بر اساس آمار رسمی اعلام شده، نام ایران در میان کشورهای صدرنشین در زمینه فوت‌شده‌های بیماری کرونا قرار دارد. البته اخیرا وزارت بهداشت ایران مدعی شده که آمار درگذشتگان رو به کاهش است. با این حال علی‌رغم ادعای وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران، رسانه‌ها‌ و افکار عمومی هنوز این روند رو به کاهش را با شک و تردید می‌نگرند. تعداد کم آزمایش‌ها و برخورد حذفی با روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی که آماری متفاوت از آمار رسمی وزارت بهداشت منتشر کردند، به این شک دامن می‌زند. از اواسط اسفند سال گذشته، اداره ثبت احوال از انتشار آمار مرگ‌ومیر خودداری کرده است. این موضوع مجددا احتمال پنهان‌کاری را افزایش می‌دهد. به عبارت دیگر حکومت ایران به دلایل گوناگون، سعی دارد واقعیت را کتمان کند.

حال اگر فرض را بر صحت آمار اعلامی وزارت بهداشت قرار دهیم، به نکته جالبی برمی‌خوریم. تعداد مرگ‌ومیر در پاییز سال ۹۸ به نسبت سال پیش از آن، ۹۴۸۸ مورد افزایش داشته است. نمودار این رشد در مقایسه با پنج سال گذشته، شیب بسیار تندتری پیدا کرده است. از این رو باید با دقت بیشتری بر دلایل این افزایش نرخ مرگ‌ومیر نگاه کرد. بر همین اساس کاوه مدنی با همکاری ماهان غفاری، مقاله‌ای تحقیقی در این زمینه منتشر کرده‌اند که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.

در حالی که آمار دقیق هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام است، این نقشه تا حدی می‌تواند محل‌هایی را نشان بدهد که در آن با رشد آمار مرگ‌ومیر مواجه بودیم. در میان ۳۱ استان ایران، استان البرز ۲۰ درصد، گلستان ۳۰ درصد، مازندران ۴۰ درصد و در گیلان و قم با رشد ۵۰ درصدی به نسبت مشابه سال پیش مواجه بوده‌اند.

با بررسی گزارش‌های مرگ‌ومیر طی پنج سال گذشته، می‌توان تاثیر ورود ویروس کووید ۱۹ به کشور و مرگ‌ومیر ناشی از آن را بررسی کرد. خصوصا که می‌دانیم ورود این بیماری نخست در استان‌های قم و گیلان بوده است.

بر اساس آمار رسمی منتشر شده توسط وزارت بهداشت، ایران تا پایان زمستان ۱۴۳۳ مورد مرگ ناشی از ویروس کووید ۱۹ داشته است، اما رشد کل مرگ‌ومیر زمستان گذشته در قیاس با سال پیش از آن، ۴۵۶۵ مورد بوده که ۳۸۴۶ مورد آن متعلق به استان‌های گلستان، مازندران، گیلان، البرز و قم بوده است. در این مقاله در ادامه توضیح داده شده که اگر کووید ۱۹ را دلیل اصلی افزایش این مرگ‌ومیر بدانیم، باید به این سؤال نیز پاسخ دهیم که چرا چنین رشد شدیدی در سایر استان‌ها رخ نداده است؟ این آمار از دو جهت سوءظن ایجاد می‌کند: یا این آمار به دلیل ورود ویروس کرونا به کشور بوده است یا این‌ که عامل دیگری در پاییز سال گذشته باعث رشد مرگ‌ومیر در کشور شده است؟

با بررسی نرخ مرگ‌ومیر در پنج سال گذشته، به این نکته برمی‌خوریم که به طور معمول آمار فوت‌شدگان در فصول سرد سال به دلیل بیماری آنفلوآنزا، بیش از سایر فصول و غالبا در زمستان هم بیش از پاییز است.

به طور طبیعی در همه دنیا انتظار می‌رود که نمودار مرگ‌ومیر در زمستان افزایش یابد. اما به یک نکته باید توجه کنیم که با توجه به ورود کووید ۱۹ در زمستان، طبیعتا شیب تغییرات از پاییز به زمستان در سال گذشته، بیش از سایر سال‌ها باشد. اما نمودار فوق نشان می‌دهد که این شیب رشد کمی داشته است. به عبارت دیگر روند تغییرات در پاییز بیش از روند تغییرات در زمستان بوده است.

تقریبا در تمامی استان‌های ایران شاهد رشد شدید مرگ‌ومیر بودیم. اما آیا این رشد در پاییز سال گذشته ناشی از ورود کووید ۱۹ بوده است؟ پاسخ این سوال خیر است. زیرا اگر شیوع کرونا در پاییز سال گذشته آغاز شده بود، به دلیل کم‌کاری و بی‌توجهی حکومت به آن، در زمستان می‌بایست با رشدی شدید در مرگ‌ومیر مواجه می‌شدیم. اما آمار منتشر شده از کاهش شیب مرگ‌ومیر حکایت دارد. بنابراین باید موضوعی غیر از کووید ۱۹ در پاییز سال پیش باعث چنین رشدی در مرگ‌ومیر شده باشد.

در پاییز سال گذشته مردم بسیاری در سراسر کشور به حکومت جمهوری اسلامی ایران اعتراض کردند. این اعتراض با سرکوب شدید و وحشیانه حکومت مواجه شد. فیلم‌های بسیاری از شلیک مستقیم نیروهای امنیتی به مردم غیرمسلح و بی‌دفاع در فضای مجازی منتشر شد. حکومت از انتشار آمار کشته‌ها خودداری کرد. اما خبرگزاری رویترز به نقل از منابع خود در حکومت، تعداد کشته‌ها را بیش از ۱۵۰۰ نفر اعلام کرد. با این حال به نظر می‌رسد این کشتار به تنهایی نمی‌تواند دلیل اصلی رشد آمار مرگ‌ومیر در ایران باشد.

با رجوع به گزارش سالیانه سازمان جهانی بهداشت، به رشد ۲۰ درصدی آنفلوآنزا در کشورهای شرقی مدیترانه برمی‌خوریم. همچنین گزارش‌های زیادی توسط پزشکان داخل ایران منتشر شده که دلیل بسیاری از مرگ‌ومیرها در ایران، آنفلوآنزا تشخیص داده شده است.

به هر روی با توجه به پنهان‌کاری حکومت در انتشار آمار و عدم تحقیق و تفحص توسط نهادهای مردمی غیر وابسته، امکان جمع‌آوری و دسترسی به آمار دقیق کشته‌ها وجود ندارد و تنها می‌توان بر اساس شواهد موجود به شکل تخمینی، موضوع را تحلیل کرد.