شهر دزفول ۲۴۴ هکتار بافت تاریخی دارد که در بخش شرقی شهر قرار گرفته است و ۲۸ محله دارد. در این منطقه ۷۵ پلاک یا خانه هم در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده‌اند. کارشناسان میراث فرهنگی با تاکید بر ویژگی‌های منحصربه‌فرد بافت تاریخی دزفول رسیدگی، محافظت و توجه به آن را ضروری می‌دانند. با این حال، گزارش‌ها نشان می‌دهد که نه‌تنها برای محافظت از بافت تاریخی دزفول اهتمام ویژه‌ای نمی‌شود، بلکه خانه‌های تاریخی آن نیز یکی پس از دیگری و به دلایل مختلف، تخریب می‌شوند.

به گفته مجتبی گهستونی، کارشناس میراث فرهنگی، با گذر از بافت تاریخی دزفول، «کل‌خرابه‌هایی» می‌بینیم که یا مجهول‌المالک‌اند یا تعدد ورثه دارند. کل‌خرابه اصطلاحی محلی در دزفول است که برای خانه‌های فرسوده به کار برده می‌شود.

آن‌طور که از گفته‌های این کارشناس میراث فرهنگی برمی‌آید، اکنون تعداد زیادی از این کل‌خرابه‌ها در بافت تاریخی دزفول وجود دارد و تعداد آثار ثبت‌شده در فهرست میراث ملی این شهر باتوجه ‌به گستره‌ آن، بسیار کم است.

مجتبی گهستونی بر این باور است که تخریب‌ها در بافت تاریخی دزفول عامدانه انجام می‌شود و هر یک از این تخریب‌ها نیز انگیزه‌ خاص خود را دارند. با این حال، بارندگی‌ها، صدور برخی مجوزهای شهرداری برای تخریب و نوسازی در بافت و نابسامانی فاضلاب شهری از جمله دیگر دلایل تخریب برخی خانه‌های موجود در بافت تاریخی‌اند. ساباط میرزکیان و ساباط زرنگار از جمله دو بنایی تاریخی‌اند که تحت تاثیر اهمال مدیران شهری با خطر تخریب مواجه شدند.

به‌ گزارش روزنامه پیام ما، سازمان عمران شهرداری دزفول در شهرداری در سال‌های گذشته، اقدام‌های مرمتی در بافت تاریخی این شهر انجام می‌داد، اما این سازمان از اوایل سال ۱۴۰۰ منحل و از آن سال تاکنون فعالیت‌های مرمتی و مشارکتی شهرداری دزفول محدود شد.

دزفول با قدمتی ۹ هزار ساله در کناره رودخانه دز واقع شده و به‌مرور زمان بافت تاریخی آن شکل گرفته است. پل قدیم این شهر در زمان ساسانیان ساخته شده است و نه‌تنها دو بخش رودخانه را به‌هم متصل کند، بلکه مسیر جندی‌شاپور را نیز به آن‌سوی مرز ایران مرتبط می‌کند.

شهر دزفول به‌ دلیل تراکم بافت تاریخی به شهر آجر نیز مشهور است. آجرکاران این شهر را بازماندگان معماران معبد چغازنبیل می‌دانند؛ همان آجرکارانی که معمار قلعه شوش بودند.

کارشناسان معتقدند معماری دزفول ساختارشکنانه است. بافت فشرده و درهم‌تنیده آن باعث شده معماران از گذشته در قیدوبند ابعاد نباشند. حتی در بافت تاریخی، خانه‌هایی وجود دارد که بخشی از آن در خانه همسایه است. این تفکر ساختارشکنانه باعث شده است این بافت درهم‌تنیده زیباتر از دیگر بافت‌ها به‌نظر برسد.

از دیگر ویژگی‌های شهر دزفول می‌توان به ساختار سه‌ طبقه‌ای یا سه لایه‌ای آن اشاره کرد؛ به‌ طوری‌ که در لایه اول در زیرزمین، شوادان قرار دارد. لایه دوم زمین است و لایه سوم در پشت‌بام. تمام این لایه‌ها در گذشته به‌هم ارتباط داشتند و امروز به‌ دلیل تغییر و تحولاتی که در بافت به‌وجود آمده، ارتباط این لایه‌ها با هم قطع شده است. بر اساس این سه لایه، مردم دزفول صبح‌ها تا ظهر روی زمین زندگی می‌کردند و از ظهر تا عصر به زیرزمین می‌رفتند. دوباره عصر روی زمین بازمی‌گشتند و شب را نیز روی پشت بام سپری می‌کردند.

اکنون بافت تاریخی دزفول در حالی در معرض تخریب فزاینده قرار گرفته که از ارزشمندترین بافت‌های تاریخی فلات ایران با هویت معماری منحصربه‌فرد است. همچنین در این محوطه ده‌ها اثر ملی شامل ساباط‌ها، خانه‌ها، حمام‌ها، مساجد و گذرهای تاریخی قرار دارد و می‌تواند به فرصتی ویژه برای گردشگری و رونق اقتصاد محلی تبدیل شود.

اواخر اردیبهشت‌‌ماه، پس از اینکه بارندگی‌های شدید به تخریب ۱۲ خانه قدیمی و چندین ساباط در شهر دزفول منجر شد، اداره‌کل میراث فرهنگی دزفول ثبت ملی نبودن این آثار را بهانه قرار داد و مدعی شد که هیچ‌یک از این خانه‌ها واجد ارزش تاریخی نبوده‌اند.

یکی از ساباط‌هایی که در جریان این بارندگی‌ها آسیب جدی دید و پس از آن نیز شهرداری کل آن را تخریب کرد، ساباط میرزکیان بود که سال‌ها فعالان میراث فرهنگی برای ثبت ملی آن تلاش می‌کردند اما پس از آسیب و تخریب، میراث فرهنگی صورت مسئله را با انکار ارزش تاریخی این اثر پاک کرد و مدعی شد که این ساباط به دلیل اینکه در فهرست میراث ملی ثبت نبود، ارزش تاریخی نداشت و میراث فرهنگی نمی‌توانست در جهت محافظت از آن اقدامی انجام دهد.