کاهش شدید سطح آب دریاچه خزر نه‌تنها محیط زیست منطقه را در معرض تهدیدهای جدی قرار داده که اقتصاد محلی شهرهای شمالی ایران را نیز متاثر کرده و معیشت ساکنان این مناطق را به خطر انداخته است. به طوری که از کافه‌داران گرفته تا صیادان در این مناطق، تحت تاثیر پایین آمدن شدید سطح آب دریا با بحران درآمد و کسب‌وکار مواجه شده‌اند.
براوردهای موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو حاکی از آن است که آب دریاچه خزر سالانه ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر کاهش تراز را ثبت می‌کند. کارشناسان تاکید دارند که سدسازی‌های بی‌رویه به‌خصوص روی رودخانه ولگا در روسیه که تامین‌کننده بخش عظیمی از حقابه دریاچه خزر است، در کنار تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی، به کاهش تراز آب این دریاچه منجر شده است.
افشین دانه‌کار، استاد محیطزیست دانشگاه تهران، با تاکید بر اینکه وزارت امور خارجه و سازمان حفاظت محیط زیست موظف‌اند با کشورهای همسایه برای قطع نشدن حقابه دریاچه خزر مذاکره کنند، گفت که باید برای «معیشت جایگزین» ساکنان شمال ایران فکری کرد.
به گفته این استاد دانشگاه تهران، عقب‌نشینی آب دریاچه خزر از این جهت نگران‌کننده است که معیشت مردم تحت تاثیر قرار می‌گیرد، صید، کم می‌شود، بندرها و کشتی‌رانی با مشکل مواجه می‌شوند و تالاب‌های اطراف مانند تالاب امیرکلایه، انزلی، گمیشان و خلیج گرگان که به آب دریاچه خزر وابسته‌اند، در معرض خشکی قرار می‌گیرند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
پسروی آب دریاچه خزر که طبق گزارش وزارت نیرو تنها در سال ۱۴۰۰ یک متر بوده است، در همه شهرهای شمالی ایران یکسان نیست و براوردها نشان می‌دهد که هرچه فاصله کوه و دریا کمتر باشد، پسروی کمتر خود را نشان می‌دهد و هرچه منطقه جلگه‌ای‌تر باشد، بیشتر.
افشین دانه‌کار برای نمونه شهرهایی مانند تالش و رامسر را مثال زد که با بحران کمتری مواجه‌اند و در مقابل، در شهرهایی مانند ساری و انزلی، بحران بیشتر خود را نشان داده است. با این حال، کاهش آب دریای خزر برای همه ساکنان این خطه به یک اندازه خطر و تبعات خواهد داشت. فاضلاب انسانی، کشاورزی و صنعتی که به این دریاچه ریخته می‌شود، دیگر مانند گذشته پالایش نمی‌شود و سلامت انسان‌ها هم بیش‌از‌پیش در معرض خطر قرار خواهد گرفت.
پسروی آب دریاچه خزر در سال‌های اخیر در حالی به موضوعی نگران‌کننده تبدیل شده است که استانداری گیلان حدود ۳۴ سال پیش، در تابستان ۱۳۷۰ اعلام کرد که بر اثر بالا آمدن آب دریای خزر حدود ۳۰ واحد تجاری و ۳۵۰ واحد مسکونی در سطح شهرها، سکونت‌ناپذیر شده‌اند. پیشروی آب ۵۰۰ خانه مسکونی در تنکابن را هم تخریب کرد.
به گزارش روزنامه پیام ما، حالا سه دهه بعد از آن پیشروی، خزر شروع به پسروی کرده و مردم محلی نیز دریافته‌اند که کشتی‌رانی در این منطقه مشکل شده است. به‌تازگی محمدعلی موسی‌پور گرجی، مدیر کل بنادر و دریانوردی امیرآباد، از زمینگیر شدن طرح تکمیل اسکله ریلی «رو‌ــ‌رو» خبر داد و گفت: «این طرح طبق قرارداد با پیمانکار تجهیز کارگاه شد و هفت هزار میلیارد ریال اعتبار تخصصی دارد، اما کاهش تراز آب عملیات طرح را متوقف کرد.»
او به چالش پسروی دریای خزر و کاهش منفی ۲۸ سانتی‌متری ارتفاع آب در اسکله بندر امیرآباد اشاره کرد و ادامه داد: «اگرچه با لایروبی این چالش کاهش یافت، هدف‌گذاری میان‌مدت برای عبور از مشکلات کاهش ارتفاع آب دریای خزر، احداث اسکله در عمق دو هزار و ۷۰۰ متری دریا است.»
وضعیت در سواحل دیگر هم همین‌طور است. در ساحل رودسر، کافه‌ای که سال‌های گذشته در دل آب بود، حالا در خشکی روزگار می‌گذراند. اواخر دهه ۱۳۷۰ که آب دریا بالا آمده بود، این کافه را در آب ساختند و با پلی چوبی به ساحل وصلش کردند. حالا کافه در ساحلی است که دیگر شن هم ندارد و برداشت شن از ساحل رودسر به‌بهانه راحت‌تر شدن تردد، چندین سال است که ادامه دارد.
یکی از صیادان آشوراده که در سال‌های اخیر به چشم خود پسرفت آب را هر روزه دیده و هر روز موتور قایقش زودتر از روز قبل به کف زمین خورده است، به روزنامه پیام ما گفت: «اگر خلیج گرگان خشک شود، زندگی در بندر ترکمن و روستاهای اطراف غیرممکن خواهد بود». او تاکید کرد که همین حالا هم صیادی و قایقرانی در منطقه سخت شده، در صورتی که همیشه در این فصل به دلیل بارش سطح آب بالا می‌آمد، اما الان هیچ تغییری نکرده است.
متوسط ورودی سالانه رودخانه‌ها به دریای خزر حدود ۳۰۰ تا ۳۲۰ میلیارد مترمکعب براورد شده است. در این میان، رودخانه ولگا مهم‌ترین رودخانه از نظر رژیم آبدهی است و به‌تنهایی، حدود ۸۰ درصد آب ورودی را تامین می‌کند.
مسئولان جمهوری اسلامی در توجیه کاهش تراز آب دریاچه خزر، به کم‌بارشی‌ها و بحران خشکسالی در نقاط مختلف ایران متوسل می‌شوند، اما کارشناسان معتقدند سدسازی روسیه بر رود ولگا علت اصلی این پدیده است. در واقع مقام‌های جمهوری اسلامی حاضر نیستند اذعان کنند روسیه اکوسیستم دریاچه خزر را با خطر فاجعه زیست‌محیطی مواجه کرده است و مدام وعده می‌دهند که کاهش تراز آب دریای خزر را از طریق کنوانسیون تهران پیگیری می‌کنند.
کنوانسیون تهران معاهده‌ای میان کشورهای همسایه دریای خزر (ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و فدراسیون روسیه) است که با هدف حفاظت از محیطزیست و اکوسیستم این دریاچه سال ۱۳۸۲ در تهران امضا شد.
