خانه‌های تاریخی ایران که بیشترشان یادگارهای به‌جامانده از دوران قاجار و پهلوی‌اند، اینک بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر تخریب‌ قرار دارند و مسئولان میراث فرهنگی با اهمال در نگهداری، مرمت و رسیدگی به خانه‌های تاریخی، روند ویرانی آن‌ها را به شکلی هدفمندانه و سازمان‌یافته تسریع می‌کنند.

طی ماه‌های اخیر گزارش‌های متعددی از خطر تخریب خانه‌های تاریخی اصفهان، شوشتر، شیراز، تهران و برخی دیگر از شهرها منتشر شد و حالا کنشگران میراث فرهنگی درباره سرنوشت عمارت تاریخی قوامی در نیشابور ابراز نگرانی کرده‌اند.

عمارت و باغ تاریخی قوامی در نیشابور که اکنون در آستانه تخریب قرار دارد، میراثی به‌جامانده از دوران پهلوی دوم است که چند دهه قبل رضا قوامی، فرزند عبدالحسین قوام‌‌الاسلام، نماینده نیشابور در دومین دوره مجلس شورای ملی، آنجا زندگی می‌کرد.

تصاویری که خبرگزاری مهر، به‌تازگی از این عمارت منتشر کرده است، شدت تخریب را آشکار می‌کند؛ درختان باغ از بی‌آبی خشک شده‌اند، در و پنجره‌ها، کلید و پریزها، ناودان‌ها و ستون‌های فلزی خانه در نتیجه فقدان نگهبانی مناسب به سرقت رفته‌اند و روی دیوارهای آن نیز پر از نوشته‌ و یادگاری است.

گزارش‌های محلی نیز حاکی از آن است که این خانه به محل تجمع افراد بی‌خانمان تبدیل شده است و آثار آتش‌سوزی هم در برخی نقاط آن دیده می‌شود.

ویرانی و تخریب گسترده در حالی عمارت تاریخی قوامی نیشابور را تهدید می‌کند که این خانه تاریخی اسفند ۱۳۹۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و طبق قانون، وزارت میراث فرهنگی موظف به مرمت و نگهداری این اثر تاریخی است.

وزارت میراث فرهنگی و شهرداری‌ها معمولا با ادعای اینکه خانه‌های تاریخی مالک خصوصی دارند، از مراقبت و مرمت آن‌ها خودداری می‌کنند. در حالی‌ که آثار ثبتی در فهرست میراث ملی به مکان‌های فرهنگی با قابلیت گردشگری تبدیل شوند.

اداره میراث فرهنگی نیشابور پیش‌تر وعده داده بود که باغ و عمارت قوامی، پس از تعیین تکلیف ملک به یکی از جاذبه‌های گردشگری و فرهنگی این شهر تبدیل می‌شود اما اکنون تصاویر جدید این عمارت نشان می‌دهد که بیش از هر زمان دیگری به تخریب کامل نزدیک است. عمارت تاریخی قوامی علاوه بر ویژگی‌های منحصربه‌فرد معماری و تاریخی به دلیل اینکه در دل باغی در مرکز شهر نیشابور قرار دارد، دارای اهمیتی ویژه است.

حدود سه سال قبل، علی نجفی، شهردار وقت نیشابور، در گفت‌وگو با رسانه‌های محلی به دست گذاشتن میراث فرهنگی بر خانه تاریخی قوامی انتقاد کرد و با پیش‌بینی تخریب این خانه گفت که میراث فرهنگی «توان و اعتبار» محافظت از باغ و عمارت قوامی را ندارد.

به گفته شهردار وقت نیشابور قرار بود در پوسته باغ به میزان ۳۰ درصد امتیاز تجاری به مالکان داده شود و در ازای آن باغ و عمارت به عنوان یک اثر فرهنگی در اختیار شهرداری قرار بگیرد. بر مبنای گفته‌های نجفی، شهرداری بنا داشت که خانه قوامی را به خانه هنرمندان تبدیل کند اما با تملک میراث فرهنگی بر این باغ، این امکان از شهرداری سلب شد.

در همان زمان، نماینده حقوقی مالکان در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا «سنگ‌اندازی» میراث فرهنگی را در نگهداری از عمارت تاریخی قوامی تایید کرد و گفت این خانه بدون اطلاع و هماهنگی با ورثه ثبت ملی شده است.

خلاصه‌ ماجرا این است که میراث فرهنگی با دست گذاشتن روی خانه تاریخی قوام در نیشابور و ثبت ملی و تملک، هرگونه امکان محافظت و نگهداری از آن را سلب و این خانه تاریخی را به حال خود رها کرد تا ویران شود. حالا پس از حدود سه سال از این ماجرا، تصاویر جدید وضعیت نگران‌کننده این بنای تاریخی را آشکار می‌کند.

بناها و خانه‌های تاریخی ایران که با هویت ملی ایرانیان پیوند دارند در دولت ابراهیم رئیسی به‌شکلی هدفمند و سازمان‌یافته‌ در معرض خطر نابودی و تخریب قرار گرفته‌اند. مرور کارنامه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در دو سال اخیر نشان می‌دهد که این وزارتخانه به عنوان متولی اصلی محافظت و رسیدگی به آثار باستانی و تاریخی ایران بیشترین سهم را در نابودی بناها و خانه‌های تاریخی داشته است.