هیدییوکی اوکانو، دانشمند سلول‌های بنیادی در دانشگاه کیئو در ژاپن، اعلام کرد مردی که کاملا فلج شده بود، پس از دریافت سلول‌های بنیادی بازبرنامه‌ریزی‌شده اکنون می‌تواند بایستد و در حال یادگیری راه رفتن دوباره است.

این بیمار یکی از چهار مرد ژاپنی بود که پس از آسیب‌های شدید نخاعی این تزریق را دریافت کردند. یکی دیگر از این بیماران این آزمایش اکنون می‌تواند برخی از عضلات بازو و پایش را حرکت دهد.

دانشمندان تاکید دارند که برای تایید این یافته‌ها به آزمایش‌های بالینی گسترده‌تری نیاز است، اما نتایج اولیه نشان می‌دهد که سلول‌های بنیادی می‌توانند با احتمال ۵۰ درصد توانایی حرکتی بیماران فلج را بازگردانند.

اوکانو توضیح داد که در این آزمایش پزشکی از «سلول‌های بنیادی پرتوان القایی» (iPS) استفاده شده است. این سلول‌ها در واقع سلول‌های بالغ عادی هستند که دوباره برنامه‌ریزی شده‌اند تا مانند سلول‌های بنیادی جنینی عمل کنند.

سلول‌های بنیادی این قابلیت را دارند که به هر سلولی بدل شوند که بدن به آن نیاز دارد. این ویژگی آن‌ها را برای پزشکان به ابزاری بسیار ارزشمند در درمان آسیب‌های شدید تبدیل کرده است. در حال حاضر بیش از ۱۵ میلیون نفر در سراسر جهان با آسیب‌های نخاعی درگیرند و اکثر این بیماران مرد هستند.

اوکانو درباره بیماری که توانسته دوباره بایستد، گفت: «این یک بهبودی خارق‌العاده است. او اکنون در حال تمرین راه رفتن است.»

به گزارش دیلی‌میل و مطابق گزارش منتشرشده در مجله «طبیعت» (Nature)، به عضو آسیب‌دیده هر چهار بیمار دو میلیون سلول بنیادی پرتوان القایی تزریق شد. تیم تحقیقاتی اوکانو امیدوار بود که این سلول‌های بنیادی به نورون‌ها (سلول‌های عصبی) و سلول‌های گلیال تبدیل شوند. سلول‌های گلیال نقش پشتیبانی از نورون‌ها را برعهده دارند تا نورون‌ها بتوانند به وظایفشان عمل کنند.

تمامی این بیماران مرد بودند و بیش از ۶۰ سال عمر داشتند و بین دو تا چهار هفته قبل از این درمان دچار آسیب نخاعی شده بودند. پس از آنکه دولت ژاپن در سال ۲۰۱۹ تصمیم گرفت از این برنامه حمایت کامل کند، این سلول‌ها از یک اهداکننده گرفته شدند.

از آزمایش روی میمون‌ها تا آزمایش انسانی

پیش از این، اوکانو نشان داده بود که سلول‌های بنیادی پرتوان القایی نورون‌های آسیب‌دیده را در میمون‌های فلج بازسازی می‌کنند. پس از دریافت مجوز برای آزمایش‌های انسانی، در دسامبر ۲۰۲۱ اولین بیمار مناسب شناسایی شد و سپس سه بیمار دیگر در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ تحت درمان قرار گرفتند.

محققان از آن زمان تاکنون این بیماران را تحت نظر داشتند تا ببینند آیا سلول‌ها می‌توانند بخش‌های آسیب‌دیده نخاع را بازسازی کنند و ارتباط بین مغز و اندام‌ها را دوباره برقرار سازند یا نه؟

پس از یک سال پیگیری، مشخص شد که تزریق سلول‌های بنیادی هیچ عوارض جانبی ندارد و نشانه‌های بهبود قابل‌توجهی در نیمی از بیماران مشاهده شد. پیش از این دانشمندان انواع مختلفی از سلول‌های بنیادی را برای درمان آسیب‌های نخاعی آزمایش کرده بودند، اما نتایج بسیار متغیر بود.

جیمز سنت جان، عصب‌شناس در دانشگاه گریفیت استرالیا، اذعان کرد: «تاکنون هیچ درمانی واقعا کارساز نبوده است.»

مزیت روش جدید

دانشمندان در این روش جدید سلول‌هایی را از پوست یا خون یک فرد بالغ اهداکننده استخراج می‌کنند، سپس چهار ژن خاص به درون این سلول‌ها وارد می‌کنند تا آن‌ها را به سلول‌های بنیادی تبدیل کنند. این کار با استفاده از حامل‌هایی مانند ویروس‌های بی‌ضرر یا «ام‌آر‌ان‌اِی» (mRNA) انجام می‌شود؛ همان روشی که برای ساخت واکسن به کار می‌رود.

شینیا یاماناکا، برنده جایزه نوبل، اولین کسی بود که در سال ۲۰۰۶ این مکانیسم ژنتیکی را برای برنامه‌ریزی دوباره سلول‌ها کشف کرد. این فرایند ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا سلول‌های بالغ ویژگی‌های خاص خود را از دست بدهند و دوباره به سلول‌های بنیادی پرتوان القایی تبدیل شوند.

سپس پزشکان می‌توانند این سلول‌های بنیادی را در قسمت‌هایی از بدن که آسیب دیده‌اند تزریق کنند. در صورت موفقیت کار، سلول‌ها می‌توانند مانند سلول‌های ازدست‌رفته یا آسیب‌دیده عمل کنند و درنتیجه بخش‌هایی از بدن، ازجمله رباط‌های زانو، شبکیه چشم یا نخاع آسیب‌دیده را بازسازی کنند.

آیا این روش درمان قطعی خواهد بود؟

سنت جان درباره این کشف بزرگ گفت: «این یک نتیجه بسیار مثبت است و برای این حوزه از علم بسیار هیجان‌آور است.» اما او هشدار داد که هنوز راه درازی در پیش است تا این پیشرفت به درمانی قطعی برای آسیب‌های نخاعی تبدیل شود.

او که خود در زمینه آسیب‌های نخاعی روی سلول‌های بنیادی آزمایش کرده است، خاطرنشان کرد که هر آسیب نخاعی با دیگری متفاوت است و پژوهشگران باید آزمایش‌های بیشتری انجام دهند تا دریابند آیا سلول‌های پرتوان القایی برای انواع آسیب‌ها مفیدند یا فقط برای برخی از موارد فلج کارایی دارند.