معضل مخدوش‌ شدن و تخریب بناهای تاریخی از طریق دیوارنویسی و حک نام و یادگاری بر بدنه بناهای تاریخی با وجود جرم‌انگاری شدن کماکان در ایران معضلی مهم است.

دیوارنویسی یکی از مهم‌ترین دلایل آسیب‌دیدن بناهای تاریخی است که حفظ آجر به آجر آن‌ها برای حفاظت از میراث ملی این سرزمین ضرورت دارد.

مشکل دیوارنویسی در اماکن تاریخی مسئله‌ تازه‌ای نیست. از دیرباز آگاه نبودن گردشگران از وظایف اخلاقی و مسئولیت اجتماعی‌ و رعایت اصول حفاظت از بناهای تاریخی هنگام بازدید موجب شده، بسیاری از این بناها آسیب‌ها ببینند.

هم‌زمان با آغاز تبلیغات انتخابات مجلس شورای اسلامی در برخی شهرها و استان‌های کشور که دارای بناهای تاریخی و محلات قدیمی با قابلیت ثبت میراث‌اند، موج تازه‌ای از چسباندن پوسترهای تبلیغاتی و شعارنویسی در دیوارهای این اماکن آغاز شده است.

مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان اول اسفندماه سال ۱۴۰۲ با اشاره به این مشکل تاکید کرد: «متاسفانه با نزدیک‌شدن به زمان برگزاری انتخابات و تبلیغات نامزدهای مجلس شورای اسلامی، برخی آثار تاریخی استان مورد بی‌مهری قرار گرفته و شاهد دیوارنویسی و شعارنویسی برخی کاندیداها هستیم.»

عطا حسن‌پور با اشاره به ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی هشدار داد هرگونه آسیب رساندن به آثار باستانی و تاریخی مشمول مجازات است.

در این ماده‌قانونی برای آسیب رساندن به امکان تاریخی و باستانی آمده است: «هرکس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی، تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است یا تزیینات، ملحقات، تاسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور که مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی، تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از یک الی ۱۰ سال محکوم می‌شود.»

اما این قانون با درنظرگرفتن حجم تخریب‌ها برای کاستن از میزان آسیب‌ پیشگیرانه نبوده و در فصول پربازدید آثار تاریخی، همواره نمونه‌های تازه‌ای از یادگاری‌نویسی و دیوارنویسی بر بناها دیده می‌شود.

مشکل تخریب اماکن تاریخی و دیوارنویسی تنها مختص به ایران نیست و به‌دلیل گستردگی در سطح جهان نام «وندالیسم» را برای آن در نظر گرفته‌اند.

علی هژبری، کارشناس پژوهشکده باستان‌شناسی، معتقد است استفاده از رنگ‌های شیمیایی در دیوارنویسی بر بناهای تاریخی نه‌تنها به بافت این بناها آسیب می‌زند، بلکه پاک‌کردن این مواد شیمیایی به‌آسانی ممکن نبوده و در روند پاک‌سازی نیز بناها آسیب بیشتری متحمل می‌شوند.

این کارشناس باستان‌شناسی هشدار داده است گاهی هدف از چنین اقدام‌های مخدوش‌کننده‌ای تخریب هویت تاریخی یک سرزمین است و شهروندان باید آگاه باشند و خود مانع چنین اقدام‌هایی شوند.

مسئله فرهنگ‌سازی در موضوع ممانعت از یادگاری نویسی دهه‌ها است میان فعالان حوزه میراث‌فرهنگی مطرح است. کارشناسان بر این باورند رسانه‌های جمعی مانند صداوسیما به نقش خود برای تبلیغ فرهنگ حفاظت از بناهای تاریخی عمل نکرده‌اند.

در دهه ۸۰ افزایش چشمگیر موارد یادگاری‌نویسی بر بناهای تاریخی موجب شد میزگردی با عنوان «آسیب‌شناسی یادگاری‌نویسی بر بناهای تاریخی» برگزار شود.

در این نشست برخی حاضران پیشنهاد دادند «تابلوهایی در محوطه‌های تاریخی تعبیه شود تا بازدیدکنندگان در این تابلوها مطالب خود را بنویسند و بعد از این یادگار نوشته‌هایی که بر روی تابلوهای تعبیه‌شده نقش بسته عکس گرفته شود و در یک مجموعه به چاپ برسد.»

از سوی دیگر، کارشناسان میراث‌ فرهنگی بر این باورند مسئله تنها تمایل به ثبت‌نام و یادگار حضور خود بر دیوار‌های یک بناهای تاریخی نیست و برخی موارد مانند شعارنویسی تبلیغاتی روی دیوار این بناها یا تخریب تعمدی بخش‌هایی از بنا نشان‌دهنده آن است افراد درکی از اهمیت میراث تاریخی کشور و نقش آن در هویت تمامی شهروندان و حتی اقتصاد کشور ندارند.

شدت برخورد با تخریبگران نیز از موضوعاتی است که به نظر می‌رسد در ایران از بازدارندگی کافی برخوردار نیست. با وجود نصب دوربین‌های مداربسته در محوطه‌های بناهای تاریخی در سال‌های اخیر جز معدود مواردی، اخباری مبنی بر شناسایی و برخورد با کسانی که اقدام به مخدوش کردن این بناها کرده‌اند منتشر نشده است.

در سال‌های گذشته، مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط با آثار تاریخی استان‌های مختلفی مانند اصفهان، فارس، خوزستان، خراسان و برخی شهرها در استان‌های دیگر منتشر شده که به نشان می‌دهد دیوارنویسی بر بناهای تاریخی با شدت بیشتر و بدون هراس از برخورد قضایی در حال انجام است. نکته مهم نحوه پاک‌سازی برخی از این نقوش و نوشته‌ها از طرف شهرداری‌ها با لکه‌گیری رنگی است که خود خراش دیگری بر پیکره این بناها افزوده است.

همچنین انتشار تصاویر تخریب بخشی از بناهای تاریخی با ترقه‌های دست‌ساز در چهارشنبه‌سوری سال ۱۴۰۱ نگرانی از تکرار آن در چهارشنبه‌سوری پیش رو را افزایش داده است.

برای درک اهمیت برخورد قانونی با تخریبگران آثار تاریخی باید یادآور شد شهریورماه سال جاری پلیس ایتالیا دو گردشگر را که بر دیوار دالان معروف واساری در شهر فلورانس ایتالیا طرحی گرافیتی با اسپری رنگ کشیده بودند، بازداشت کرد.

در کشورهایی که دارای آثار تاریخی شناخته‌شده‌اند، تخریب این بناها جرم محسوب می‌شود و دارای مجازات زندان و جزای نقدی سنگین است که با جدیت اعمال می‌شود.

هرچند اثرات مخرب چنین اقدام‌هایی بر هویت تاریخی یک بنا با هیچ مبلغی قابل‌ جبران نیست، ولی چنین اقدام‌هایی می‌تواند اهمیت حفاظت از این آثار و ارزش ملی آن‌ها را نشان دهد.