در بحبوحه بحران‌های بین‌المللی و پیچیدگی‌ روزافزون درگیری‌های ژئوپلیتیکی، عربستان سعودی به‌عنوان میانجی کلیدی در تلاش‌های صلح میان روسیه و اوکراین ظاهر شده است و قصد دارد در برقراری صلح جهانی نقشی مهم ایفا کند. با از سرگیری مذاکرات در جده در روز یکشنبه ۲۳ مارس، توجه همگان به نقش منحصربه‌فردی که عربستان سعودی در تسهیل گفتگو بین طرف‌های درگیر ایفا می‌کند، معطوف شده است. این مذاکرات صرفا تلاشی برای برقراری آتش‌بس نیست، بلکه آزمونی برای توانایی دیپلماسی عربستان سعودی در تقویت جایگاهش به‌عنوان یک قدرت دیپلماتیک تاثیرگذار در عرصه بین‌المللی نیز محسوب می‌شود.

چرا عربستان سعودی؟

عربستان سعودی به رهبری شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، از جایگاه راهبردی منحصربه‌فردی برخوردار است که آن را به یک میانجی مناسب و موثر برای حل بحران اوکراین تبدیل و موضع آن را به‌عنوان کشوری بی‌طرف در این درگیری تقویت می‌کند. عربستان سعودی از یک‌سو، روابط نزدیکی با ایالات متحده دارد و از سوی دیگر روابط خوبی را با روسیه و اوکراین حفظ کرده است. این در حالی است که مقام‌های عربستان سعودی، مانند همتایان خود در سایر کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، همواره تلاش کرده‌اند در رقابت میان قدرت‌های بزرگ و رقابت‌های راهبردی جهانی از جانبداری پرهیز کنند. به همین دلیل، عربستان سعودی از زمان آغاز جنگ در اروپا همواره به دنبال آن بود تا روابطش را با هر دو طرف بحران، یعنی روسیه و اوکراین، حفظ کند.

به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۲۲، عربستان سعودی و روسیه که هر دو از کشورهای محوری در اوپک پلاس محسوب می‌شوند، برای کاهش تولید نفت به توافق رسیدند تا مسکو را در برابر تحریم‌های غرب پس از حمله به اوکراین حمایت کنند. با این‌ حال، چند ماه بعد، عربستان سعودی از ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، دعوت کرد تا در نشست اتحادیه عرب در شهر جده سخنرانی کند. این اقدام زمینه‌ساز برگزاری یک نشست بین‌المللی در سال ۲۰۲۳ در جده شد که نمایندگان ۴۰ کشور برای بحث درباره جنگ در آن شرکت کردند. هرچند این نشست نتوانست به یک توافق نهایی منجر شود، نقش دیپلماتیک عربستان سعودی و تمایل شاهزاده محمد بن سلمان برای ایفای نقش میانجی را برجسته‌تر کرد.

جایگاه ویژه عربستان سعودی در میانجی‌گری

در واقع، روابط گسترده عربستان سعودی با همه طرف‌های درگیر به این کشور امکان می‌دهد بدون جانبداری، با همه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی ارتباطی موثر برقرار کند. افزون بر این، موقعیت جغرافیایی عربستان سعودی که از صحنه درگیری فاصله دارد، در کنار سیاست رسانه‌ای محافظه‌کارانه و تاثیرگذار آن، محیطی مناسب برای مذاکرات محرمانه فراهم می‌کند.

پیشینه تاریخی نقش عربستان سعودی در میانجی‌گری

البته انتخاب عربستان سعودی به‌عنوان میزبان این مذاکرات حساس تصادفی نبوده؛ به‌ویژه اینکه از زمان روی کار آمدن شاهزاه محمد بن سلمان، سیاست خارجی عربستان سعودی بر رویکردی متعادل‌تر متمرکز شده که بر پایه ایجاد پل‌های ارتباطی به‌جای تخریب آن‌ها استوار است.

در جریان دو سال اخیر، عربستان سعودی موفق شد روابط نزدیک‌تر با ایران برقرار کند، میزبان رئیس‌جمهوری اوکراین در نشست اتحادیه عرب بود و در مذاکرات پایان جنگ‌های سودان و غزه مشارکت داشت. این تلاش‌ها نشان‌دهنده دیدگاه این کشور به خود به‌عنوان رهبر جهان اسلام و قدرتی مسلط در خاورمیانه است که پیوسته به سوی تقویت جایگاه بین‌المللی‌اش گام برمی‌دارد.

جده: سکویی برای صلح

میزبانی عربستان سعودی از مذاکرات بین روسیه و اوکراین بی‌سابقه نیست. چندی پیش، جده میزبان مذاکرات فشرده‌ای میان یک هیئت آمریکایی به ریاست مارکو روبیو، وزیر خارجه و مایک والتز، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، بود. دیدارهای جداگانه‌ای هم با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، انجام شد. این تلاش‌ها به انعقاد یک توافق اولیه برای آتش‌بس ۳۰روزه میان روسیه واوکراین انجامید.

البته مذاکرات یادشده، تمایل عربستان سعودی را برای تبدیل شدن به یک مرکز دیپلماتیک بی‌طرف برای مسائل بین‌المللی نشان می‌دهد. این کشور با حفظ روابط متوازن با قدرت‌های جهانی، می‌تواند در تسهیل گفتگو بین طرف‌های متخاصم نقش کلیدی ایفا کند، به‌ویژه با توجه به اینکه اعتماد متقابل میان روسیه و غرب از بین رفته است.

چالش‌ها و فرصت‌ها

بدون شک، این مسیر عاری از چالش و دشواری نیست. جنگ روسیه و اوکراین نه‌تنها یک درگیری منطقه‌ای، بلکه بخشی از رقابت گسترده‌تر میان قدرت‌های جهانی بر سر نفوذ در اروپا و فراتر از آن است. افزون بر این، برخی کشورهای اروپایی درباره اهداف آمریکا و روسیه تردید دارند، به‌ویژه پس از کنار گذاشتن اروپایی‌ها از مذاکرات اولیه.

با این‌ حال، چالش‌های مزبور از اهمیت نقش عربستان سعودی نمی‌کاهند. در صورت موفقیت عربستان سعودی در پیشبرد مذاکرات، جایگاه آن به‌عنوان یک قدرت دیپلماتیک کلیدی در حل‌وفصل منازعات بین‌المللی تقویت خواهد شد. این موفقیت همچنین، می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های گسترده‌تر عربستان سعودی با قدرت‌های جهانی در مسائل دیگر، از جمله بحران ایران و درگیری‌های خاورمیانه باشد.

میزبانی عربستان سعودی از مذاکرات صلح میان روسیه و اوکراین اقدامی نمادین یا رویدادی گذرا نیست، بلکه بازتابی از یک چشم‌انداز بلندپروازانه با هدف تقویت نقش پادشاهی عربستان سعودی به‌عنوان یک میانجی موثر و محوری در مسائل بین‌المللی است. در حالی که جهان پیوسته به سمت اختلاف و ناسازگاری می‌لغزد، نقش عربستان سعودی به‌عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب و میان قدرت‌های رقیب با گذشت هر روز برجسته‌تر می‌شود. اگر تلاش‌های اخیر به نتیجه برسند، نه‌تنها به پایان دادن به یکی از خونبارترین جنگ‌های اروپا کمک خواهند کرد، بلکه عربستان سعودی را در کانون دیپلماسی جهانی به‌عنوان یک قدرت تاثیرگذار و تعیین‌کننده قرار خواهند داد.