داستان سقوط هواپیمای نیرو‌های ارتش آمریکا در استان غزنی ابعاد تازه‌ای پیدا کرده است. چندین ساعت بعد از سقوط یک هواپیمای نظامی‌ نیرو‌های آمریکایی در استان غزنی، مقام‌های طالبان ادعا کردند که سقوط این هواپیما کار آن‌ها بوده است. سخنگوی این گروه در تماس به رسانه‌ها گفته است که نیرو‌های آن‌ها به شکل تاکتیکی توانسته‌اند این هواپیما را ساقط کنند. طالبان هیچ اشاره‌ای به چگونگی این اقدام نکرده است؛ با این حال دولت آمریکا اعلام کرد که هیچ نشانه‌ای از اینکه سقوط این هواپیما توسط طالبان صورت گرفته باشد وجود ندارد.

اما این هواپیما چگونه سقوط کرده است ؟

حوالی بعد از ظهر روز دوشنبه، نخستین خبر‌ها در شبکه اجتماعی حاکی از سقوط یک هواپیمای خطوط آریانا (شرکت دولتی هوایی افغانستان) بود. مقام‌های استان غزنی به رسانه‌ها گفتند که این هواپیما، که از شهر هرات به سوی کابل در حال پرواز بوده، سقوط کرده است. هنوز چند دقیقه‌ای نگذشته بود که سیلی از خبر‌های عجیب و غریب در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد. شرکت هواپیمایی آریانا در قدم اول نتوانست سقوط هواپیمای این شرکت را رد کند. تنها پس از این که هواپیمایی که از هرا ت به کابل پرواز داشت، در فرودگاه کابل نشست، مقام‌ها متوجه شدند که این، همان پرواز مذکور نبوده است. بعد از آن خبر سقوط هواپیمای مسیر قندهار کابل به گوش‌ رسید و به دنبال آن از سقوط هواپیمایی که از شهر هرات به سمت دهلی در هندوستان می‌رفت، خبر داده شد. واقعیت این بود که هیچ کدام از هواپیما‌های شرکت آریانا سقوط نکرده بود؛ اما کارکنان این شرکت به حدی دستپاچه شده بودند که نمی‌دانستند چگونه این خبر را منتشر کنند.

پس از این که صفحه استانداری غزنی دوباره خبر داد که هواپیمای سقوط‌ کرده خارجی است، رسانه‌های ملی و بین‌المللی - که این هواپیما را متعلق به شرکت ملی آریانای افغانستان می‌دانستند، خبر‌شان را تصحیح کردند. تا دوشنبه شب هنوز هم مشخص نبود که چه هواپیمایی در استان غزنی سقوط کرده؛ زیرا این منطقه در کنترل طالبان است و تصاویر و ویدیو‌هایی هم که از این هواپیما به دست رسیده بود، یا توسط طالبان گرفته شده بود، یا مردم محلی.

اواخر شب مشخص شد که این هواپیما یکی از هواپیما‌های مربوط به نیرو‌های نظامی ‌آمریکایی است. این هواپیما‌ها در اصل مسئول ایجاد ارتباط زمینی و هوایی هستند، زیرا به دلیل کوهستانی بودن افغانستان، امکان ارتباط خوب میان نیرو‌ها در مناطق گوناگون وجود ندارد. این هواپیما به سیستم‌های پیشرفته‌ای مجهز است که می‌تواند زمینه ارتباط میان نیرو‌ها را فراهم سازد.

این هواپیما در استان قندهار در جنوب افغانستان و نزدیک به سرحد با پاکستان مستقر بوده است و از آن جا فعالیت‌های خود را مدیریت می‌کرده است.

اما ادعای طالبان در مورد سقوط این هواپیما، ابعاد تازه‌ای به مسئله داده است؛ گرچه نیرو‌های آمریکایی در افغانستان هرگونه احتمال ساقط کردن این هواپیما توسط طالبان را رد کرده‌اند. زیرا این هواپیما در ارتفاع بالا پرواز می‌کند و طالبان چنین سلاح‌هایی ندارد که بتواند این گونه هواپیما را در ارتفاع بالا هدف قرار بدهد.

اما باید در این مورد کمی‌ محتاط بود؛ چند فرضیه وجود دارد که می‌توان احتمال داد، طالبان این هواپیما را ساقط کرده است.

 توسط موشک‌های رهبری شونده استینگر

در میانه دهه هشتاد میلادی، دولت آمریکا برای ضربه زدن بیشتر به شوروی سابق، به مجاهدین موشک‌های ضد هواپیمای استینگر رساند. گفته می‌شود حدود دو هزار قبضه از این موشک‌ها به دست مجاهدین رسید. این موشک‌ها برتری هوایی روس و دولت افغانستان در مقابل مجاهدین را کاهش داد. پس از روی کار آمدن دولت مجاهدین، آمریکا خواست این موشک‌ها را پس بگیرد و تعدادی هم از آن‌ها به دست آمریکا رسید؛ اما تعدادی از این‌ موشک‌ها همچنان در افغانستان مخفی ماند یا به کشور‌های همسایه فروخته شد.

آمریکا در سال‌های پس از سقوط طالبان نیز در پی جمع‌آوری تعدادی از این موشک‌ها - که هنوز هم در افغانستان مانده بود، برآمد ولی گفته می‌شود به جز چهار قبضه موشک دیگری به دست‌شان نرسید.

احتمال این که در سقوط هواپیمای آمریکایی از این موشک استفاده شده باشد وجود دارد. هرچند گفته می‌شود این موشک‌ها به ارتفاع زیاد شلیک نمی‌شوند و همچنین باطری‌ این موشک‌ها بیشتر از پنج سال عمر نمی‌کند.

دسترسی به موشک‌های ضد هواپیما توسط کشور‌های همسایه

آمریکایی‌ها و دولت افغانستان همیشه از دسترسی طالبان به موشک‌های ضد هواپیما هراس داشته‌اند، زیرا می‌تواند برتری آنان را از طریق هوا بر طالبان، ضعیف کند. طالبان تا به حال به جز یکی دو هلیکوپتر - که ادعا دارند ساقط کرده‌اند، ادعایی درباره سقوط هواپیما‌های پیشرفته یا جت‌های جنگی نداشته‌اند. پس از کشته شدن قاسم سلیمانی توسط هواپیما‌های جنگی آمریکا، جمهوری اسلامی ‌از انتقام سخت از آمریکا خبر داد. یکی از ابزار‌ها برای انتقام می‌تواند ارسال موشک‌های ضد هواپیما به طالبان باشد، تا آنان را قادر به ساقط کردن هواپیما‌ کند. به نظر نمی‌رسد جمهوری اسلامی‌ در صورت قرار گرفتن در تنگنای نظامی، ‌از فرستادن اسلحه پیشرفته به طالبان ابایی داشته باشد.

با این حال تا کنون هیچ گزارشی مبنی بر مجهز شدن طالبان به موشک‌های ضد هواپیما نیامده است. دولت افغانستان در یک سال گذشته با استفاده از حملات هوایی متواتر، طالبان را به شدت زمین‌گیر کرده است. اما طالبان هنوز نتوانسته‌ در این گونه حملات از خود واکنشی نشان دهد. بنابراین فرضیه مجهز شدن طالبان به موشک‌های ضد هواپیما توسط جمهوری اسلامی‌ ایران نیز ضعیف است.

در چنین وضعیتی، با اینکه سقوط یکی از پیشرفته‌ترین هواپیما‌های تجسسی آمریکا در خاک افغانستان سئوال برانگیز است، چاره‌ای جز انتظار برای آگاهی از دلیل واقعی سقوط این هواپیما نیست. این موضوع هم به دلیل نظامی ‌بودن هواپیما و تا حدی محرمانه بودن این پرواز‌ها امکان افشای آن بسیار اندک است.