محمدرضا عارف، معاون اول مسعود پزشکیان، با صدور ابلاغیه‌ای اعلام کرد دولت تصمیم دارد برای پیشگیری از حوادث غیرمترقبه، ارائه خدمات درمانی و مقابله با گرمازدگی ۴۰۰ میلیارد تومان از بودجه عمومی کشور را به شرکت‌کنندگان در مراسم «پیاده‌روی اربعین» اختصاص دهد.

این ابلاغیه‌ با اعتراض شمار زیادی از کاربران ایرانی در رسانه‌های اجتماعی روبرو شد و معترضان با اشاره بحران کمبود بودجه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های حیاتی مانند آموزش‌ و پرورش، محیط‌ زیست و سازمان بهزیستی، ادامه سیاست صرف هزینه‌های چند هزار میلیارد تومانی برای شرکت‌کنندگان این مراسم در دولت مسعود پزشکیان را به معنای تغییر نکردن سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی در حمایت حداکثری از اقشار حداقلی و خاص تعبیر کردند.

مراسم چهلمین روز کشته شدن امام سوم شیعیان ابتدا تنها یک مناسبت مذهبی ساده به شمار می‌رفت اما جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر دیگر ابایی ندارد که اصل این مراسم را سیاسی بداند و جنبه‌های دینی و مذهبی اربعین را به حاشیه براند تا در شرایط تحریم حداکثری انتخابات حکومتی از سوی مردم ایران و بحران مشروعیت، مدعی شود که حضور چند میلیون ایرانی در مراسم پیاده‌روی اربعین نیز به معنای هواداری آنان از جمهوری اسلامی است.

منتقدان این سوال را مطرح می‌کنند که چرا علاقه‌مندان به زیارت مزار امام سوم شیعیان در روز اربعین با هزینه شخصی و خرید بلیت هواپیما، اتوبوس یا قطار به عراق سفر نمی‌کنند و چرا باید بابت حضور آن‌ها در مراسمی صرفا سیاسی و ایدئولوژیک به شکل پیاده‌روی از پایتخت و دیگر شهرهای ایران به سمت مرز عراق، از بودجه عمومی کشوری که بیش از ۷۰ درصد جمعیت آن زیر خطر فقر قرار دارند، هزینه شود؟

این در حالی است که علاوه بر هزینه‌کرد هنگفت نهادهای حکومتی و نظامی مانند سازمان تبلیغات اسلامی یا سپاه پاسداران برای مراسم پیاده‌روی اربعین، بر اساس سندی که به‌تازگی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، وزارت کار دولت ابراهیم رئیسی در روزهای پایانی کارش هم مبلغ ۲۵۰ میلیارد تومان از صندوق بازنشستگی کشوری به مراسم اربعین امسال اختصاص داده است تا در اموری همچون «قرارگاه اربعین وزارت رفاه، حمایت از راهپیمایی ۱۰ کیلومتری غدیر، برگزاری کلاس‌های مبانی اندیشه اسلامی و ستاد جوانی جمعیت راهیان نور» هزینه شود.

صندوق‌ بازنشستگی‌ها در ایران طی سال‌های اخیر با کسری بودجه شدید مواجه بوده‌اند و بازنشستگان ایرانی سال‌ها است که به صورت ثابت و هفتگی، مقابل این صندوق‌ها تجمع‌ اعتراضی بر پا می‌کنند.

با این حال اکنون مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، هم از مدیران دولتی خواسته است «کسب رضایت زائران اربعین» را در اولویت‌هایشان قرار دهند. او روز شنبه ۱۳ مرداد در جمع اعضای ستاد اربعین تلاش برای «فراهم کردن اسباب آسایش زائران» و برگزاری بدون مشکل این مراسم را ضروری دانست و با تاکید بر اینکه در صورت نارضایتی مردم «هیچ توجیهی پذیرفته نیست»، اعلام کرد همه دستگاه‌ها و بخش‌ها موظف‌‌اند تعهداتشان را در مورد اربعین، «به بهترین وجه ممکن» اجرا کنند.

مریم شکرانی، خبرنگار روزنامه شرق، در واکنش به ابلاغیه جدید معاون اول مسعود پزشکیان، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «با این پول می‌شد حدود ۶۰ هزار تلفن هوشمند ارزان برای دانش‌آموزان مناطق محروم تهیه کرد. بر اساس اعلام آموزش‌ و پرورش سه میلیون دانش‌آموز به گوشی هوشمند دسترسی ندارند.»

مسئولان دولتی و حکومتی در نظام جمهوری اسلامی هرساله از انتشار رقم دقیق بودجه‌های چشمگیر صرف‌شده برای برپایی مراسم اربعین خودداری می‌کنند، اما بر اساس تحقیقاتی که پایگاه‌ داده‌های باز ایران در سال ۱۴۰۱ منتشر کرد، در این سال حداقل هزار و ۴۲۰ میلیارد تومان از بودجه عمومی دولت ایران صرف برگزاری مراسم راهپیمایی اربعین شد. این رقم دو برابر اعتبارات تامین زیرساخت مسکن، پنج برابر اعتبارات اجرای قانون هوای پاک و هفت برابر یارانه و کمک زیان حمل‌ونقل برون‌شهری در سال ۱۴۰۱ بوده است.

به علاوه، نهادهایی مانند شهرداری‌های مختلف در استان‌های ایران نیز هرساله بودجه‌هایی را برای پذیرایی از شرکت‌کنندگان در مراسم اربعین صرف می‌کنند. تنها در یک مورد در سال ۱۴۰۲، شهرداری تهران بیش از ۴۰ میلیارد تومان بودجه برای این امر اختصاص داد.

حکومت ایران نه‌تنها از مسافران ایرانی اربعین که از حضور مسلمانان دیگر کشورها نیز در این مراسم استفاده سیاسی می‌کند و به تلاش برای مصادره کردن این مناسبت و مراسم آن به نفع رویای حکمرانی در جهان اسلام ادامه می‌دهد.

سال گذشته بعد از پایان مراسم اربعین، علی خامنه‌ای از نهادهای زیرمجموعه‌اش در جمهوری اسلامی و شبه‌نظامیان حشدالشعبی در عراق به دلیل «پذیرایی از ۲۲ میلیون زائر اربعین حسینی» قدردانی کرد تا به این وسیله بر ادعای رهبری‌اش بر جهان شیعه پافشاری کند.

محرم و صفر همواره در ادبیات و نگاه حاکمان ایران کارکرد سیاسی داشته است و دارد. روح‌الله خمینی در سال‌های نخست استقرار جمهوری اسلامی گفت که «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است». علی خامنه‌ای نیز راهپیمایی اربعین را «بزرگ‌ترین گردهمایی عالم» و «نورافکن قوی» خوانده و ادعا کرده است که «در دنیا سعی می‌کنند نگذارند این نورافکن دیده شود».

او سال ۱۳۹۸ هم تاکید کرد که راهپیمایی اربعین «می‌تواند زمینه‌ساز تحقق هدف نهایی امت اسلامی» باشد.