ساعاتی پیش از آغاز دور دوم مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا که قرار است روز شنبه در رم برگزار شود، روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال به نقل از منابعش نوشت که شکاف‌های جدی اطلاعاتی درباره وضعیت برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند مانع بزرگی برای دستیابی به توافقی سریع و موثر باشد.
به نوشته این روزنامه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از شهریور ۱۳۹۲ (سپتامبر ۲۰۲۳) اعلام کرده که به‌دلیل محدودیت‌های شدید از سوی تهران، تصویری کامل و به‌روز از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در اختیار ندارد. ایران طی سال‌های اخیر نظارت آژانس بر تاسیسات خود را محدود کرده، دوربین‌ها را خاموش یا حذف کرده و اجازه بازرسی به برخی سایت‌های کلیدی را نداده است.
رافائل گروسی، رئیس آژانس که هفته گذشته به تهران سفر کرد هم هشدار داده که ایران دیگر فاصله چندانی با توانایی ساخت بمب اتم ندارد. در حالی که دولت ترامپ خواهان دستیابی سریع به یک توافق جدید است، کارشناسان می‌گویند بدون اطلاعات دقیق از میزان تجهیزات و مواد غنی‌شده ایران، اجرای هرگونه توافق جدید بسیار پرخطر خواهد بود.
استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در مذاکرات، گفته است که «خط قرمز ما جلوگیری از توانایی ایران در ساخت سلاح هسته‌ای است». در حالی که نهادهای اطلاعاتی آمریکا گفته‌اند ایران هنوز تصمیم نهایی برای ساخت بمب نگرفته، اما معتقدند این کشور می‌تواند ظرف چند ماه به آن دست یابد.
یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها، موجودی سانتریفیوژهای پیشرفته ایران است. طبق توافق برجام، ایران موظف بود تولید این دستگاه‌ها را زیر نظارت کامل آژانس انجام دهد. اما پس از خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸، ایران در سال ۲۰۲۱ ضبط ویدئوی دوربین‌های نظارتی را متوقف کرد و پس از حمله‌ای به سایت کرج (که به اسرائیل نسبت داده شد)، برای ماه‌ها هیچ نظارتی بر تولید سانتریفیوژها انجام نشد.
گروسی در سفر اخیر خود به ایران خواستار شفاف‌سازی فوری و همکاری گسترده‌تر با آژانس شد. با این حال هنوز مشخص نیست که ایران حاضر شود اطلاعات لازم را در اختیار آژانس قرار دهد. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران نیز در اظهاراتی تاکید کرده که آژانس باید از «سیاسی‌کاری» پرهیز کند و نقش فنی خود را ایفا کند.
در کنار این موارد، آژانس همچنان درباره مواد هسته‌ای اعلام‌نشده‌ای که در دهه‌های گذشته در سایت‌های ایران پیدا شده، تحقیق می‌کند. ایران این اتهامات را رد می‌کند و اعلام کرده هیچ‌گاه برنامه سلاح هسته‌ای نداشته است، اما کارشناسان غربی می‌گویند بدون شفاف‌سازی کامل، این پرونده بسته نخواهد شد.
دیوید آلبرایت، بازرس سابق آژانس، هشدار داده است: «اگر ایران با آژانس همکاری نکند، هیچ توافقی نمی‌تواند مطمئن و موثر باشد.»
با وجود اصرار ترامپ برای پیشبرد مذاکرات، کنگره آمریکا نیز نسبت به تکرار اشتباهات توافق برجام هشدار داده و خواهان الزام ایران به افشای کامل گذشته‌ی برنامه هسته‌ای‌اش شده است. در همین حال، ترامپ گفته اگر توافقی حاصل نشود، گزینه حمله نظامی همچنان روی میز باقی خواهد ماند.
دونالد ترامپ از ایران خواسته است که برای دستیابی به توافق هسته‌ای جدید «سریع عمل کند»، اما برای موثر بودن هرگونه توافقی، تهران باید جزئیات دقیق سخت‌افزارهای تولیدشده و نگهداری‌شده در برنامه هسته‌ای خود را اعلام کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
ایران از سال ۲۰۲۱ اجازه بازرسی از سایت‌های غیرهسته‌ای را به آژانس نداده و به همین دلیل نگاه آژانس درباره توانایی ایران برای ساخت بمب محدود شده است. با این حال رافائل گروسی هفته گذشته گفت ایرانی‌ها «فاصله زیادی» با دستیابی به این توانایی ندارند.
ایران در دور نخست از گفت‌وگوها که میزبانی عمان برگزار شد، خواستار لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا در ازای اعمال محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای‌اش شده بود. مقامات ایالات متحده و ایران قرار است امروز شنبه برای دومین دور گفت‌وگوها در رم دیدار کنند. پیش از این انتظار می‌رفت که گفت‌گوهای امروز شامل تعیین جدول زمانی برای مذاکرات و احتمالا چارچوب کلی برای یک توافق جدید باشد، اما این درحالی است که اجرای توافقی جدید، بدون داشتن فهرستی شفاف از مواد و زیرساخت‌های هسته‌ای کنونی ایران، بسیار پرخطر خواهد بود و بدون چنین مبنایی، تقریبا غیرممکن خواهد بود که نسبت به پایبندی ایران به محدودیت‌های دقیق در زمینه غنی‌سازی اورانیوم، اطمینان حاصل شود.
از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران باید پیش از اجرای هرگونه توافق، یک موضوع دیگر را نیز حل‌وفصل کند که شامل پاسخ‌گویی به تحقیقات آژانس درباره مواد هسته‌ای اعلام‌نشده‌ای است که پیش از این در داخل ایران کشف شده‌اند.
این موضوع یک چالش سیاسی بزرگ برای مقامات ایرانی محسوب می‌شود. به اعتقاد آژانس و مقامات غربی، این مواد احتمالا مربوط به فعالیت‌های تسلیحاتی هسته‌ای ایران در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میلادی هستند، اما تهران بدون توضیح اینکه این مواد چگونه به دست آمده‌اند و اکنون کجا هستند، بارها ادعا کرده که هرگز چنین فعالیت‌هایی نداشته است. در نتیجه جمهوری اسلامی ایران ممکن است نتواند پرونده این تحقیقات را ببندد.
یکی از انتقادات اصلی دولت دونالد ترامپ نسبت به توافق برجام این بود که آن توافق، ایران را وادار نکرد که جزئیات فعالیت‌های هسته‌ای گذشته‌اش را فاش کند. این نگرانی‌ها همچنان در کنگره آمریکا پابرجاست؛ نهادی که شاید لازم باشد به زودی توافق جدید را نیز تصویب کند.
