ظهر پنجشنبه سی‌ام اسفند ۱۴۰۳، شمار زیادی از ایرانیان علاقه‌مند به فرهنگ، تاریخ و ادبیات، پس از پشت سر گذاشتن یک سال کبیسه که میراث ماندگار حکیم عمر خیام و تقویم جلالی او است، در آرامگاه این اندیشمند برجسته در نیشابور گرد هم آمدند تا لحظه‌ تحویل سال را کنار مزار او سپری کنند.

حاضران در این گردهمایی خودجوش، سرود ملی و برخی آهنگ‌های خاطره‌انگیز را همخوانی کردند و شعارهایی مانند «رضاشاه، روحت شاد» سر دادند. ویدیوها و تصاویر این مراسم که ظرف مدتی کوتاه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، خشم مقام‌های جمهوری اسلامی و حامیان آن را برانگیخت؛ به‌ویژه که در آرامگاه‌های فردوسی و حافظ و نیز در تخت جمشید نیز رخداد مشابهی اتفاق افتاده بود.

مقام‌های وزارت میراث فرهنگی سرانجام روز یکم فروردین، اعلام کردند آرامگاه‌های فردوسی و خیام در روزهای اول و دوم فروردین، به مناسبت شهادت امام نخست شیعیان، تعطیل خواهند بود. این در حالی بود که فهرست مراکز تعطیل به مناسبت شهادت امام اول شیعیان و شب‌های قدر، از پیش اعلام شده بود و نام این دو مکان در آن فهرست نبود.

رسانه‌های دولتی ادعا کرده‌اند افرادی که در آرامگاه‌های خیام و فردوسی «شعارهای ساختارشکنانه» سر داده بودند، حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر بودند و «روند اجرای برنامه‌ ملی و میهنی تحویل سال» را تحت تاثیر قرار دادند. مقام‌های قضایی و انتظامی نیز از «شناسایی و بازداشت» افرادی که به گفته‌ آنان «اخلال» ایجاد کرده بودند، خبر دادند، اما ماجرا به بازداشت و تعطیلی آرامگاه‌های خیام و فردوسی ختم نشد.

روز چهارشنبه، ویدیوهایی از تجمع حامیان جمهوری اسلامی در امامزاده محروق نیشابور، در مجاورت آرامگاه خیام، منتشر شد که در آن سخنران این مراسم که ابتدا گفته شد امام‌جمعه نیشابور است، می‌گفت: «حکم تخلیه‌ این جریان (آرامگاه خیام) صادر شده است و حکم قضایی دارد.»

این واعظ در ادامه، با اشاره‌ای توهین‌آمیز به هوشنگ سیحون، معمار آرامگاه خیام، گفت: «خیام بدون هیچ گنبد و بارگاهی در پناه امامزاده محروق بود. یک 'هوشنگ نامی' در دهه‌ ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ این بنا را ساخت تا به خیال خام خود، امامزاده را به حاشیه ببرد. این جریان حکم قضایی دارد.»

در همین گردهمایی، حاضران شعارهایی مانند «ما آریایی هستیم، عاشق حیدر هستیم» سر دادند.

انتشار این ویدیو موجی از اعتراض‌ها و واکنش‌های منفی را به همراه داشت و بسیاری از توهین و تهدید یکی از مفاخر فرهنگی ایران و آرامگاه او ابراز نارضایتی کردند. سرانجام، شبکه شرق در گزارشی نوشت فردی که خواستار تخریب آرامگاه خیام شده، امام‌جمعه نیشابور نبوده، بلکه یک کارشناس مذهبی‌ به نام رباطی بوده است.

با این‌ حال، در این گزارش به نقل از بسام شوشی‌نسب، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، آمده که امام‌جمعه‌ نیشابور تاکید کرده است که ورود به باغ خیام باید از سمت امام‌زاده‌ محروق باشد تا «عظمت این مکان مقدس» نیز دیده شود. در این میان، غلامحسین مظفری، استاندار خراسان رضوی، ادعا کرد: «مطلب مورداشاره‌ سخنران مربوط به اختلاف‌نظر قدیمی درباره‌ زمین موقوفه‌ آن محوطه است که در زمان‌های گذشته، با نرده‌کشی بین مجموعه‌ها، این مسئله حل و اختلاف‌ها برطرف شد.»

آرامگاه خیام را هوشنگ سیحون، معمار برجسته‌ ایرانی، در سال ۱۳۳۸ طراحی کرد و ساخت. این بنای مدرن و نمادین در نیشابور در باغی سرسبز و با الهام از اندیشه‌ها و آثار خیام طراحی شده است. ساختار آرامگاه ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و مدرن و شامل ۱۰ ستون بلند و متقاطع است که در بخش فوقانی به هم می‌رسند و نمایی شبیه به ستاره و گنبد آسمان ایجاد می‌کنند. روی این ستون‌ها، کتیبه‌هایی از اشعار خیام به خط زیبای استاد مرتضی عبدالرسولی حکاکی شده است. طراحی منحصربه‌فرد این بنا به‌گونه‌ای است که در عین سادگی، مفاهیم عمیقی از ریاضیات و فلسفه خیام را بازتاب می‌دهد.