در چند دهه گذشته، اغلب کشورهای منطقه از بحران افراط‌گرایی که سال ۱۹۷۹ (۱۳۵۷) به نماد آن تبدیل شده است، رنج بسیاری بردند. در این سال آیت‌الله خمینی به قدرت رسید و یک نظام تئولوژیک و ایدئولوژیک افراطی ایجاد کرد و در صدد صدور آن به کشورهای منطقه برآمد. سیاست مخرب صدور انقلاب، جوامع عربی را تحت تاثیر قرار داد و این پدیده شوم از دهه ۱۹۹۰ به بعد به عمق برخی از نظام‌های سیاسی منطقه نفوذ کرد.

اکنون در حالی که سوریه رهایی خود را از یکی از وحشتناک‌ترین و بی‌رحم‌ترین رژیم‌های جهان جشن می‌گیرد، این پرسش مطرح می‌شود که آیا نوبت گرفتاری به این پدیده شوم به سوریه رسیده است؟ در حالی که اغلب کشورهای عربی به مبارزه علیه افراط‌گرایی پرداختند، القاعده و داعش را تقریبا از بین بردند، حزب‌الله را در محاصره قرار دادند و سازمان اخوان‌المسلمین را از خود دور کردند، آیا معقول است که افراط‌گرایی بار دیگر از دمشق سربرآورد؟

در حالی که مردم سوریه که شمار آن‌ها به ۲۳ میلیون  نفر می‌رسد به ثبات سیاسی و رونق اقتصادی نیاز دارند و آرزوی داشتن یک زندگی آبرومندی را در سر می‌پرورانند، این نگرانی در سطح منطقه و جهان و البته در سوریه وجود دارد که افراط‌گرایان به قدرت برسند و سوریه را همراه با منطقه به جنگ و خشونت بکشانند.

هیئت تحریر شام تا امروز آمادگی خود را برای پذیرش نظام‌های اجتماعی و بین‌المللی نشان داده و با مولفه‌های مختلف کشور به‌گونه‌ای کنار آمده است. علاوه برآن، احمد الشرع، رهبر این گروه با صدور بیانیه‌های متعدد، در تلاش است به دولت‌ها و شهروندان اطمینان دهد که از نظامی حمایت می‌کند که همه مولفه‌های سوریه در آن نقش داشته باشند. او تاکید می‌کند که هیئت تحریر شام گروهی نیست که بخواهد سوریه و جهان را بر اساس یک دیدگاه افراطی تغییر دهد.

با این حال، این تصویر زمانی روشن خواهد شد که وضعیت سوریه تثبیت شود، دولت جدید فعالیت خود را آغاز کند و مدیریت نهادهای دولتی را در دست گیرد. بنابراین، در حال حاضر باید به این امید و تصور بود که دست‌اندرکاران انقلاب سوریه از تجربیات طولانی خود درس گرفته باشند. احمد الشرع رهبر این گروه، تحولات فکری بزرگی را پشت سر گذاشته است که چندی پیش درباره آن‌ صحبت کرد. او که در حال حاضر ۴۲ سال سن دارد با زمان جوانی و اوایل ۲۰ ‌سالگی تفاوت کرده و از هر لحاظ آرام‌تر و عاقل‌تر به نظر می‌رسد. همچنان باید این واقعیت را پذیرفت که افراط‌گرایان پس از سال‌ها تجربه و آگاهی از آنچه بر سر ملت‌های منطقه آمده است، وارد دمشق شده‌اند.

در تاریخ معاصر منطقه، به استثنای رژیم خمینی در تهران، هیچ رژیم مذهبی افراطی دیگری موفق نشد و دوام نیاورد. همه گروه‌های افراطی که قدرت را در دست گرفتند و یا در شرف دستیابی به قدرت بودند، دچار فروپاشی شدند. بنابراین، تجربه رژیم جمهوری اسلامی در ایران تنها موردی است که مستلزم تامل و تفکر است. این رژیم ایران را از کشوری مرفه به کشوری فقیر تبدیل کرد. با این حال، هرچند این رژیم تمامی توانایی‌های ایران را برای تحقق رویاهای مذهبی افراطی خود به کار گرفت، امروز در سطح خارجی با خطر سقوط دومینوی که در منطقه آغاز شده و در سطح داخلی با چالش مخالفت مردم ایران که نمی‌خواهند فرهنگ و رویکرد آن را بپذیرند، مواجه است.

در سودان هم زمانی افراط‌گرایان به قدرت رسیدند و کشور را به تباهی و ویرانی کشاندند. سپس نوبت به مصر رسید و حکومت به دست افراط‌گرایان افتاد، اما دولت آن‌ها بیش از یک سال دوام نیاورد. تجربه همین یک سال، مردم مصر را بیدار کرد و آن‌ها را برای پایان دادن به نظام افراط‌گرایی به خیابان‌ها کشاند.

از سوی دیگر، برخی از کشورهای منطقه گرفتار ظلم و ستم گروه‌های افراطی مانند حزب‌الله لبنان و شبه‌نظامیان مستقر در لیبی، سومالی و یمن شده و در معرض ویرانی و تباهی قرار گرفتند. بنابراین، حاکمان جدید دمشق هیچ الگوی موفقی از افراط‌گرایی دینی در جهان سراغ ندارند که بتوانند از آن پیروی کنند.

آنچه در سال ۱۹۷۹ به وقوع پیوست، نمادی است که تاریخ افراط‌گرایی و سرنوشت محکوم به شکست آن را بیان می‌کند. این تاریخ، بیانگر بلایی است که تحت نام‌های مختلف، از جمله خمینی‌گرایی، قطب‌گرایی و ​​فرقه‌گرایی حوثی‌ها بر سر منطقه آمد. این مکتب‌های فکری در واقع، امتداد ایدئولوژی‌های دیگر از جمله کمونیسم، سوسیالیسم و بعثیسم بودند که هدف اصلی آن‌ها دستیابی به قدرت بود.

سوریه در طول رژیم نظامی دو نسل از خاندان اسد، دستخوش چالش‌های بسیاری شد. اکنون اگر دولت سوریه در انحصار یک ایدئولوژی افراطی اسلامی قرار گیرد، این بدان معناست که مردم این کشور شبی طولانی پیش رو خواهند داشت. به همین دلیل، سازمان ملل متحد و قدرت‌های بین‌المللی مختلف از صاحبان‌قدرت در دمشق می‌خواهند به دنبال تشکیل دولتی فراگیر باشند تا همه مردم سوریه در آن سهم داشته باشند. البته مشارکت همه گروه‌ها در دولت نه تنها بیانگر تنوع وضعیت اجتماعی-سیاسی در سوریه است، بلکه این تنها دستورالعملی است که می‌تواند از وقوع هرج‌ومرج، جنگ و مداخله خارجی جلوگیری کند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط