سه ماه پیش در سیزدهم دی‌ماه قاسم سلیمانی با دستور مستقیم دونالد ترامپ در عراق کشته شد. رئیس‌جمهور آمریکا چند روز قبل از اینکه خودروی حامل فرمانده سابق سپاه قدس و همراهان‌اش در حال خروج از فرودگاه بغداد هدف حمله‌های پهپادی قرار بگیرد، هشدار داده بود که آسیب دیدن نیروهای آمریکایی را تحمل نخواهد کرد.

حالا ترامپ در سیزدهم فروردین‌ماه، دقیقا سه ماه پس از کشته شدن تاثیرگذارترین فرمانده عملیات برون‌مرزی ایران، تهران را تهدید کرده که اگر نیروهای آمریکایی در جریان حمله ایران یا نیروهای نیابتی‌اش آسیب ببینند، بهای خیلی سنگینی پرداخت خواهد کرد.

تغییر آرایش نظامی ایالات‌متحده در عراق، استقرار چهار سامانه پدافند موشکی پاتریوت، ادامه حمله‌های راکتی گروه‌های شبه‌نظامی علیه منافع آمریکا در عراق و همزمانی هشدار ترامپ با گزارش‌های مربوط به سفر اسماعیل قاآنی، جانشین سلیمانی به عراق، گمانه‌زنی‌ها را در مورد یک درگیری قریب‌الوقوع تقویت کرده است.

روزنامه وال‌استریت‌ژورنال در گزارشی در این زمینه به نقل از یک منبع آگاه ادعا کرده که انتظار می‌رود به زودی اتفاقی رخ دهد.

این روزنامه آمریکایی می‌نویسد،‌ واشینگتن اخیرا اطلاعات زیادی در مورد برنامه‌ریزی جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتی‌اش برای انجام حمله‌هایی علیه نیروهای آمریکایی به دست آورده است.

ترامپ در جریان هدف قرار دادن سلیمانی نیز گفته بود که او در حال طراحی حمله‌های گسترده علیه منافع آمریکا بوده است.

اما الگوی رفتاری واشینگتن در قبال تنش‌های فزاینده یک سال گذشته با تهران (تنش‌هایی که در بهار امسال در خلیج فارس آغاز شد و تا پاییز به عراق رسید)، نشان می‌دهد که دونالد ترامپ در بحرانی‌ترین شرایط نیز از یک درگیری نظامی مستقیم با ایران پرهیز کرده است. هرچند این سابقه ضمانتی برای ادامه این رویکرد از سوی رئیس‌جمهور آمریکا نیست، همه‌گیری کووید-۱۹ در جهان و در راس آن ایالات‌متحده و ایران، احتمال یک درگیری تمام عیار در شرایط کنونی را کاهش می‌دهد.

اما همواره ریسک برخورد‌های محدود‌تر و مستقیم‌تر وجود دارد. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در واکنش به تهدید ترامپ در توییتر نوشت: «نباید با جنگ‌طلبان همیشگی گمراه شد. هیچ‌کس میلیون‌ها نیروی نیابتی ندارد. ما دوستانی داریم و تنها برای دفاع از خود وارد عمل می‌شویم. ایران آغاز‌ کننده جنگ نبوده، اما به آنهایی که چنین کنند، درس می‌دهد.»

این در حالی است که پس از کشته شدن سلیمانی و پاسخ موشکی هماهنگ شده جمهوری اسلامی، مرزها و حدود برخورد‌های احتمالی ایران و آمریکا در مقایسه با گذشته فراتر رفته است. از سوی دیگر کاهش ظرفیت‌های جمهوری اسلامی در عراق به دنبال حذف سلیمانی، تهران را ناگزیر می‌کند که از افزایش تهدید‌ها به عنوان ابزاری برای بازیابی نقش گذشته خود در معادله عراق و تنظیم مناسبات با آمریکا استفاده کند. 

نخستین آزمون قاآنی در عراق

آسوشیتدپرس ساعاتی قبل از توییت ترامپ، گزارشی در مورد سفر قاآنی به عراق منتشر کرد. این خبرگزاری آمریکایی به نقل از مقامات عراقی دلیل سفر فرمانده سپاه قدس را ایجاد اتحاد بین رهبران سیاسی این کشور برای کمک به تشکیل دولت عنوان کرده است.

بنابراین گزارش قاآنی دوشنبه شب برای نخستین بار پس از کشته شدن سلیمانی به بغداد سفر کرد. سفر او در شرایطی انجام شد که در نتیجه شیوع کرونا در عراق پروازهای ورودی و خروجی متوقف شده است.

یک مقام عراقی به آسوشیتدپرس گفت که قاآنی در دیدار با مقامات عراقی از عدم تمایل سپاه و تهران به نخست‌وزیری عدنان الزرفی سخن گفته است.

بسیاری از ناظران بین‌المللی بر این باورند که سفر قاآنی آزمونی برای سنجش توانایی‌های او در مقایسه با سلیمانی است. این در حالی است که قاآنی به زبان عربی کاملا مسلط نیست و با چهره‌های کلیدی روابط شخصی نزدیکی ندارد. در حالی که سلیمانی روابط بسیار گسترده‌ و تاثیرگذاری داشت که از آن برای حفظ اتحاد شیعیان در عراق استفاده می‌کرد. 

به گمان بسیاری از تحلیلگران پس از کشته شدن سلیمانی مانور در صحنه سیاسی عراق دشوار‌تر شده و اختلافات بیشتری گروه‌های سیاسی و احزاب کرد ظهور کرده است.

سفر قاآنی به عراق که به طور رسمی اعلام نشد، در حالی انجام شد که آمریکا در حال استقرار چهار سامانه دفاعی پاتریوت در پایگاه‌های نظامی خود در عراق است. همچنین آرایش نظامی نیروهای آمریکایی در عراق نیز تغییر کرده است. گفته می‌شود که هدف آمریکا ادامه فعالیت موثر در عراق با شمار کمتری نیرو و تعداد محدودتری پایگاه‌ نظامی است.

مقامات تهران که بر خروج نیروهای آمریکایی از عراق تاکید دارند، در مورد تحرک‌های اخیر ایالات‌متحده هشدار داده‌اند. روز گذشته عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تحرک‌های نظامی آمریکا در عراق را عامل بی‌ثباتی و شرایط فاجعه‌بار توصیف کرد.

با این حال ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا، سنتکام می‌گوید استقرار سامانه‌های دفاع موشکی پاتریوت در عراق با چراغ سبز بغداد انجام شده است.

برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که مقامات بغداد از واشینگتن خواسته‌اند روند اسقرار سامانه‌های پاتریوت با کاهش شمار نیروهای آمریکایی در این کشور همراه باشد تا حساسیت جمهوری اسلامی برانگیخته نشود.

مخالفت ترامپ با اقدام نظامی در جریان همه‌گیری کرونا

نیویورک‌تایمز در گزارشی در مورد احتمال وقوع یک درگیری با استناد به یک نامه که ۲۷ مارس برای ترامپ ارسال شده، می‌نویسد:«دمکرا‌ها در مورد اقدام نظامی علیه ایران بدون مجوز کنگره به رئیس‌جمهور آمریکا هشدار داده‌اند.»

این روزنامه آمریکایی با اشاره به اینکه حمله‌های اخیر در عراق می‌تواند تهدید اقدام نظامی آمریکا را به دنبال داشته باشد، به نقل از دمکرات‌ها می‌نویسد که دونالد ترامپ باید در مورد هرگونه تصمیم‌گیری برای استفاده از گزینه نظامی با آنها مشورت کند.

نیویورک‌تایمز در ادامه می‌نویسد که چهره‌هایی مانند مایک پومپئو،‌وزیر امور خارجه آمریکا به طور محرمانه برای انجام حمله‌های مستقیم‌تر علیه ایران به عنوان ابزاری برای بازگرداندن تهران پای میز توافق، فشار وارد می‌کنند. اما ترامپ شخصا با این توصیه مخالفت کرده و در مشاوره با تیم امنیت ملی به این نتیجه رسیده که حمله به ایران در زمان همه‌گیری کروناویروس، یک اقدام نامناسب به نظر می‌رسد.

این درحالی است که پومپئو و دیگر مقامات عالی‌رتبه دولتی از حجم حمله‌ها علیه نیروهای آمریکایی در عراق به ستوه آمده‌اند. به عقیده پومپئو، اقدام مستقیم‌تر علیه ایران می‌تواند این چرخه خشونت را شکسته و فضای جدیدی برای از سرگیری تلاش‌ها به منظور مذاکره با تهران فراهم کند.

به نظر نمی‌رسد همه‌گیری کرونا و سرنوشت نامعلوم انتخابات آمریکا فرصتی برای درگیری مستقیم با ایران باقی بگذارد، اما در صورت ادامه حمله‌هایی که به گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت جمهوری اسلامی نسبت داده می‌شود،‌ اقدامات قاطعانه‌تر ایالات‌متحده در مقابله با این گروه‌ها و منافع تهران در عراق دور از ذهن نخواهد بود.