تنها چند روز پس از آنکه رئیس اتحادیه نانوایان سنگکی تهران نرخ جدید نان سنگک را اعلام کرد، قیمت این نان در برخی نانوایی‌های آزادپز از مرز ۲۰ هزار تومان گذشت.

این افزایش قیمت که با توجیه سنگین‌تر شدن و افزودن کنجد یا سبزیجات انجام می‌شود، به چالشی جدی برای شهروندان بدل شده است.

رئیس اتحادیه نانوایان سنگکی در تاریخ ۱۵ آبان‌ماه، با اشاره به هزینه‌بر بودن پخت سنتی، اعلام کرد که نانوایی‌های آزادپز مجوز افزایش قیمت تا پنج هزار تومان را دریافت کرده‌اند. بر این اساس، قیمت هر نان سنگک از ۱۰ به ۱۵ هزار تومان افزایش یافت. همچنین قیمت سنگک کنجدی دورو به ۲۰ هزار تومان رسید.

با وجود این مصوبه، گزارش‌ها حاکی از آن است که بسیاری از نانوایی‌ها به بهانه‌هایی چون افزایش حجم نان یا افزودن مواد مختلف، سنگک را تا ۵۰ هزار تومان می‌فروشند.

برخی از این نانوایی‌ها با حذف گزینه نان ساده، مشتریان را به خرید نان‌های گران‌تر مجبور می‌کنند، اقدامی که نقض آشکار قوانین اتحادیه به شمار می‌رود.

افزایش قیمت سایر نان‌ها

گران شدن نان سنگک تنها مورد افزایش قیمت نان در هفته‌های اخیر نیست. نانوایان بربری و تافتون نیز با الگو گرفتن از نرخ‌گذاری سنگک، قیمت‌ها را فراتر از مصوبات اعلام کرده‌اند.

قیمت بربری ساده طبق نرخ مصوب باید پنج هزار تومان باشد، اما در برخی نانوایی‌ها این نان تا ۱۵ هزار تومان فروخته می‌شود. علاوه بر این، افزودن گزینه‌هایی مانند آرد سبوس‌دار یا پخت به شیوه محلی، قیمت نان بربری را تا ۲۰ هزار تومان افزایش داده است.

این افزایش قیمت‌ها شهروندان را با چالشی جدی مواجه کرده است، به‌ویژه در مناطقی که تعداد نانوایی‌های دولتی محدود است، مصرف‌کنندگان به پرداخت قیمت‌های نامتعارف ناچار شده‌اند.

توجیه اتحادیه و نارضایتی شهروندان

اتحادیه نانوایان افزایش هزینه‌های نیروی کار و مواد اولیه را دلیل اصلی افزایش قیمت‌ها می‌داند و به شهروندان توصیه می‌کند از نانوایی‌های مکانیزه و دارای آرد سهمیه‌ای خرید کنند. اما این توصیه چاره‌ساز نیست، چراکه تفاوت کیفیت نان مکانیزه با نان سنتی موجب افزایش ضایعات و درنتیجه کاهش صرفه اقتصادی برای مصرف‌کنندگان می‌شود.

یکی از مشکلات اساسی رعایت نشدن وزن مصوب در پخت نان است. گزارش‌های نظارتی از تخلف‌های متعدد در وزن‌کشی چانه خمیر و استفاده نانوایی‌ها از آرد سهمیه‌ای برای فروش آزاد حکایت دارند. این تخلف‌ها سیاست‌های یارانه‌ای نان را زیر سوال برده و مانع توزیع عادلانه یارانه شده است.

اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان که با هدف کنترل مصرف و کاهش قاچاق آرد آغاز شد، نه‌تنها به کنترل قیمت‌ها منجر نشد که به ایجاد بازاری آزاد برای نان انجامید.

به گفته مسئولان، این طرح با هزینه‌ای بین ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان اجرا شده است، اما مشکلات سیستمی آن باعث نارضایتی نانوایان و شهروندان است. بسیاری از نانوایی‌ها نیز به‌دلیل زیان‌دهی، از پخت دولتی به سمت پخت آزاد حرکت کرده یا تغییر کاربری داده‌اند.

نگرانی‌های مسئولان و ناکارآمدی طرح‌های حمایتی

وزیر جهاد کشاورزی اخیرا با تایید اخبار فروش نان به قیمت ۱۰۰ هزار تومان، اظهار داشت، یارانه اختصاص‌یافته به نان در بسیاری موارد به دست مردم نمی‌رسد. این موضوع ناکارآمدی طرح‌های حمایتی و نظارتی را بیش‌ازپیش آشکار کرده است.

در آخرین مرحله از طرح هوشمندسازی که شهریورماه امسال اجرا شد، قیمت مصوب نان‌های مختلف به شرح زیر اعلام شد: سنگک ساده پنج هزار تومان، بربری ساده با آرد نوع یک، دوهزار و ۵۰۰ تومان، بربری ساده با آرد نوع دو، سه هزار و۵۰۰ تومان، لواش با آرد نوع یک ۷۰۰ تومان و لواش نوع دو ۹۰۰ تومان. اما حتی در زمان اعلام این نرخ‌ها نیز بسیاری از نانوایی‌ها از قیمت‌های مصوب پیروی نکردند.

به این ترتیب، به نظر می‌رسد سیاست‌های کنترلی و نظارتی نتوانسته‌اند برای مشکلات قیمت‌گذاری نان راه‌حلی ارائه دهند. افزایش چندمرحله‌ای قیمت‌ها، همراه با بی‌توجهی نانوایان به مصوبات، نشان‌دهنده شکستی بزرگ در مدیریت بازار نان است.

روند افزایش مداوم و چندبرابری قیمت نان دولتی طی سه سال گذشته، از یک‌هزار و ۱۰۰ تومان برای سنگک به پنج‌هزار تومان، بربری از ۸۱۰ تومان به دو هزار و ۵۰۰ تومان، و لواش از ۳۰۰ تومان به ۹۰۰ تومان، حاکی از چالشی جدی در مدیریت این کالای اساسی است.

این رشد سرسام‌آور در کنار افزایش قیمت نان آزادپز و کمبود نانوایی‌های دولتی در شرایطی رخ‌داده که حتی نرخ‌های مصوب نیز ثبات نداشته و در بازه‌های کوتاه‌مدت تغییر کرده‌اند.

اعتراض نانوایی‌ها و ناکارآمدی سیاست‌ها

در زمستان ۱۴۰۲، اعتراض گسترده نانوایان به مشکلات اقتصادی و افزایش هزینه‌های جاری، به تعطیلی تعدادی از این واحدهای صنفی در شهرهای مختلف منجر شد.

این اعتراض واکنش اتاق اصناف را به همراه داشت. دبیرکل اتاق اصناف ایران تاکید کرد نانوایی‌ها، به‌ویژه نانوایی‌های لواشی، برای بقا نیازمند حداقل مصرف روزانه ۱۰ کیسه آردند، اما محدودیت سهمیه آرد و ناکافی بودن سود فروش نان، بسیاری از نانوایان را به تعطیلی یا فروش آزاد آرد سوق داده است.

محمود بنانژاد، از اعضای ارشد اتاق اصناف، در دی‌ماه همان سال از غیرشفاف بودن سامانه «نانینو»، مسئول اصلی اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان، انتقاد کرد. او خواستار برگزاری نشست‌های مشترک میان اتحادیه‌های نانوایی و نهادهای متولی توزیع آرد سهمیه‌ای شد تا مشکلات موجود بررسی و رفع شوند.

به باور کارشناسان، مشکلات اجرایی طرح هوشمندسازی تنها بخشی از ماجراست. شواهد نشان می‌دهد که هدف اصلی دولت حرکت به سمت آزادسازی قیمت نان و حذف کامل یارانه است.

روند صعودی قیمت‌ها و افزایش تعداد نانوایی‌های آزادپز گویای تلاش برای عادت دادن شهروندان به خرید نان با قیمت‌های آزاد است.

این سیاست اما برای خانوارهای ایرانی، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد، تبعات سنگینی داشته است. نان که روزگاری یکی از پایدارترین اقلام سفره خانوارها بود، اکنون با رشد قیمتی شدید به چالشی جدی بدل شده است.

نان سنگک؛ از غذای روزمره تا کالای لوکس

برای درک بهتر فشار اقتصادی ناشی از افزایش قیمت نان، کافی است هزینه مصرف روزانه نان سنگک را برای یک خانواده چهار نفره بررسی کنیم. اگر هر فرد این خانواده در هر وعده تنها نصف یک نان سنگک را مصرف کند، این خانواده روزانه به شش نان سنگک نیاز خواهد داشت.

با قیمت دولتی ۲۰ هزار تومان برای هر نان، هزینه نان روزانه این خانواده ۱۲۰ هزار تومان و هزینه نان ماهانه‌اش سه میلیون و ۶۰۰ هزار تومان خواهد بود.

این رقم برای خانواده‌هایی که حداقل دستمزد مصوب را دریافت می‌کنند تحمل‌ناپذیر است. به عبارت دیگر، نانی که زمانی یک غذای ارزان و در دسترس همگان بود، اکنون به کالایی لوکس بدل و از سفره بسیاری از خانوارها حذف شده است.

آینده مبهم سیاست‌های یارانه‌ای نان

افزایش قیمت نان و ناکارآمدی سیاست‌های یارانه‌ای، به‌ویژه طرح هوشمندسازی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای داشته است. ناتوانی در تامین نان ارزان و باکیفیت، ضمن تشدید نارضایتی عمومی،  امنیت غذایی اقشار آسیب‌پذیر را با خطر مواجه کرده است.

به نظر می‌رسد برای مدیریت بحران قیمت نان، بازنگری اساسی در سیاست‌های فعلی ضروری است. از سوی دیگر، تامین منابع پایدار برای یارانه‌ها، افزایش شفافیت در توزیع آرد سهمیه‌ای و جلوگیری از تخلفات نانوایی‌ها باید در اولویت قرار گیرد. در غیر این صورت، افزایش قیمت نان برای خانوارهای ایرانی و نظام توزیع مواد غذایی به بحرانی عمیق‌تر بدل خواهد شد.