محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، هرگونه آلودگی آب رودخانه ارس را تکذیب کرد و مدعی شد که این رودخانه «مرتب» پایش می‌شود و بابت آلودگی آب آن نگرانی وجود ندارد.

رئیس سازمان انرژی اتمی در حالی این ادعا را مطرح کرد که داده‌های پژوهشی اثبات می‌کند رودخانه ارس به دلیل فعالیت نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان در مجاورت آن به‌شدت آلوده است.

ولی اسماعیلی، نماینده گرمی و انگوت، اواسط دی‌ماه این موضوع را در یکی از جلسات کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس که با حضور حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، برگزار شد، مطرح کرد، اما امیرعبداللهیان آلودگی ناشی از نیروگاه اتمی برق متسامور ارمنستان در رودخانه ارس را منتفی دانست.

رئیس سازمان انرژی هسته‌ای هم روز پنجشنبه ۲۸ دی‌ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا مدعی شد که آلودگی آب رودخانه ارس با پسماند‌های نیروگاه اتمی ارمنستان «شایعه» است.

پیش‌تر مرکز نظام ایمنی هسته‌ای در اطلاعیه‌ای ادعا کرده بود که در آخرین پایش پرتوی، آلودگی به مواد پرتوزا در رودخانه ارس رویت نشده است و جای نگرانی وجود ندارد. مقام‌های جمهوری اسلامی به‌تناوب ادعا می‌کنند که فاصله نیروگاه اتمی متسامور تا رودخانه ارس زیاد است و امکان رهاسازی مستقیم پسماند این نیروگاه به رودخانه و آلوده شدن آن به مواد پرتوزا وجود ندارد؛ اما این ادعا‌ها در حالی مطرح می‌شوند که علاوه بر یافته‌های پژوهشی، برخی مدیران دولتی نیز آلودگی رودخانه ارس را تایید کرده‌اند.

خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، روز ۲۵ آبان از توافق ایران و ارمنستان برای رفع آلودگی رودخانه ارس ظرف یک سال خبر داد و نوشت که این توافق با حضور ایرج حشمتی، معاون محیط‌ زیست انسانی سازمان حفاظت‌ محیط‌ زیست، طی نشستی در ارمنستان امضا شد. در این گزارش آمده بود: «توافق شد دولت‌های دو کشور برای حل‌و‌فصل قطعی موضوع ورود آلودگی‌های معدنی و صنعتی به رودخانه ارس طی یک سال اقدام کنند.» ضمن اینکه هر دو کشور را برای قطع کامل تخلیه پساب صنعتی به رودخانه ارس اعلام آمادگی کردند.

صرف‌نظر از نتایج احتمالی این توافق‌نامه، نشست دوجانبه نمایندگان جمهوری اسلامی و ارمنستان با موضوع آلودگی رودخانه ارس اثبات می‌کند که مسئولان به آلودگی رودخانه ارس واقف‌اند اما آن را از مردم پنهان می‌کنند.

پیش‌تر محمد جوان‌بخت، معاون امور آبفای وزیر نیرو، نیز در نشستی با معاون وزیر کشاورزی ترکیه اذعان کرده بود که آلودگی رودخانه ارس به ترکیه ارتباط ندارد و باید از «طرق دیگری» پیگیری شود.

آلودگی رود ارس مدت‌ها است که به نگرانی جدی برای ساکنان این منطقه تبدیل شده است. کمیسیون توسعه پایدار اتاق بازرگانی، پاییز گذشته در گزارش «آثار و پیامدهای پروژه آناتولی شرقی (داپ) بر منابع آب شمال غرب» متسامور را «یکی دیگر از مهم‌ترین منابع آلوده‌کننده رودخانه ارس» معرفی کرد و به نقل از نشنال‌ جئوگرافیک، نوشت که این نیروگاه «خطرناک‌ترین نیروگاه اتمی جهان و یکی از پنج نیروگاه نسل اول دنیا» به شمار می‌رود.

اعضای فراکسیون محیط‌‌‌ زیست مجلس ایران نیز پیش‌تر فعالیت این نیروگاه هسته‌ای قدیمی و فرسوده را علت اصلی آلودگی رودخانه ارس و شیوع سرطان در استان اردبیل عنوان کرده‌ بودند.

روزنامه پیام ما روز ۲۹ خرداد در گزارشی تحقیقی با استناد به نتایج ۱۱ کار مطالعاتی طی سال‌های ۱۳۹۹ تا زمستان ۱۴۰۱ نوشت: «آب رودخانه ارس به‌ویژه در محدوده سد خداآفرین و دشت مغان، علاوه بر آلودگی به مواد پرتوزا به فلزات سنگین و سمی مانند سرب و ترکیباتش، آرسنیک، ترکیبات آلومینیوم، نیکل، مس، آهن، منگنز و ۵۳ آلاینده دیگر نیز آلوده است.»

بر مبنای نتایج مطالعه‌ای در پژوهشنامه مطالعات مرزی، در حال حاضر نرخ ابتلا به سرطان معده در استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی بالا است و در این استان‌ها سالانه در میان مردان، ۵۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر و در میان زنان ۲۵ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر مبتلا به سرطان معده تشخیص داده می‌شوند.

کامران باقری لنکرانی، رئیس انجمن آندوسکوپی‌های گوارشی ایران، اواخر شهریور ۱۴۰۲، گفت که سالانه ۱۵ هزار مورد ابتلای جدید به سرطان معده در ایران گزارش می‌شود و از این میان، به دلایل «ژنتیکی، تغذیه‌ای و وجود عوامل باکتری‌زا» شیوع سرطان در نیمه شمالی ایران بیشتر است.

عمر هشدارها درباره آلودگی‌های رودخانه ارس و خسارات‌ جبران‌ناپذیر آن به حدود دو دهه می‌رسد. به‌رغم اینکه در تمام این سال‌ها گزارش‌های رسمی زیادی از طرف نهادهای دولتی و دانشگاهی، آلودگی ارس را به دلیل فعالیت معادن و نیروگاه هسته‌ای متسامور در ارمنستان تایید کرده‌اند، عمده اظهارنظرهای دولتی مبتنی بر انکار این مطالعات و گزارش‌ها بوده است.

نیروگاه متسامور ارمنستان به کهنگی و ایمنی پایین مشهور است. این نیروگاه بازمانده از دوران شوروی سابق است که در دهه ۱۹۷۰ در ۳۶ کیلومتری ایروان ساخته شد و سال‌ها است که بخشی از نیاز برق این کشور را تامین می‌کند.

رود ارس از منطقه آرپاچای در رشته‌کوه‌های آناتولی ترکیه سرچشمه می‌گیرد، از مرز ترکیه و ارمنستان می‌گذرد و با عبور از مرز ایران وارد جمهوری آذربایجان می‌شود و به رود کورا می‌پیوندند. رود کورا نیز با گذر از مسیری به طول بیشتر از ۱۰ هزار کیلومتر، به دریای خزر می‌ریزد.