جک دورسی، بینانگذار و مدیرعامل توییتر اعلام کرد که یک میلیارد دلار یا بیش از یک‌چهارم (۲۸ درصد) از ثروت خود را برای کمک به فعالیت‌های مرتبط با مهار کووید-۱۹ در جهان اختصاص می‌دهد.

روز دوشنبه نیز آیت‌الله خامنه‌ای پس از تاخیری ۱۱ روزه با درخواست رئیس‌جمهور مبنی بر برداشت یک میلیارد یورویی از «صندوق توسعه ملی» برای مقابله با کرونا موافقت کرد.

دورسی مانند بسیاری از چهره‌های ثروتمند تاثیرگذار در جهان می‌کوشد در روند مقابله با یک چالش بین‌المللی کارآمد باشد. اما آنچه ایفای نقش بنیانگذار توییتر را در مقام مقایسه با نقش رهبر جمهوری اسلامی در مواجهه با بحران مشترک کرونا قرار می‌دهد، شفاف بودن میزان دارایی‌های دورسی و رقم مشابه کمک او به عنوان یک شهروند عادی در مقابل کمک رهبر عالی یک کشور به مردم خود است.

صندوقی با عنوان «ملی»، با بودجه‌ای «محرمانه»

صندوق توسعه ملی که رهبر جمهوری اسلامی اجازه برداشت یک میلیارد یورویی از آن را داده، در سال ۱۳۸۹ و پس از تجربه ناموفق «حساب ذخیره ارزی» ایجاد شد. قرار بود ایران نیز مانند بسیاری دیگر از کشورهای دارای منابع عظیم نفت و گاز (مانند نروژ با موجودی حدود ۹۰۰ میلیارد دلار در این صندوق)، بخشی از درآمد انرژی را به منظور سرمایه‌گذاری برای توسعه کشور راهی این صندوق کند.

اما در سال‌های بعد بخش قابل توجهی از دارایی این صندوق به تقویت بخش نظامی اختصاص داده شد و میزان موجودی آن هیچگاه به طور شفاف اعلام نشد. رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه، وزیر اقتصاد، تعاون و نفت، رئیس بانک مرکزی و دادستان کل کشور از جمله اعضای هیات امنای این صندوق به‌شمار می‌روند.

قاسم حسینی، قائم مقام صندوق توسعه ملی در سوم آذرماه ۱۳۹۰، موجودی صندوق را ۲۷ میلیارد دلار برآورد کرده بود.

با این حال صفدر حسینی، رئیس هیات‌مدیره صندوق توسعه ملی در مردادماه ۱۳۹۳ از پاسخ به پرسش‌های مکرر خبرنگاران در مورد موجودی صندوق خودداری کرد.

در سال ۱۳۹۴ گزارش‌هایی مبنی بر موجودی ۸۰ میلیارد دلاری صندوق توسعه ملی منتشر شد. سوئیس‌اینستیتو نیز دارایی صندوق توسعه ملی جمهوری اسلامی را ۹۱ میلیارد دلار برآورد می‌کند.

گزارش وب‌سایت صندوق توسعه ملی در خردادماه گذشته از عملکرد آن در دو بخش ارزی و ریالی، از سپرده‌گذاری ۴۰ هزار میلیارد تومان در بانک‌ها و درخواست ۳۸ میلیارد دلار تسهیلات حکایت دارد. گزارش شهریورماه گذشته صندوق توسعه‌ملی حاکی از آن است که از بدو تاسیس این صندوق ۷۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار برای سه هدف وام ارزی، پرداخت به دولت و سپرده‌گذاری ارزی برداشت شده، اما در نهایت رقم دقیقی از موجودی ارایه نمی‌دهد.

برداشت با دستور مستقیم رهبر

هرچند برداشت از صندوق توسعه ملی به موافقت مجلس شورای اسلامی نیاز دارد، در موارد اضطراری و غیراضطراری رهبر جمهور اسلامی به طور مستقیم دستور برداشت از آن را صادر کرده است.

باوجود اینکه آیت‌الله خامنه‌ای با برداشت یک میلیارد یورویی از این صندوق برای مقابله با کرونا موافقت کرد، این بودجه با رقم برداشت‌های چند میلیارد دلاری برای کمک به بخش نظامی قابل مقایسه نیست.

برای مثال فروردین ماه ۱۳۹۸ پنج هزار میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی برای جبران خسارت ۳۵ هزار میلیارد تومانی سیل برداشت شد.

اما در اواخر همان سال و پس از کشته شدن قاسم سلیمانی در عراق (۱۳ دی‌ماه)، آیت‌الله خامنه‌ای دستور داد، فورا ۲۰۰ میلیون یورو از صندوق توسعه ملی به نیروی قدس اختصاص یابد.

این در حالی است که سال گذشته، دو میلیارد یورو نیز از محل صندوق توسعه ملی به بودجه نظامی جمهوری اسلامی اضافه شد.

در بهمن‌ماه ۱۳۹۷ هم آیت‌الله خامنه‌ای دستور داد،‌ یک و نیم میلیارد دلار برای «تقویت بنیه دفاعی» از این صندوق برداشت شود.

یک سال قبل از آن اصغر یوسف‌نژاد، سخنگوی کمیسیون تلفیق مجلس از موافقت رهبر جمهوری اسلامی برای برداشت چهار میلیارد دلار برای «تقویت بنیه دفاعی کشور» خبر داده بود.

مقامات دولت و بانک مرکزی ادعا می‌کنند، تحریم‌های آمریکا مانعی در راه مبارزه با شیوع کرونا به شمار می‌رود و خواستار لغو تحریم‌ها هستند. از سوی دیگر تهران از صندوق بین‌المللی پول وامی پنج میلیارد دلاری درخواست کرده که یک میلیارد دلار بیشتر از بودجه برداشت شده از صندوق توسعه ملی در سال ۱۳۹۶ برای «تقویت بنیه دفاعی» کشور است.

مقامات آمریکا با طرح این ادعا که جمهوری اسلامی به میلیاردها دلار منابع مالی دسترسی دارد و حتی در زمان همه‌گیری کرونا نیز ماجراجویی‌های منطقه‌ای را رها نکرده، می‌گویند مانع از ارایه وام صندوق بین‌المللی پول به ایران می‌شوند.

همزمان وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای ادعا کرده که کمپین جمهوری اسلامی برای لغو تحریم‌ها و دستیابی به منابع مالی نه برای حفظ سلامت مردم، بلکه برای کمک به آنچه که «فعالیت‌های تروریستی» خوانده شده، راه‌اندازی شده است.

این بیانیه می‌افزاید، ایران در هشت سال گذشته ۱۶ میلیارد دلار برای تامین مخارج گروه‌های نیابتی‌اش هزینه کرده در حالی که وزیر بهداشت در اعتراض به کاهش بودجه بخش درمانی استعفا کرد.

بخش دیگری از این بیانیه به صدها میلیارد دلار اموال تحت نظارت مستقیم رهبر جمهوری اسلامی (شامل صندوق توسعه ملی) و اشاره می‌کند.

بر اساس آمار رسمی وزارت بهداشت، تا امروز حدود ۶۳ هزار نفر در ایران به کووید-۱۹ مبتلا شده و نزدیک به چهار هزار نفر جان باخته‌اند. در حالی که بی‌تدبیری‌ و پنهان‌کاری، چشم‌‌انداز مهار بیماری را تاریک کرده، دو ماه و نیم پس از تایید رسمی شیوع کرونا در ایران، مجوز برداشت یک میلیارد یورو از صندوق توسعه ملی برای مقابله این بحران  صادر شد. رقمی مشابه کمک شخصی مدیرعامل توییتر.

اواخر پاییز گذشته و در زمانی که کرونا زیر پوست شهرهای ایران در حال گسترش بود، دو میلیارد یورو از همین صندوق به بودجه نظامی اضافه شده بود.