از کشته شدن ۱۰ شهروند ترکیه به دست اسرائيل در جریان تلاش ترکیه برای شکستن محاصره دریایی نوار غزه در ماه مه ۲۰۱۰، آنکارا و تل‌آویو در ماه اوت ۲۰۲۲ اعلام کردند که قصد دارند روابط دیپلماتیک میان دو کشور را به‌طور کامل از سر گیرند و سفیران خود را در پایتخت‌های یکدیگر معرفی کنند. سپس در سپتامبر سال جاری، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائيل، برای نخستین بار در مجمع عمومی سازمان ملل دیدار و خاطرنشان کردند که قصد دارند به‌زودی از کشورهای یکدیگر دیدار کنند. به همین دلیل، اغلب تحلیل‌گران انتظار داشتند که اردوغان در واکنش به عملیات هفتم اکتبر حماس به اسرائيل و حملات انتقام‌جویانه‌ای اسرائيل به نوار غزه، خویشتن‌داری نشان دهد.

حدود دو هفته پس از شروع درگیری، اردوغان از ادامه حملات اسرائيل به‌شدت انتقاد کرد و در ۲۵ اکتبر گذشته، اعلام کرد که حماس را یک سازمان تروریستی نمی‌داند. سپس اسرائيل را «دولت تروریستی» توصیف کرد که از «تروریسم دولتی» استفاده می‌کند. در ۲۸ نوامبر گذشته، اردوغان در تماس با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، اسرائیل را به نقض قوانین بین‌المللی در جریان حملاتش به نوار غزه متهم کرد و خواستار محاکمه اسرائیل در دادگاه‌های بین‌المللی به دلیل ارتکاب «جنایات جنگی» شد و افزود که این کشور باید پاسخگوی اقداماتش در نوار غزه باشد. یک روز بعد، نتانیاهو را «قصاب غزه» خواند.

ترکیه می‌خواست در جنگ کنونی غزه بین اسرائیل و فلسطین نقش میانجی ایفا کند. افزون بر آن، ترکیه به‌دلیل روابط بسیار خوبی که با حماس دارد و تلاش‌هایی که برای آشتی با اسرائيل انجام داد، خود را میانجی مطلوب برای پایان دادن جنگ میان اسرائيل و حماس می‌دید، اما اسرائيل و ایالات متحده فرصت ایفای چنین نقشی را به ترکیه ندادند.

این امر باعث شد اردوغان احساس ناامیدی کند، زیرا او نتوانست در میانجی‌گری بین اسرائيل و حماس که آن را بسیار مهم می‌دید، نقشی ایفا کند. از نظر اردوغان، کنار گذاشتن ترکیه از روند میانجی‌گری، منطق عادی‌سازی روابط پرتنش منطقه‌ای آنکارا که او در دو سال گذشته با جدیت دنبال کرده است، تضعیف می‌کند. ترکیه به‌رغم تلاش‌های بسیاری که انجام داد، در زمینه نقش‌آفرینی در پایان دادن به جنگ غزه، به‌ دست آمریکا به حاشیه رانده شد، به‌ویژه اینکه آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در نخستین سفرش به خاورمیانه پس از وقوع عملیات هفتم اکتبر، از ترکیه بازدید نکرد.

این اقدام، به افزایش نگرانی اردوغان در قبال تحولات داخلی منجر شد و او را وادار کرد تا سیاست متعادلی را دنبال کند که از یک سو بیانگر حمایت از مردم فلسطین باشد و از سوی دیگر تمایلش را به ایفای نقشی فعال در پایان دادن به بحران بین اسرائيل و حماس نشان دهد‌.

در واقع، تلاش‌های ناموفق اردوغان برای میانجی‌گری و محاسبات سیاسی داخلی، رئیس‌جمهوری ترکیه را بر آن داشت تا در قبال تداوم حملات اسرائيل به نوار غزه واکنش‌های شدیدی از خود نشان دهد. با این حال، اقدام‌های اردوغان لزوما منعکس‌کننده اظهارات او نیست؛ به‌ویژه اینکه ترکیه در سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۸، به دلیل حملات اسرائيل به نوار غزه، سطح تعامل دیپلماتیکش با اسرائيل را کاهش داد. اما این بار با وجود تداوم حملات خشونت‌آمیز اسرائیل و افزایش شدید شمار تلفات غیرنظامیان فلسطینی، ترکیه تلاش می‌کند روند عادی‌سازی دیپلماتیک را که از سال ۲۰۲۲ آغاز کرده است تضعیف نکند.

بنابراین، با وجود اینکه اسرائيل در واکنش به اظهارات اردوغان مبنی بر تروریست نبودن حماس، دیپلمات‌هایش در ۲۸ اکتبر از ترکیه فراخواند، ترکیه از دادن پاسخ مشابهی به اسرائیل، امتناع ورزید. هرچند مدتی بعد، ترکیه سفیرش در اسرائيل را برای رایزنی فراخواند، اما اردوغان خاطرنشان کرد که کشورش روابط دیپلماتیک با اسرائيل را حفظ می‌کند، حتی اگر زمان تعامل با بنیامین نتانیاهو پایان یافته باشد.

به‌نظر می‌رسد اردوغان منتظر حذف زودهنگام نتانیاهو از صحنه سیاست اسرائيل است، به همین دلیل، سعی دارد با حفظ روابط با تل‌آویو ، جایگاه ترکیه را در مذاکرات آینده پسا نتانیاهو تضمین کند.

هرچند از اقدام‌های اردوغان چنین برمی‌آید که او قصد دارد راهبردی را که برای بازنگری سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه آغاز کرده است دنبال کند، با این حال، او همچنان به انتقاد از اسرائیل ادامه می‌دهد، زیرا به گفته او، تلاش‌های آنکارا برای بهبود روابط با اسرائیل تاکنون به آنچه ترکیه انتظار داشت دست نیافته است.

به عبارت دیگر، این تلاش‌ها نه به تقویت وجهه ترکیه در واشینگتن منجر شد و نه توانست برای اردوغان فرصتی برای ایفای نقش میانجی در جنگ بین اسرائيل و غزه فراهم کند. بنابراین اردوغان ترجیح می‌دهد با حمایت از حقوق فلسطینی‌ها، افزون بر کسب محبویت مردمی، در تحولات سیاسی آینده ترکیه نیز امتیازهای بیشتری کسب کند.

با این حال، بحران کنونی و روش مدیریت و برخورد اردوغان با آن، پرده از ناکارآمدی او در سیاست خارجی برمی‌دارد و نشان می‌دهد که اردوغان در تحرکات تاکتیکی ماهر است، اما دیدگاه راهبردی روشنی ندارد. علاوه برآن، سیاست لبه پرتگاه که او گاهی آن را دنبال می‌کند، نشان‌دهنده نبود محاسبات راهبردی است، زیرا چه این سیاست، سیاست سازش باشد و چه تشدید تنش، اردوغان آن را به‌طور پایدار دنبال نمی‌کند. برعکس، اردوغان می‌تواند با چرخش سریع موضع و با توجه به محاسبات کوتاه‌مدت یا به دلیل ملاحظات سیاسی داخلی، مسیرش را به سرعت تغییر دهد. این رویکرد نه‌تنها اهمیت ترکیه را به‌عنوان یک بازیگر ماهر در عرصه سیاست خارجی تضعیف می‌کند، بلکه از میزان اثربخشی مداخلات آن در حمایت از فلسطینی‌ها نیز می‌کاهد.