در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۰ میزان تاثیر پذیری بازار نفت از تحولات منطقه‌ای و جهانی بیش از بیش افزایش یافته است. سال گذشته تحولات ژئوپلتیک مانند حمله به تانکرهای نفتی در تنگه هرمز، حمله به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو، و ...، تاثیر خود را بر قیمت نفت گذاشت. 

شیوع ویروس کرونا و کاهش رشد اقتصادی چین باعث کاهش تقاضا برای انرژی شد و این امر نیز مستقیما باعث کاهش قیمت نفت، ال ان جی و گاز طبیعی شد. 

حادثه مهم دیگری که باعث نوسان قیمت نفت شد، عدم توافق اعضای اوپک و روسیه برای کاهش میزان تولید بود. 

عربستان

بلافاصله پس از اجلاس اوپک، عربستان اعلام کرد که از ماه آوریل اقدام به افزایش ظرفیت تولید نفت خویش می‌کند و روزانه ۱۲.۳ میلیون بشکه در روز نفت تولید خواهد کرد. این میزان تولید، بیشتر از ظرفیت فعلی آن است. ظرفیت اسمی تولید نفت عربستان ۱۲ میلیون بشکه تخمین زده شده است. 

در روز ۱۱ مارس، امین ناصر، رئیس و مدیر اجرایی شرکت آرامکو، اعلام کرد كه به دستور وزارت نفت، شركت آرامكو تولید نفت خام را به حداکثر ظرفیت پایدار خود یعنی ۱۳ میلیون بشکه خواهد رساند. وی افزود که آن شرکت با تمام توان خود در تلاش است تا آن دستور را به سرعت اجرا کند. 

طبیعی است که افزایش یک میلیون بشکه‌ای ظرفیت تولید نفت در کوتاه‌مدت دشوار است، و به احتمال بسیار زیاد عربستان از ذخایر استراتژیک نفت خود برای افزایش صادرات بهره خواهد گرفت. 

باید در نظر داشت که در سال‌های اخیر آرامکو سرمایه‌گذاری زیادی برای افزایش ظرفیت تولید خود در برخی میدان‌ها انجام داده است و اگر این سرمایه گذاری‌ها در زمان مقرر به بهره‌برداری برسد، ظرفیت تولید این شرکت نیز افزایش خواهد یافت.

روسیه

پیش از اجلاس اخیر اوپک، مقامات دولتی روس مخالفت خود را با کاهش میزان تولید نفت آن کشور عنوان کرده بودند. 

هم‌زمان، نمایندگان شرکت‌های نفتی هم در نشستی با پوتین مخالفت خود را با کاهش ظرفیت تولید نفت روسیه اعلام کردند. 

بلافاصله پس از اجلاس اوپک، شرکت «روس‌نفت» از آمادگی خود برای افزایش ۳۰۰ هزار بشکه‌ای در دو هفته آینده خبر داد. 

اوایل هفته جاری الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، نیز اعلام کرد که شرکت‌های نفتی روسیه در حال بررسی مجدد طرح‌های سرمایه‌گذاری و تولید خود هستند و قادر به افزایش ظرفیت تولید خود تا میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز خواهند بود.

مسکو به خوبی تحولات بازار جهانی انرژی را رصد می‌کند و در صدد کاهش تاثیر نفت و گاز شیل بر صادرات انرژی این کشور است. مسکو به خوبی واقف است که در صورت کاهش قیمت نفت، تولید نفت شیل در آمریکا مقرون به صرفه نخواهد بود. 

رقابت روسیه و آمریکا در بازار جهانی انرژی و به‌وِیژه بازار اروپا، عامل دیگری است که روسیه خواهان تداوم افزایش تولید نفت خویش باشد. بهره‌گیری آمریکا از اهرم تحریم علیه پروژه‌های خط لوله گاز روسیه، به‌ویژه خط لوله نورد استریم ۲، فرصت مناسبی را برای روسیه فراهم کرده است تا با افزایش تولید نفت، از میزان تاثیرگذاری صادرات انرژی آمریکا در بازار بکاهد.

پاول سولوکین، معاون وزیر انرژی روسیه، در گفت‌وگو با رویترز به این نکته اشاره کرد که طبق دیدگاه روسیه، بالا نگه داشتن قیمت نفت منجر به ورود پروژه‌هایی با هزینه‌های هنگفت به بازار نفت خواهد شد و این نیز به نوبه خود به عرضه مازاد نفت خواهد انجامید. تحولات اخیر در بازار نفت از سوی روسیه به عنوان جنگ قیمت تعبیر نشده است و این کشور در پی سهم خود در بازار انرژی است، به شرطی که سایر بازیگران بازار انرژی، قواعد بازی را به هم نریزند.

آمریکا

افزایش رشد اقتصادی آمریکا در دوران ترامپ در کنار کاهش میزان تورم و بیکاری، برگ برنده دولت ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا خواهد بود. 

هر چند، شیوع ویروس کرونا در روزهای اخیر نیز کم کم تاثیر خود را در اقتصاد آمریکا نشان خواهد داد. تولید نفت شیل آمریکا در زمان اوباما افزایش چشم‌گیری داشت و اکنون نیز میزان تولید نفت در آمریکا در سال قبل در قیاس با سال ۲۰۰۸، بیش از ۱۵۰درصد افزایش یافته است. در سال گذشته مجموع تولید نفت آمریکا (شیل و متعارف) حدود ۱۳ میلیون بشکه در روز بوده است.

انقلاب شیل میلیون‌ها فرصت شغلی برای آمریکا ایجاد کرده است و ضمن کاهش وابستگی آمریکا به منابع خارجی، این کشور را به صادر کننده انرژی تبدیل کرده است. 

بدیهی است که کاهش قیمت نفت، زنگ خطر جدی برای صنعت شیل آمریکا باشد. کاهش تدریجی قیمت نفت به معنی غیر اقتصادی بودن تولید نفت شیل و تعطیلی دکل‌های حفاری نفت در این کشور است. 

تعطیلی دکلهای نفت باعث بیکاری کارگران صنعت نفت و کاهش میزان تولید نفت این کشور خواهد شد و این نیز به نوبه خود به معنای افزایش وابستگی به منابع خارجی خواهد بود. در عین حال، باید در نظر داشت که کاهش قیمت نفت می‌تواند از یک منظر دیگر، در کوتاه‌مدت به نفع آمریکا باشد، چرا که باعث کاهش قیمت بنزین نیز خواهد شد.

 صنعت شیل آمریکا با مشکلات خاص خویش روبه‌رو است. به گفته کارشناسان اقتصاد انرژی یکی از مشکلات عمده صنعت شیل این است که نرخ افت بهره‌وری چاه‌های نفت بسیار پایین است و باید هر سال تعداد بسیار زیادی چاه حفر کرد تا میزان تولید ثابت بماند، و این امر نیازمند صرف هزینه بسیار زیادی خواهد بود. 

با توجه به سهم نفت شیل آمریکا در بازار، اگر با کاهش قیمت نفت تولید نفت شیل آمریکا غیراقتصادی شود، کشورهای خریدار نفت آمریکا نیز با مشکلاتی روبه‌رو خواهند شد، و روشن نیست که کشورهای رقیب بتوانند با افزایش تولید، کمبود نفت آمریکا را جبران کند. 

تاثیر کاهش قیمت نفت بر صنعت شیل آمریکا زنگ خطری جدی برای صاحبان شرکتهای نفت شیل به صدا در آورده است.‌ هارولد‌هام، یکی از غول‌های نفتی آمریکا که دوست صمیمی ترامپ نیز هست، در گفت‌وگو با فاکس نیوز گفت که عربستان همراه با روسیه صنعت شیل آمریکا را هدف قرار داده‌اند. 

به گفته ‌هام، اتحاد تولیدکنندگان انرژی آمریکا برای تصویب قطعنامه و آغاز تحقیقات ضد «دامپینگ» در عربستان سعودی، روسیه و احتمالاً سایر کشورها، اقدام می‌کند. 

شرکت‌های نفتی فعال در شیل، قصد دارند شکایتی را علیه اوپک طرح کنند. از نگاه این شرکت‌ها، اوپک با عرضه زیاد نفت، عملکرد عادی بازار را مختل کرده است. امریکایی‌ها قبلا ۳ بار با ایراد اتهام به‌کارگیری شیوه‌های انحصاری، از اوپک شکایت کرده‌اند. این مورد، اولین شکایت به دلیل «عرضه زیاد» است.

با توجه به آمادگی امارات برای افزایش تولید نفت، بازار نفت روزهای متلاطمی پیش رو دارد. اگر آمریکا نتواند تاثیر نوسانات قیمت نفت بر صنعت شیل را مدیریت کند، باید شاهد بیکاری کارگران صنعت نفت خود و افزایش واردات باشد. 

باید خاطر نشان کرد که در حال حاضر ۶ میلیون نفر در صنعت نفت و گاز آمریکا مشغول به کار هستند. آمریکا در کوتاه‌مدت می‌تواند از مزایای کاهش قیمت نفت بهره گیرد، اما در میان‌مدت، صنعت شیل برای تامین منابع مالی پروژه‌های جدید به مشکل بر خواهد خورد. 

همه کشورهای عمده تولید کننده نفت در صدد حفظ سهم و افزایش سهم خود هستند. بازگشت احتمالی ایران و لیبی (در صورت حل مشکلات ایران با آمریکا و حل بحران داخلی لیبی) معادلات بازار نفت پیچیده‌تر از پیش خواهد شد. 

به نظر می‌رسد که با توجه به امکانات مالی عربستان و سرمایه‌گذاری قبلی، توانایی افزایش ظرفیت تولید این کشور، بیش از روسیه است. روسیه هم از این فرصت برای کاهش تاثیر آمریکا در بازار انرژی و ضربه زدن به صنعت شیل آمریکا بهره خواهد گرفت. 

آمریکا در کوتاه‌مدت از مزایای کاهش قیمت نفت استفاده خواهد کرد، اما در میان‌مدت باید تدبیری برای تداوم تولید نفت شیل بیندیشد.

در صورت بازگشت کشورهای عمده تولید کننده نفت به بازار و تداوم افزایش تولید نفت، رقابت بین تولید کنندگان عمده نفت (روسیه، عربستان و آمریکا) در ماه‌ها و سال‌های آینده در بازار افزایش خواهد یافت و تمامی کشورها برای افزایش سهم در بازار، از همه امکانات موجود بهره خواهند گرفت. 

افزایش تولید نفت، در صورتی که قیمت نفت کاهش یابد، نیازهای ارزی روسیه و عربستان را تامین نخواهد کرد.