جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا، با انتشار یادداشتی در ایندیپندنت عربی درباره سقوط دولت بشار اسد، به بررسی وضعیت متحدان او ازجمله جمهوری اسلامی ایران و روسیه پرداخت.

این تحلیلگر سیاسی در یادداشتش تاکید کرد: «تاریخ در خاورمیانه به‌سرعت رقم می‌خورد و احتمال تغییرات گسترده در سراسر منطقه را، چه خوب و چه بد، افزایش می‌دهد. فروپاشی دیکتاتوری خاندان اسد در سوریه همه را غافلگیر کرد، این غافلگیری از خود بشار اسد شروع شد و به روسیه و جمهوری اسلامی ایران هم رسید. سرویس‌های اطلاعاتی عربی و غربی نیز آسیب‌پذیری رژیم اسد، به‌ویژه ضعف و بی‌تعهدی سرویس‌های نظامی و امنیتی سوریه را به‌درستی درنیافتند.»

بولتون در ادامه با طرح این پرسش که «دیکتاتوری وحشیانه اسد از بین رفت، حالا چه می‌شود؟» نوشت: «شاید مهم‌تر از هر چیزی توجه به این موضوع باشد که برکناری اسد شکست بزرگ دیگری برای رهبران مذهبی حاکم بر ایران است. پس از سرکوب حزب‌الله به دست اسرائیل و شکست تقریبا کامل حماس، این سومین فاجعه بزرگ برای راهبرد ضد اسرائیلی «حلقه آتش» تهران است.»

در ادامه این تحلیل آمده است که اگرچه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با آتش‌بس با حزب‌الله موافقت کرد، تصریح کرد که این آتش‌بس تنها ۶۰ روز دوام دارد و درست پس از پایان دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن به آخر می‌رسد. در چنین شرایطی، اگر مسیر زمینی انتقال تجهیزات نظامی جمهوری اسلامی به حزب‌الله در عراق و سوریه کاملا مسدود شود حزب‌الله با مشکل جدی مواجه خواهد شد. در عین حال هنوز هیچ آتش‌بسی با حماس وجود ندارد، به این معنی که ممکن است اسرائیل هر دو گروه تروریستی را بیش از این به نابودی بکشاند.

بولتون ادامه می‌دهد که علاوه بر نیروهای نیابتی تهران، درمورد خود جمهوری اسلامی ایران نیز وضعیت حتی ممکن است بدتر شود. در حالی که سه ستون اصلی قدرت منطقه‌ای جمهوری اسلامی در حال حاضر سقوط کرده‌اند یا سقوطشان در راه است، اکنون آیت‌الله‌ها در خطری بزرگ هم در سطح بین‌المللی و هم در سطح داخلی قرار دارند.

در ادامه این یادداشت تاکید شده است: «در شرایط فعلی، انتقادها از رهبران ارشد سپاه پاسداران و ارتش به طور گسترده در بین مردم ایران گسترش یافته است. بی‌نظمی و پراکندگی در رده‌های ارشد دولت‌های استبدادی اغلب اولین نشانه‌های فروپاشی رژیم دانسته می‌شود. علاوه بر آن، نارضایتی عمومی در ایران به‌دلیل افول اقتصادی طولانی‌مدت، سرکوب خواسته‌های جوانان و زنان، نارضایتی قومیتی و بسیاری از موارد دیگر شدت گرفته است. در چنین شرایطی، اگر سپاه پاسداران و دیگر مقام‌های نظامی شروع به جدایی از یکدیگر کنند، احتمال درگیری مسلحانه داخلی افزایش می‌یابد همان‌طور که فروپاشی اسد نشان داد که ظاهری از قدرت می‌تواند ضعف‌های اساسی را بپوشاند و فروپاشی سریع و شگفت‌انگیزی را به دنبال داشته باشد.»

به اعتقاد بولتون، در ابعاد خارجی و بین‌المللی نیز رژیم جمهوری اسلامی از زمان شکل‌گیری‌اش تاکنون تا این حد آسیب‌پذیر نبوده است. اسرائیل سامانه‌های پدافند هوایی اس-۳۰۰ روسی را از بین برده، به توانایی‌های موشکی بالستیک ایران آسیب جدی وارد کرده و ملزومات برنامه تسلیحات هسته‌ای را نابود کرده است.

با توجه به این وضعیت، نتانیاهو برای از بین بردن تمام یا بخش‌های وسیعی از فعالیت هسته‌ای جمهوری اسلامی هرگز فرصتی بهتر از این نداشته است. چنین اقدامی اسرائیل، کشورهای همسایه و کل جهان را از تهدید چند دهه‌ای اشاعه تسلیحات هسته‌ای ایران مصون می‌دارد.

در ادامه این یادداشت اشاره شده است که اسرائيل با كمک آمريكا (در صورت درخواست)، می‌تواند به پیروزی علیه تهدید هسته‌ای جمهوری اسلامی دست یابد. این اتفاق نه‌تنها تهدید تهران به هولوکاست هسته‌ای را از بین می‌برد، که هم‌زمان ضربه سیاسی داخلی دیگری به حاکمان مذهبی تهران وارد می‌کند. علاوه بر ده‌ها میلیارد دلاری که برای حمایت از گروه‌های تروریستی ایران خرج و حالا نابود شده‌اند، میلیاردها دلاری که برای تسلیحات هسته‌ای و موشک‌های بالستیک هزینه شده نیز به هدر می‌رود. در این وضعیت، شهروندان ایران حق دارند به این نتیجه برسند که آیت‌الله‌ها هرگز منافع آن‌ها را در نظر نداشته‌اند و اکنون برکناری آن‌ها کاملا موجه است.

جان بولتون در ادامه به وضعیت روسیه نیز پرداخته و اشاره می‌کند که روسیه دومین بازنده بزرگ سقوط اسد است. کرملین که در جنگ با اوکراین است، منابع لازم برای نجات دست‌نشانده‌اش در دمشق را نداشت. اکنون تحقیر ولادیمیر پوتین در سطح جهان طنین‌انداز شده و تاثیرات گسترده‌ای در داخل روسیه خواهد داشت.

علاوه بر این‌ها، ممکن است زیان‌های مهم‌تری نیز برای روسیه در راه باشد. منافع اصلی کرملین در سوریه ایستگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی لاذقیه است. این تنها تاسیسات نظامی مسکو در خارج از قلمرو اتحاد جماهیر شوروی سابق است و برای موقعیت روسیه در شرق مدیترانه حیاتی محسوب می‌شود. اگر روسیه به تخلیه این پایگاه‌ها مجبور شود، توانایی مسکو برای قدرت‌طلبی فراتر از دریای سیاه به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

بولتون در پایان این یادداشت تاکید می‌کند که بدون شک، ترکیه، هیئت تحریرالشام و ارتش ملی سوریه (تحت حمایت ترکیه) برندگان بزرگ سقوط دولت اسدند. با این حال، وضعیت داخلی سوریه هنوز مشخص نیست. نیروهای آمریکایی در شمال شرقی سوریه باقی می‌مانند و به نیروهای دفاعی عمدتا کرد سوریه در کارزار ضدداعش کمک می‌کنند. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که نباید آرزوهای نوعثمانی‌گرایانه رجب اردوغان برای گسترش کنترل و نفوذ در سرزمین‌های عربی را دست‌کم گرفت.

به همین دلیل، حذف هیئت تحریرالشام از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی واشینگتن در این مرحله کار درستی نیست. طبق گزارش‌ها، دولت بایدن در حال بررسی این کار است، در حالی که حذف بشار اسد صرفا می‌تواند کاهش تهدید ایران به شمار آید، و نه اسرائیل، نه دولت‌های عربی همسایه و نه ایالات متحده هیچ‌کدام علاقه‌ای به ظهور یک کشور تروریستی دیگر ندارند.

 بنابراین، در حالی که اخبار خوب قابل توجهی پیرامون برکناری اسد وجود دارد، شرایط سوریه همچنان تهدیدی جدی برای صلح و امنیت خاورمیانه و جهان است. برهه کنونی بسیار حساس است و به‌ویژه تصمیم‌های درست در این‌باره در دولت آینده ترامپ از اهمیت بسیاری برخوردار است.

ایندیپندنت عربی