علیرضا زاکانی، شهردار تهران، پس از اینکه مدیریت پایتخت را برعهده گرفت، به تناوب وعده داد که آسیب‌های اجتماعی را کاهش می‌دهد و پدیده زباله‌گردی را در تهران از بین می‌برد. او اواسط دی‌ماه نیز این وعده را تکرار کرد و گفت که پرونده زباله‌گردی به‌زودی بسته خواهد شد. حالا با گذشت حدود یک ماه از آخرین وعده زاکانی، گزارش‌ها حاکی از آن است که نه‌تنها قرار نیست پدیده زباله‌گردی از شهر تهران حذف شود، بلکه شهرداری تهران قصد دارد به این شغل رسمیت دهد و از سود سرشار آن سهم ببرد.

بنا بر اعلام رضا محمدی، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، قرار است طی طرحی به نام «تنظیف» پیمانکاران شهرداری این اختیار را داشته باشند که افراد بالای ۱۸ سال ایرانی یا اتباع خارجی دارای اجازه اقامت را برای زباله‌گردی استخدام کنند و طبق طرح طبقه‌بندی مشاغل و بر اساس ساعات شغلی تعریف‌شده در قانون کار، به آن‌ها حقوق و مزایا بدهد.

بر مبنای گزارش خبرگزاری ایلنا، طرح تنظیف در تمام ۲۲ منطقه تهران در قالب قرارداد همکاری با ۱۴ پیمانکار اجرا می‌شود و به گفته مدیرعامل شرکت پسماند شهرداری تهران، زباله‌گردها بین ۱۲.۵ تا ۱۵ میلیون تومان حقوق می‌گیرند.

محمدی با طرح این ادعا که استخدام رسمی زباله‌گردها با هدف «بهبود وضعیت نظافت شهر و ساماندهی امور رفت‌وروب خیابان‌ها و مدیریت پسماند» اجرا می‌شود، وعده داد که حقوق زباله‌گردها در سال ۱۴۰۳ افزایش پیدا می‌کند.

حسین نظری، معاون خدمات شهری و محیط‌ زیست شهرداری، نیز مدعی شد که هدف از این طرح حذف افرادی است که از زباله‌گردی «درآمدهای نامشروع» کسب می‌کنند. او اذعان کرد که با اجرای این طرح، تمام درآمدهای حاصل از زباله‌گردی به شهرداری تهران می‌رسد. زاکانی هم پیش‌تر گفته بود که این طرح یک «تحول» در مدیریت پسماند تهران است.

خیز شهرداری تهران برای کسب تمام درآمدهای حاصل از زباله‌گردی در حالی است که داده‌های مطالعاتی نشان می‌دهد طی بیش از یک دهه گذشته، مافیای زباله که به «طلای کثیف» مشهور است، در بخش‌های مدیریتی شهرداری تهران نفوذ کرده است و سود حاصل از آن به جیب پیمانکاران و شهرداری ریخته می‌شود.

زباله‌گردی شغلی کاذب، آسیب‌زا و مغایر با کرامت انسانی است که در نتیجه فقر فزاینده و نبود سیستم کارآمد تفکیک زباله از مبدا، رواج پیدا می‌کند. پدیده زباله‌گردی در تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران از حدود یک دهه پیش آغاز شد و پس از آن شمار زباله‌گردها به‌سرعت افزایش یافت.

یکی از مهم‌ترین وظایف شهرداری‌ها فراهم کردن سیستم‌های دردسترس برای تفکیک زباله از مبدا و فرهنگ‌سازی در این زمینه است. با این حال، مدیران شهرداری‌ها در تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران نه‌تنها به فرهنگ‌سازی در این زمینه اعتنایی ندارند که در فراهم کردن امکانات دردسترس تفکیک زباله هم منفعلانه عمل می‌کنند. در نتیجه این انفعال شهرداری‌ها و با وجود بحران اشتغال و فقر در جمهوری اسلامی، مافیای زباله هر روز قدرت و ثروت بیشتری کسب می‌کند.

داده‌های آماری نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از ۱۴ هزار زباله‌گرد در تهران تردد می‌کنند که حدود پنج هزار نفر آنان کودک‌اند که برخی از این کودکان مهاجرانی از کشورهای همسایه‌ و بعضی دیگر کودکان ایرانی‌اند که به دلیل فقر، به زباله‌گردی روی آورده‌اند. همه این افراد را پیمانکاران شهرداری به کار می‌گمارند و شهرداری‌ها نیز عامدانه و هدفمند، بر این استثمار کودکان چشم می‌بندند.

نتایج گزارش‌های پژوهشی نشان می‌دهد که تنها چهار درصد سود زباله‌گردی به کودکان زباله‌گرد می‌رسد، در حالی‌ که سود سرشار هزاران میلیاردی آن به جیب شهرداری و مافیای زباله سرازیر می‌شود.

بهره‌کشی از کودکان زباله‌گرد مسئله‌ای‌ است که حتی برخی مقام‌های قوه قضاییه جمهوری اسلامی نیز به آن اذعان کرده‌اند. دادستان کل کشور به‌تازگی در بخشنامه‌ای، به دادستان‌های عمومی و انقلاب در سراسر ایران دستور داد با «شبکه مجرمانه فعال در حوزه بهره‌کشی از کودکان» برخورد کنند. به گفته عسگر جلالیان، معاون حقوق بشر و امور بین‌الملل وزارت دادگستری، گردش مالی مافیای زباله‌ در تهران سالانه سه‌ هزار میلیارد تومان است.