به‌مناسبت «روز زمین» در هفته جاری، درخواست‌هایی مطرح شده است مبنی بر اینکه برای حفاظت از محیط زیست و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اقدام‌های بیشتری صورت بگیرد. به گفته جان پدستا، مشاور ارشد رئیس‌جمهوری آمریکا در سیاست اقلیمی بین‌المللی، واقعیت تغییر اقلیمی هرگز روشن‌تر از این نبوده است. دمای جهان همچنان در حال ثبت رکوردهای بی‌سابقه است و سال ۲۰۲۳ گرم‌ترین سال تاکنون بوده است. ماه گذشته (مارس ۲۰۲۴) گرم‌‌ترین ماه مارسی بود که ثبت شده است و ماه‌های پیشین نیز گرم‌ترین ماه‌های ثبت‌شده در تاریخ بودند.

پیش‌بینی‌های جدید هشدار می‌دهند که تابستانی گرم‌تر از معمول در آمریکا و سایر نقاط جهان در پیش خواهد بود. بر اساس گزارش «شمارش معکوس سلامت و تغییرات اقلیمی لنست»، تا سال ۲۱۰۰، دمای جهان ۲.۷ درجه سلسیوس (۴.۸ درجه فارنهایت) بالاتر از دوره پیشاصنعتی خواهد بود، مگر اینکه اقدامی فوری برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای صورت بگیرد. این موضوع نگرانی‌ها در مورد پیامدهای این مسئله بر سلامت عمومی و نقشی که گرمای شدید در خشکسالی و آتش‌سوزی جنگل‌ها دارد را تشدید می‌کند. شمارش معکوس لنست نشان می‌دهد که پیش‌بینی می‌شود میزان مرگ‌و‌میر مرتبط با گرمای شدید تا میانه قرن جاری ۳۷۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.

گرم شدن بی‌سابقه اقیانوس‌ها به نگرانی‌ها در مورد پیامدهای این موضوع بر شرایط آب‌و‌هوایی در خشکی (مانند تشدید بارندگی و سیلاب) و همچنین اثر مخرب بر  اکوسیستم دریایی و زنجیره‌های حیاتی غذا دامن می‌زند.

معضل تجارت جهانی

طرح‌های ابتکاری و سرمایه‌گذاری‌های مهمی در دست انجام است تا کاربرد سوخت‌های پاک گسترش و انتشار گازهای گلخانه‌ای کاهش پیدا کند. اما مسائل اقتصادی ساختاری وجود دارد که باید در سطح جهانی به آن پرداخته شود تا راه‌حلی هدفمندتر برای تغییرات اقلیمی یافت. این مشکل بدیهی که همه از صحبت درباره‌اش طفره می‌روند یا به گفته جان پدستا در سخنرانی اخیرش، فیل در اتاق، سیستم تجارت جهانی است. انتشار کربن ناشی از تجارت جهانی در حال حاضر بسیار زیاد است، به اندازه‌ای که اگر یک کشور بود، در جایگاه دومین آلوده‌کننده جهان پس از چین می‌ایستاد.

جان پدستا می‌گوید سیستم تجارت جهانی فعلی در عین اینکه به گونه‌ای طراحی شده است تا بازارهای آزاد و رقابتی را تقویت کند، به نحوی ساخته نشده است تا انتشار گازهای گلخانه‌ای را مهار کند و عامل بزرگی در مشکل اقلیمی بوده است.

انتشار گازهای گلخانه‌ای تجارت جهانی چند جنبه دارد. انتشار گازهای گلخانه‌ای نه تنها از خطوط کشتی‌رانی و هواپیمایی جهان برای حمل‌و‌نقل کالاها (که عاملی عمده در انتشار گازهای گلخانه‌‌ای جهان است) بلکه از نحوه تولید کالاها ناشی می‌شود. به بیان دیگر، منشاء بخش بزرگی از گازهای گلخانه‌ای منتشرشده فرایند تولید کالاها و ساخت محصولاتی است که در بازار جهانی عرضه و فروخته می‌شود. این کالاها سهمی ۲۵ درصدی در مجموع گازهای گلخانه‌ای منتشرشده در جهان دارند.

در حالی که اقدام‌هایی صورت گرفته است تا انتشار کربن ناشی از حمل‌و‌نقل کالاها کاهش پیدا کند، سیاست‌های تجاری موجود و قوانین بین‌المللی توجه کافی به انتشار کربن در روند تولید کالاهای تجاری نشان نمی‌دهند. به گفته جان پدستا، قوانین فعلی تجارت جهانی در واقع مشوق انتشار کربن است. این‌جا است که انتشار کربن مرتبط با تولید کالا از کشوری با سیاست‌های اقلیمی سختگیرانه به کشوری با استاندارد ضعیف‌تر تغییر مکان می‌دهد. این کالاها به‌نوبه خود به سایر کشورها صادر می‌شوند.

جان پدستا صنعت آلومینیوم آمریکا را مثال می‌زند. آمریکا در گذشته بزرگ‌ترین تولیدکننده آلومینیوم بود اما اکنون به‌دلیل تجارت و برون‌سپاری به سایر کشورها، فقط چهار کارخانه اصلی ذوب آلومینیوم در کشور باقی مانده است. در عوض، چین اکنون بیش از نیمی از آلومینیوم جهان را تولید می‌کند، که به‌طور متوسط یک تن آلومینیوم در این کشور ۶۰ درصد بیش از آمریکا کربن منتشر می‌کند. بنابراین، تولید آلومینیوم جهان اکنون به میزان قابل‌ملاحظه‌ای آلوده‌تر از حدی است که لزوما باید باشد.  

سیاست‌گذاری‌ها نامتوازن است

دولت بایدن برای رسیدگی به این مسئله یک کارگروه تجارت و اقلیم معرفی کرده است تا استاندارد و سیاست‌های جهانی اندازه‌گیری و مدیریت انتشار کربن ناشی از تجارت را ارتقا دهد. آن‌ها همچنین در نظر دارند در چارچوب «قانون کاهش تورم» مبلغ ۶ میلیارد دلار به کاهش انتشار کربن در بخش صنعت آمریکا و ارائه یارانه‌های داخلی برای تولید سبز و صادرات رقابتی تخصیص دهند.

در همین حال، اتحادیه اروپا «مکانیسم تنظیم مرزی کربن» را ارائه کرده است که به‌موجب آن، واردات محصولات با رد کربن بالا (مانند فولاد، آهن، آلومینیوم و سیمان) به اروپا مشمول تعرفه‌های کربن می‌شود. این اقدام شماری از کشورها را وادار کرده است استاندارد سختگیرانه‌تری در زمینه انتشار کربن مدنظر قرار دهند تا در بازار رقابتی صادرات به اتحادیه اروپا باقی بمانند.

با این همه، سرعت پیشرفت سیاست‌ اقلیمی نامتوازن است، به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته (که برای هزینه اضافی سیاست‌‌های اقلیمی استطاعت مالی دارند) و کشورهای در حال توسعه. در صورتی که تغییری در سطح سازمان تجارت جهانی صورت نگیرد، مسیر سیاست نامتوازن کشورها نه تنها رسیدگی به مشکل اقلیمی را دشوارتر می‌کند، بلکه تنش‌ها در حوزه تجارت را افزایش می‌دهد.