احمد وحیدی، وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران، دوشنبه، چهارم دی‌ (۲۵ دسامبر)، با هشدار به بحرانی بودن وضعیت تغییرات اقلیمی در دنیا و نیز مشکلات محیط زیستی در ایران، گفت: «یکی از مهم‌ترین موضوع‌ها در ایران، وضعیت دریای خزر و پایین آمدن سطح آب آن است.»

به گزارش خبرگزاری‌های داخلی، وحیدی که در دومین «رویداد بین‌المللی مدیریت بحران ایران قوی» سخن می‌گفت، افزود: «پایین آمدن سطح آب خزر باعث نگرانی برای کشور‌های حاشیه این دریاچه شده و پیش‌بینی می‌شود که تا چند دهه آینده دریای خزر خشک می‌شود بنابراین باید برای آن چاره‌ای داشته باشیم.»

احمد وحیدی در حالی در این همایش از لزوم «افزایش سطح تعاملات، گفت‌وگو و همکاری» با کشورهای دیگر برای شناخت علل وقوع و چاره‌اندیشی بحران‌های اقلیمی تاکید کرد که سال‌ها است کارشناسان و صاحبنظران ایرانی نگرانی خود را از مشکلات زیست‌محیطی ابراز، و از نبودن گوش شنوا در میان مسئولان گلایه کرده‌اند.

فقط در پیوند با دریاچه خزر بارها تاکید شده است که باید رسیدگی‌های جدی درباره انواع آلودگی، کاهش تراز آب و همچنین انقراض گونه‌های مختلف آن صورت گیرد. به‌رغم این هشدارها و با اینکه در تقویم ایران، ۲۱ مرداد به گرامیداشت دریای خزر اختصاص داده شده، ضرورت توجه واقعی به مشکلات این دریاچه همواره نادیده گرفته شده است.

 نشت زیاد ومکرر نفت در نواحی ساحلی جمهوری آذربایجان و قزاقستان، ورود مواد زائد و پسماندهای بالغ بر ۴۰ کارخانه و پالایشگاه از کشورهای حاشیه خزر به سمت دریا و پسرفت و انقراض انواع آبزیان دریای خزر از ۱۹۹۰، از جمله چالش‌هایی‌اند که دریای خزر با آن‌ها مواجه است.

درباره کاهش تراز آب این دریاچه هم بارها اظهار نگرانی و اعلام شده است که بر اساس سناریوهای مختلف، سطح آب دریای خزر تا پایان قرن حاضر ۹ تا ۱۸ ‌متر افت خواهد کرد. یکی از این پژوهش‌ها، تحقیقی است که چند دانشمند آلمانی و هلندی در دسامبر ۲۰۲۰ انجام دادند و در نشریه «نیچر» به چاپ رسید.

در این گزارش با تاکید بر اینکه دریای خزر با «فاجعه» روبه‌رو است، تصریح شده است: «در سه دهه گذشته سطح دریای خزر مقداری افت کرده، اما تبخیر زیاد آب، یخ نبستن مناطق شمالی دریای خزر در زمستان و نبود تعادل در میزان آب‌های ورودی باعث خواهد شد که تا پایان قرن، سطح آب دریا حداقل ۹ متر کاهش یابد و این رقم حتی می‌تواند به ۱۸ متر برسد که تهدیدی زیست‌ محیطی است.»

در این تحقیق همچنین اشاره شده است که با توجه به عمق کم دریای خزر در بخش‌های روسیه و ترکمنستان، با افت ۹ متری آب، حدود ۲۴ درصد از مساحت دریا کاسته می‌شود و اگر ۱۸ متر افت کند، ۳۴ درصد از سطح آن خشک خواهد شد.

اگرچه این پژوهش به آینده اشاره می‌کند، همین حالا هم می‌توان اثر این تغییر و تحول‌ها را در سواحل دریای خزر مشاهده کرد. نمونه‌وار، خلیج گرگان که از لحاظ موقعیت جغرافیایی، در جنوب شرقی دریای خزر و در حوزه شهرستان‌های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر در استان گلستان واقع است، در گذشته منبع یکی از بهترین خاویارهای سیاه جهان بود و زیستگاه ماهیانی باارزش شناخته می‌شد، اما در حال حاضر این منابع به دلیل خشکسالی و عقب‌نشینی آب دریا، در معرض خطر جدی قرار گرفته‌اند.

 مقام‌های دولتی جمهوری اسلامی ایران کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌ سال‌های اخیر را عامل اصلی خشکی پهنه‌های آبی ایران می‌دانند، اما کارشناسان محیط‌ زیست تاکید کرده‌اند که مدیریت ناکارآمد منابع آبی، دخالت‌های انسانی، ساخت‌وساز، افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای، ورود فاضلاب، سموم و کودهای شیمیایی‌ و پساب‌های صنعتی و نیز آلودگی‌های نفتی و شیرابه‌ها، نابودی و خشکی پهنه‌های آبی ایران را تسریع کرده‌اند.

با این رویه، به نظر بسیاری از کارشناسان، چندان بعید نیست که از خزر در حکم بزرگ‌ترین دریاچه دنیا، در آینده‌ای نه‌چندان دور، سیمایی خشک و تفته بر جا ماند.  بسیاری شاید چنین تصویری را دور از واقعیت در نظر گیرند، اما کاهش مدام تراز آب خزر، می‌تواند نشانه‌ روشنی از آینده‌ای خوف‌انگیز باشد.

تراز سطح آب دریای خزر در شرایطی مدام کاهش می‌یابد که دریاچه ارومیه نیز در نقطه‌ای دیگر از ایران در حال اغما است و کارشناسان محیط‌ زیست از احیای دوباره آن ناامید شده‌اند. گزارش‌های محلی همچنین از خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌های دیگر حکایت دارند و همین شرایط بر رودخانه‌های دائمی و فصلی ایران نیز حاکم است.