در آستانه نوروز ۱۴۰۴، بازارهای ایران با رکودی کم‌سابقه مواجه شده‌اند. افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها، کاهش قدرت خرید مردم و افت شدید تقاضا، حال‌وهوای عید را از بازارها گرفته است.

ویدیوهایی که در روزهای اخیر به‌تناوب در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، رکود عمیق بازارهای مختلف از اقلام خوراکی گرفته تا پوشاک و لوازم خانگی را نشان می‌دهد. صاحبان مشاغل مختلف از کسادی بازار گلایه دارند و خانواده‌ها می‌گویند به اجبار اقلام ضروری و مصرفی را هم از سبد خریدشان حذف کرده‌اند. در چنین شرایطی، گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس نیز از گسترش پدیده «شاغلان فقیر» در ایران حکایت دارد.

بررسی ویدیوهایی که طی روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است، آشکار می‌کند که بازارها در بیشتر شهرهای ایران با رکود کامل مواجه‌اند و از تهران و مشهد گرفته تا تبریز و اصفهان، بازارها برخلاف روال سال‌های قبل، در آستانه نوروز بدون مشتری‌اند و فروش مغازه‌داران تحت‌تاثیر شرایط اقتصادی به‌شکلی بی‌سابقه‌ پایین آمده است.

بر مبنای گزارش‌های میدانی، آجیل و خشکبار که از اقلام اصلی پذیرایی نوروزی محسوب می‌شوند، به دلیل افزایش قیمت‌ها به کالاهای لوکس تبدیل شده‌اند. به‌عنوان مثال، قیمت هر کیلو پسته اکبری به حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان رسیده و این افزایش قیمت‌ها باعث شده است بسیاری از خانواده‌ها آجیل را از سبد خرید نوروزی خود حذف کنند.

با این حال، فقط آجیل از سبد خرید نوروزی مردم حذف نشده و در بازار میوه و دیگر اقلام خوراکی از گوشت و مرغ گرفته تا لبنیات نیز رکود مشهود است. افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مردم، به کاهش تقاضا منجر شده است. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که مشتریان به دلیل گرانی، میوه را دانه‌ای می‌خرند.

بازار پوشاک هم که در ماه‌های پایانی سال همواره رونق داشت، امسال با کاهش شدید تقاضا روبرو شده است. افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مردم، به کاهش فروش و انباشت محصولات در انبارها منجر شده است. برخی فروشندگان گفته‌اند که مشتریان پس از اطلاع از قیمت‌ها، از خرید صرف‌نظر می‌کنند.

روزنامه اطلاعات به نقل از یک فروشنده پوشاک در قزوین نوشت: «در گذشته، بازار شب عید شوروهیجان خاصی داشت و مردم از چند ماه قبل برای خرید عید اقدام می‌کردند. آن زمان، روزهای جمعه هم بازار باز بود و ما برای پاسخگویی به مشتریان مجبور می‌شدیم ساعات طولانی کار کنیم، اما حالا حتی دو هفته مانده به عید، خبری از مشتری نیست.»

 در بازار لوازم خانگی نیز رکود عمیق حاکم است. افزایش قیمت‌ها باعث شده است بسیاری از خریداران به جای تعویض لوازم خانگی، به تعمیر آن‌ها روی آورند. به عنوان مثال، هزینه تعمیر یک دست مبل با کیفیت به حداقل ۴۰ میلیون تومان رسیده است که این امر نیز برای بسیاری از خانواده‌ها قابل تامین نیست.

افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها از یک سو و کاهش قدرت خرید مردم از سوی دیگر عوامل اصلی رکود کامل بازار در آستانه نوروز است؛ وضعیتی که حتی نهادهای حاکمیتی نیز به آن اذعان کرده‌اند.

روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی تحت عنوان «خط تولید شاغلان فقیر» با استناد به داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نوشت نتایج بررسی رابطه حداقل دستمزد با خط فقر نشان می‌دهد که طی دو سال اخیر حداقل دستمزد از خط فقر خانوار سه نفره کمتر بوده و همین مسئله به ظهور پدیده «شاغلان فقیر» شده منجر شده است؛ به این معنا که سرپرستان خانوار با وجود داشتن شغل و درآمد، فقیر بوده‌اند. به عبارت دیگر، به دلیل وضعیت اقتصادی موجود اشتغال رسمی سرپرستان خانوار دیگر تفاوت چندانی میان خانوار فقیر و غیرفقیر ایجاد نمی‌کند.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است شرایط نامطلوب اقتصادی در نیمه دوم دهه ۱۳۹۰ به کاهش رشد اقتصادی و عقب ماندن حداقل دستمزد از تورم منجر شد. در حالی‌ که در نیمه ابتدایی این دهه، داشتن شغل سرپرست خانوار به‌طور نسبی تضمین می‌کرد که آن خانوار از فقر در امان باشد، اما از سال ۱۳۹۷، نقش اشتغال در کاهش فقر کم‌رنگ و درنهایت در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، نسبت سرپرستان شاغل در خانوارهای فقیر و غیرفقیر تقریبا برابر شد.

علاوه بر این، در سال ۱۴۰۳، نسبت حداقل دستمزد به خطر فقر به حدود ۹۴ درصد رسیده است. این بدان معنا است که حداقل دستمزد دیگر حتی هزینه‌های حداقلی زندگی را هم پوشش نمی‌دهد و کارگران با وجود شاغل بودن، در فقر باقی می‌مانند.

با وجود اینکه داشتن شغل رسمی یکی از اصلی‌ترین مولفه‌هایی است که کمک می‌کند افراد به ورطه فقر سقوط نکنند، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آشکار می‌کند که در دست‌کم هفت استان ایران شامل تهران، البرز، قم، اصفهان، گیلان، قزوین و مازندران داشتن شغل تضمینی برای در امان ماندن از فقر نیست و حداقل دریافتی نمی‌تواند هزینه‌های حداقل سبد مصرفی را برای یک خانواده سه نفره تامین کند.

تحریم‌های بین‌المللی، سیاست‌های تنش‌زای جمهوری اسلامی، تورم افسارگسیخته، رانت و فساد دولتی، در کنار مدیریت ناکارآمد منابع، زنجیره‌ای از بحران‌ها را ایجاد کرده که در نتیجه آن، جان و سلامت بسیاری به خطر افتاده است. با این حال، مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، مدعی است که تحریم‌ها باعث نمی‌شود ایرانیان از گرسنگی بمیرند.

بسیاری تنها راه برون‌رفت از فروپاشی اقتصادی را مذاکره با غرب و کنار گذاشتن سیاست‌های تنش‌زا می‌دانند؛ با این حال، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، مذاکره با غرب را نفی می‌کند.