روز جمعه، دهم اسفندماه، انفجاری مرگبار در مسجد مدرسه حقانی در شهرستان اکوره ختک در ایالت خیبرپختون‌خوا پاکستان رخ داد که هدف آن مولوی حامدالحق رهبر گروه جمعیت علمای اسلام و رئیس یکی از بزرگ‌ترین مدارس دینی پاکستان بود. حامدالحق ۵۷ ساله در این حمله کشته شد و شماری دیگر زخمی شدند.
در چند سال اخیر و به‌ویژه پس از ظهور و قدرت‌گیری داعش خراسان، شمار زیادی از روحانیون در حمله‌های انتحاری کشته شده‌اند، اما انفجار در محراب مسجد حقانی، که خود پرورش‌دهنده افکار افراطی و متهم به ترویج عمل انتحاری در میان گروه‌های شبه‌نظامی در پاکستان و افغانستان است، یکی از نقاط عطف در ۷۸ سال فعالیت این مرکز مذهبی است. مدرسه حقانی هم‌زمان با تاسیس پاکستان در سال ۱۹۴۷ به دست مولوی عبدالحق حقانی، پدر بزرگ حامدالحق، تاسیس شد. عبدالحق حقانی از دانش‌آموختگان مدرسه دیوبندی بود. این مدرسه اکنون بیش از چهار هزار دانش‌آموز از پاکستان و کشورهای منطقه دارد که به بیشترشان خدمات آموزشی، خوابگاه و سه وعده غذایی رایگان ارائه می‌شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مولوی عبدالحق، که در سال ۱۹۸۸ درگذشت، شاگردان فراوانی از کشورهای مختلف جنوب آسیا را تربیت کرد و یکی از چهره‌های کلیدی در ترویج افکار افراطی در این منطقه بود. عبدالحق مدرسه حقانی را همچون میراثی تاتیرگذار برجای گذاشت و پس از او پسرش مولانا سمیع‌الحق حقانی مسئولیت این مدرسه را برعهده داشت. مولانا سمیع‌الحق مانند پدرش از چهره‌های تاثیرگذار پاکستان بود و به دلیل حمایت گسترده از طالبان افغان، به «پدرخوانده طالبان» معروف شده بود. او در سال ۲۰۱۸ به دست افراد ناشناس کشته شد.
بسیاری از رهبران طالبان افغان ازجمله ملا عمر، بنیان‌گذار این گروه، از دانش‌آموختگان مدرسه حقانی و از شاگردان مولانا سمیع‌الحق هستند.
پایگاه فکری و نظامی طالبان
ویلیام دالریمپل، نویسنده و تحلیلگر معروف، در سال ۲۰۰۵ در مقاله تحقیقی درمورد مدرسه حقانی و نقش آن در تقویت طالبان و جنگ در افغانستان نوشت و آن را «پایگاه فکری و نظامی طالبان» توصیف کرد و افزود که مدرسه حقانی «از رادیکال‌ترین مدارس مذهبی» در جنوب آسیا است. در این مقاله، که در «نیویورک ریویو» منتشر شد و هنوز در دسترس است، با سمیع‌الحق، رئیس پیشین این مدرسه، مصاحبه شده است که در آن با افتخار می‌گوید این مدرسه مرکز اصلی تربیت رهبران طالبان افغان است. بسیاری از رهبران طالبان مانند ملا عمر، مولوی قلم‌الدین و جلال‌الدین حقانی که در حاکمیت دور نخست این گروه در قدرت بودند و همچنین شمار زیادی از مقام‌های برحال (کنونی) این گروه ازجمله سراج‌الدین حقانی، امیرخان متقی، عبداللطیف منصور، ملا خیرالله خیرخواه، عبدالباقی حقانی و شماری دیگر از دانش‌آموختگان مدرسه حقانی هستند.
در مقاله ویلیام دالریمپل آمده است: «مولانا سمیع‌الحق نه‌تنها به رابطه‌اش با طالبان افتخار می‌کرد، که صریحا اعلام می‌کرد که هر زمان طالبان نیاز به جنگجو داشت مدرسه را تعطیل می‌کرد و شاگردانش را برای جهاد [به افغانستان] می‌فرستاد.»
سمیع‌الحق همچنین در سال ۲۰۰۳ به بی‌بی‌سی گفت که در جریان جنگ طالبان با نیروهای ائتلاف شمال به فرماندهی احمدشاه مسعود، حدود دو هزار دانشجوی مدرسه حقانی را به خطوط جنگ و به کمک طالبان اعزام کرده است.
ویلیام دالریمپل، که آثار پژوهشی متعددی درمورد جنوب آسیا و به ویژه درمورد تاریخ هند، پاکستان و افغانستان نوشته است، مدرسه حقانی را «منبع جذب نیرو برای طالبان و سایر گروه‌های جهادی فعال در افغانستان و پاکستان» توصیف کرده است.
ظهور طالبان و افزایش بی‌سابقه مدارس دینی در پاکستان
در سال ۱۹۴۷، که دولت پاکستان تاسیس شد، در جغرافیای پنهاور این کشور تنها ۲۴۵ مدرسه دینی فعالیت می‌کردند، اما این ارقام اکنون به ۳۵ هزار رسیده است که از این میان تنها ۲۶ هزار و ۱۶۰ مدرسه دینی رسما در نهاد دولت به ثبت رسیده است و مابقی بدون مجوز قانونی فعالیت می‌کنند و دولت پاکستان نظارتی بر محتوای آموزشی آنان ندارد. براساس گزارشی که در وبسایت وزارت آموزش فدرال و آموزش‌های حرفه‌ای پاکستان منتشر شده است، حکومت این کشور با ایجاد اداره اوقاف، در زمینه کنترل مدارس دینی و اعمال اصلاحات در محتوای آموزشی آنان تلاش می‌کند، اما بسیاری از مدارس از ثبت شدن در نهاد دولت خودداری کرده‌اند.
در جریان ظهور طالبان در افغانستان در سال ۱۹۹۴ و وقوع حمله مرگبار ۱۱ سپامبر در ۲۰۰۱، پاکستان شاهد رشد بی‌سابقه مدارس دینی بوده است. ویلیام دالریمپل در سال ۲۰۰۵ نوشته است که پس از حادثه ۱۱ سپتامبر شمار مدارس دینی در پاکستان ۲۷ برابر افزایش یافت.
مولانا سمیع‌الحق نه‌تنها در جریان ظهور و دوره نخست حاکمیت طالبان بر افغانستان از این گروه علنا حمایت می‌کرد و دانشجویانش را به خط نخست جنگ به کمک طالبان می‌فرستاد، که پس از فروپاشی رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ برای سران این گروه پناهگاه فراهم کرد و در سازماندهی دور جدیدی از جنگ در افغانستان کمک کرد.
مراسم فارغ‌التحصیلی در مدرسه حقانی در اکوره ختک-جامعہ دارالعلوم حقانیہ اکوڑہ خٹک آفیشل/فیسبوک
سمیع‌الحق در سال ۲۰۱۳ در مصاحبه با رسانه‌های پاکستانی درمورد طالبان افغان گفت: «طالبان فرزندان من هستند. آن‌ها افتخار اسلام هستند و من به حمایت از آن‌ها ادامه خواهم داد.» او همچنین در سال ۲۰۱۵ در مصاحبه با الجزیره گفت: «ما با طالبان هستیم، زیرا آن‌ها نظامی اسلامی را که ما به آن اعتقاد داریم اجرا می‌کنند.»
سمیع‌الحق در حالی که جنگ طالبان را در افغانستان «جهاد» می‌دانست، از حکومت پاکستان نیز انتقاد می‌کرد و ازجمله دولت پرویز مشرف را «پیرو غرب و قاتل مسلمانان» می‌دانست.
رد پای دانش‌آموختگان مدرسه حقانی نه‌تنها در افغانستان، که در حوادث پاکستان نیز برجسته است. یک دادگاه ضد تروریسم در راولپندی، در سال ۲۰۱۵ افشا ساخت که مهاجمان انتحاری که در سال ۲۰۰۷ بی‌نظیر بوتو، نخست‌وزیر پیشین این کشور را هدف قرار دادند، از دانشجویان مدرسه حقانی بودند.
سمیع‌الحق در سال ۲۰۱۷ و یک سال پیش از کشته شدنش، در مصاحبه با واشینگتن پست، درمورد نقش مدرسه حقانی در تربیت نیروهای طالبان گفت: «مدرسه ما تنها جایی هست که مردم فقیر می‌توانند به‌صورت رایگان آموزش ببینند. ما به مردم اسلام، عدالت و برابری یاد می‌دهیم، در حالی که دولت [پاکستان] فقط فساد و ظلم را گسترش می‌دهد.»
مدرسه حقانی نه‌تنها منبع فکری و نظامی طالبان در افغانستان است، که نسخه مشابهش را در خود پاکستان نیز تولید کرده است. تحریک طالبان پاکستان که خود را بخشی از طالبان افغان می‌داند، اکنون با حدود ۷۰ هزار عضو مسلح یکی از تهدیدهای بالقوه علیه امنیت پاکستان شناخته می‌شود و حاصل ترویج افکار جهادی و افراطی در خیبرپختون‌خوا با محوریت مدرسه حقانی است.
از زمانی که این مدرسه به منبع الهام برای اسلامگرایان در پاکستان و به‌ویژه در خیبرپختون‌خوا تبدیل شد، در بخش هایی از این منطقه، موسیقی، تصویربرداری، رقص و گشت‌وگذار آزاد زنان ممنوع گردید. سمیع‌الحق در سال ۲۰۱۷ در مصاحبه با رسانه پاکستانی دان نیوز گفت: «دموکراسی غربی در پاکستان جایی ندارد. تنها یک نظام مبتنی بر شریعت اسلامی می‌تواند مردم را از مشکلات نجات دهد.»
او بارها در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایش به آمریکا هشدار داد که از افغانستان خارج شود، چون نمی‌تواند طالبان را شکست دهد.
سمیع‌الحق در سال ۲۰۱۰ در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفت: «آمریکا و ناتو نمی‌توانند طالبان را شکست دهند، زیرا آن‌ها برای اسلام می‌جنگند و این جنگ ادامه خواهد داشت.» او پیش‌تر در سال ۲۰۱۰ گفته بود که می‌تواند هزاران جنگجو را برای جنگ با آمریکا آماده کند.
سخن سمیع‌الحق که در سال ۲۰۰۹ به نیویورک تایمز گفته بود «ما نه‌تنها علما، بلکه سربازانی برای اسلام تربیت می‌کنیم» به یکی از نقل قول‌های معروف او در میان شاگردانش بدل شد. او همچنین به ارائه آموزش‌های جهادی در مدرسه حقانی اعتراف کرده بود. سمیع‌الحق در سال ۲۰۱۳ در مصاحبه با مجله پاکستانی «د نیشن» گفت: «آموزش جهادی بخشی از دین ما است و این چیزی است که ما در مدارس خود تدریس می‌کنیم.»
سمیع‌الحق در نوامبر ۲۰۱۸، در خانه‌اش در شهر راولپندی، به دست مهاجمان و براثر ضربات چاقو کشته شد. قتل این روحانی سرشناس پاکستانی را تاکنون هیچ گروهی برعهده نگرفته است. طالبان افغان در پیامی سمیع‌الحق را «شهید اسلام» خواندند و گفتند «او همیشه در کنار ما ایستاده بود».
پسر به‌جای پدر با پایان مشابه
پس از کشته شدن سمیع‌الحق، پسرش حامدالحق که سابقه نمایندگی در مجلس پاکستان و فعالیت سیاسی را نیز داشت عهده‌دار کرسی رهبری مدرسه حقانی شد. هرچند حامدالحق در ابتدا تاثیرگذاری و جایگاه پدرش را نداشت، اما با فروپاشی دولت جمهوری در افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت، بار دیگر نقش مدرسه حقانی و رهبر جدید او در اذهان مردم و در رسانه‌ها مطرح شد.
پوستر تبلیغاتی مدرسه حقانی در اکوره ختک-Maulana Hamid ul haq Haqqani/Facebook
حامدالحق در ۲۲ اوت ۲۰۲۱، تنها یک هفته پس از بازگشت طالبان به قدرت در کابل، در بیانیه‌ای از حکومت پاکستان و دیگر حکومت‌های جهان خواست که بی‌درنگ رژیم طالبان در کابل را به رسمیت بشناسند.
در پی افزایش حمله‌های مرگبار تحریک طالبان پاکستان در خیبرپختون‌خوا و بروز تنش میان حکومت پاکستان و رژیم طالبان افغان، حامدالحق از تلاش برای برپایی مذاکره میان حکومت پاکستان و طالبان افغان خبر داد و در فوریه ۲۰۲۴، هیئتی را در سفر به افغانستان برای گفتگو با مقام‌های طالبان افغان رهبری کرد.
کشته شدن حامد الحق حقانی در حمله انتحاری و در مسجد مدرسه‌ای که از آن به نام «دانشگاه جهاد» در جنوب آسیا یاد می‌شود، بار دیگر نقش این مدرسه را در ترویج افکار افراطی و شعله‌ور ساختن جنگ در پاکستان و افغانستان برجسته ساخت.
هرچند هنوز هیچ گروهی مسئولیت حمله انتحاری به حامد الحق حقانی را برعهده نگرفته است، اما گمانه‌زنی‌ها در پاکستان بر این اساس است که این حمله کار داعش خراسان است. پیش از این نیز داعش خراسان افراد نزدیک به این مدرسه ازجمله مولانا فضل‌الرحمان، رهبر حزب جمعیت علمای اسلام پاکستان، را هدف قرار داده است.
داعش خراسان نه‌تنها با رهبران جمعیت علمای اسلام پاکستان و مدرسه حقانی دشمنی دارد، که آن‌ها را حامیان نظام سکولار پاکستان می‌داند و بارها از آنان با عنوان «دشمنان اسلام» یاد کرده است. به نظر می‌رسد با قدرت‌گیری داعش خراسان، چرخه خون و خشونت که تا پیش از این مدرسه حقانی خود به آن دامن می‌زد، اکنون علیه این مرکز بازگشته و پایگاه جهاد دیروز به هدف امروز جهادگرایان داعش تبدیل شده است.
