رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، هفته گذشته به مالزی، اندونزی و پاکستان سفر کرد. این سفر از بسیاری جهات، ازجمله انعقاد قراردادهای گوناگون قابل توجه است، اما شاید آنچه بیش از هر چیز توجه کارشناسان حوزه بین‌الملل را جلب می‌کند آن است که این سفرهای آسیایی در شرایطی انجام می‌شود که از سویی خاورمیانه در وضعیت پرتنشی قرار دارد و از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران، که زمانی داعیه‌دار رهبری جهان اسلام بود، اکنون پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ منزوی‌تر از گذشته است.
با توجه به این شرایط، به نظر می‌رسد که ترکیه بیش از پیش در تلاش برای قدرت‌نمایی و گسترش نفوذ در جنوب شرقی آسیا است، منطقه‌ای که به گرمی از این مشارکت استقبال کرده است و انعقاد تعداد بسیاری توافقنامه همکاری دفاعی و تجاری گواهی بر این استقبال است.
اردوغان در مالزی
اولین کشوری که اردوغان به آنجا سفر کرد مالزی بود. کشوری که آخرین بار در سال ۲۰۱۹ از آن بازدید کرده بود.
مالزی به دلایل متعدد در آسیا اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است، ازجمله آنکه ریاست اجلاس «آسه آن» در سال ۲۰۲۵ را برعهده دارد، اجلاسی که ترکیه از سال ۲۰۱۳ در آن شرکت می‌کند. مالزی اولین کشور عضو آسه آن بود که در سال ۲۰۱۴ با ترکیه قرارداد تجارت آزاد امضا کرد.
مالزی همچنین عضو گروه «دی ـ هشت» (D-8) است. این گروه در سال ۱۹۹۷ در استانبول به همراه ترکیه، ایران، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مصر و نیجریه تاسیس شد. این کشور در عین حال یکی از اعضای فعال سازمان همکاری اسلامی است و در کنار ترکیه برای حل مناقشه اسرائیل و فلسطین نقش مهمی ایفا کرده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
یکی از موضوعات کلیدی که در سفر اردوغان به مالزی مورد بحث قرار گرفت بازسازی غزه بود. در این سفر مالزی متعهد شد از ایجاد صندوقی برای این منظور حمایت کند و رئیس مشترک طرح بازسازی غزه و فلسطین در آسیای شرقی باشد.
وزارت دفاع مالزی، ترکیه را بازیگری کلیدی در توسعه قابلیت‌های دفاعی این کشور معرفی کرد و به‌ویژه به محصولات دفاعی دریایی آن کشور علاقه نشان داد. در جریان این سفر همچنین گسترش روابط این دو کشور با امضای ۱۱ توافقنامه شکل جدی‌تری به خود گرفت. ارزش تجاری این قراردادها فاش نشده است.
ترکیه سومین شریک تجاری بزرگ مالزی در غرب آسیا است و حجم تجارت دوجانبه این دو کشود در سال ۲۰۲۴ بیش از پنج میلیارد دلار بوده که در قیاس با سال قبل حدود ۱۸.۷ درصد افزایش داشته است.
سفر اردوغان به مالزی تنها به انعقاد قراردادهای تجاری و دفاعی خلاصه نمی‌شود. او در مرکز بین‌المللی همایش‌های پوتراجایا، در نشست «همکاری استراتژیک ترکیه و مالزی در قرن جدید»، نیز سخنرانی کرد و پس از آن دکترای افتخاری در حوزه روابط بین‌الملل را دریافت کرد.
سفر به اندونزی
مقصد بعدی اردوغان در سفرهای آسیایی‌اش اندونزی بود که پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان و بزرگ‌ترین اقتصاد جنوب شرقی آسیا محسوب می‌شود.
دولت اندونزی برنامه‌های ویژه‌ای برای پذیرایی از اردوغان ترتیب داده بود که در بخشی از این برنامه، مارش نظامی دوره عثمانی، که در سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۷ یعنی در دوران مشروطیت دوم ترکیه نوشته شده است، اجرا شد. همچنین رئیس‌جمهوری ترکیه با استقبال گسترده شهروندان بوگور مواجه شد که با حضور در خیابان‌ها و اهتزاز پرچم ترکیه از او استقبال کردند.
ترکیه و اندونزی در سال‌های اخیر روابطشان را به میزان قابل توجهی تقویت کرده و توافقنامه‌هایی در زمینه همکاری‌های دفاعی، فناوری و محیط زیست امضا کرده‌اند. در سال ۲۰۲۳، این دو کشور موافقت کردند که تمرینات نظامی مشترک انجام دهند و همکاری‌های‌شان در صنعت دفاعی را تقویت کنند.
در جریان سفر اردوغان نیز رهبران دو کشور ۱۳ توافقنامه را امضا کردند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک برای ساخت یک کارخانه هواپیماهای بدون سرنشین در اندونزی اشاره کرد.
در جریان این سفر، پرابوو سوبیانتو، رئیس‌جمهوری اندونزی، از همکاری فزاینده دو کشور ابراز خرسندی و به سرمایه‌گذاری مشترک موفق با شرکت‌های دفاعی ترکیه اشاره کرد.
رئيس‌جمهوری ترکیه در پاکستان
آخرین مقصد اردوغان در این سفر پاکستان بود که پنج سال پیش از آنجا دیدار کرده بود. رئیس‌جمهوری ترکیه چهارشنبه شب در راس هیئتی بلندپایه برای سفری دو روزه با هدف گسترش روابط تجاری و اقتصادی وارد اسلام‌آباد شد.
ترکیه پیوند ویژه‌ای با پاکستان دارد و اسلام‌آباد به آنکارا به چشم یک شریک دفاعی نگاه می‌کند که نقش مهمی در تقویت قابلیت‌های نظامی‌اش ایفا کرده است. در جریان این سفر نیز پاکستان و ترکیه در زمینه همکاری‌های دفاعی و انتقال فناوری قراردادی را امضا کردند. همچنین توافق‌نامه‌های تولید مشترک و فروش تسلیحات در این سفر امضا شد که هدف آنها افزایش تولید دفاعی بومی پاکستان و کاهش اتکای این کشور به تامین‌کنندگان غربی است.
این همکاری نظامی از سویی باعث تعمیق روابط ترکیه و پاکستان و تحکیم موقعیت آنکارا در مقام یک شریک مهم دفاعی و تجاری می‌شود و از سوی دیگر با هدف گسترش نفوذ اردوغان در کشورهای مسلمان همخوانی دارد.
گزارش شده است که در حال حاضر حجم تجارت پاکستان و ترکیه حدود یک میلیارد دلار است. وزیر خارجه ترکیه در سفرش به اسلام‌آباد در ماه مه سال گذشته اعلام کرد که پاکستان و ترکیه تصمیم دارند در سه سال آینده میزان تجارتشان را به پنج میلیارد دلار برسانند.
تمرکز ترکیه برای نقش‌آفرینی در سوریه جدید
تنها چند روز پیش از سفرهای آسیایی اردوغان، که بازتاب منطقه‌ای وسیعی داشت، احمد الشرع، رئیس دولت انتقالی سوریه، به ترکیه سفر کرد که نشانه دیگری برای کنار گذاشتن جمهوری اسلامی از معادلات منطقه‌ای است.
اردوغان در کاخ ریاست‌جمهوری در آنکارا از الشرع استقبال کرد و منابع خبری گزارش دادند که این دو رهبر درباره یک پیمان دفاعی مشترک، که ممکن است شامل افتتاح یک پایگاه هوایی ترکیه در مرکز سوریه و نیز آموزش به ارتش جدید سوریه شود گفتگو کرده‌اند.
در همین حال، به باور برخی از تحلیلگران، در درازمدت، ترکیه به دنبال کسب منافع اقتصادی از بازسازی سوریه است که هزینه آن حدود ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. البته شرکت‌های ساختمانی ترکیه، به‌دلیل دسترسی آسان به سوریه و نفوذ سیاسی قوی که آنکارا بر دولت نوپای سوریه دارد، می‌توانند از بازسازی سوریه سود قابل‌توجهی کسب کنند.
از سوی دیگر، ترکیه به دنبال تسهیل بازگشت آوارگان سوری به سوریه است، در حالی که بازگشت سریع پناهجویان مستلزم برقراری ثبات و امنیت، بازسازی زیرساخت‌ها و ایجاد اقتصادی پویا در سوریه است.
همه اینها در حالی است که جمهوری اسلامی ایران، به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در سوریه، پس از سقوط بشار اسد تلاش‌های چندین‌ساله‌اش را بربادرفته می‌بیند و به نظر نمی‌رسد که بار دیگر بتواند به چنین نفوذ سیاسی و امنیتی در هیچ کشوری دست پیدا کند.
