دولت آمریکا در مسیر اعمال فشار حداکثری بر ایران در حال بررسی تحریم هایی است که موسسه ویژه تجارت و تامین مالی (STFI)، به عنوان ساز و کاری برای تسهیل تجارت بین ایران و اروپا را هدف می گیرد. این موسسه که در دوم اردیبهشت ماه با سرمایه ای یکصد میلیون تومانی در اداره ثبت شرکت‌ها و موسسه‌های غیرتجاری تهران به ثبت رسید، قرار است با همکاری همتای اروپایی خود –اینستکس- در رفع محدودیت های نقل و انتقال مالی ناشی از تحریم های آمریکا موثر باشد.
عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی همزمان با ثبت این موسسه، آن را نهاد ایرانی متناظر با اینستکس معرفی کرد که به عنوان یکی از راهکارهای شبکه بانکی به نیاز شرکت ها و فعالان اقتصادی پاسخ می دهد. گزارش بلومبرگ حاکی از آن است که این سیستم، ادامه بانک مرکزی ایران است که هم اکنون هدف تحریم های آمریکا قرار دارد و استانداردهای جهانی علیه پولشویی و تامین مالی تروریسم را اجرا نمی کند. همزمان، مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز اعلام کرده، واشینگتن با هر گونه اقدام برای دور زدن تحریم ها برخورد می کند.
هشدارمحرمانه در مورد اینستکس
خبرهای مربوط به احتمال تحریم STFI، در حالی منتشر می شود که کاخ سفید پیش تر در مورد حضور شرکت های اروپایی در اینستکس (ساز و کار ویژه مالی اروپا برای ایران) به طور محرمانه به آنها هشدار داده بود. تد کروز، سناتور جمهوریخواه از تگزاس از جمله افرادی است که ادعا می کند کانال ارسال خدمات بشردوستانه به ایران هم اکنون نیز وجود دارد و نیازی به اینستکس نیست. او در حال تدوین طرحی است که شرکت های اروپایی علاقمند به حضور در اینستکس را به تحریم تهدید می کند. البته مقامات آمریکایی از جمله مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، در محافل عمومی استفاده از اینستکس برای اقدامات بشردوستانه مانند ارسال دارو و غذا به ایران را بلامانع توصیف کرده اند. این موارد در فهرست تحریم های آمریکا علیه ایران گنجانده نشده ، اما مقامات جمهوری اسلامی ادعا می کنند، دلیل کمبود برخی داروها و مواد غذایی تحریم ها است.
پس از خروج آمریکا از برجام ، کشورهای اروپایی به منظور ترغیب تهران برای باقی ماندن در برجام، ساز و کاری برای مبادله های مالی محدود برای کمک به ادامه تجارت با ایران طراحی کردند. هدف اینستکس، دور زدن سیستم مالی و دلار آمریکا برای فراهم آوردن زمینه تجارت با ایران است.
باوجود تبلیغات زیادی که در مورد دستاوردهای اینستکس انجام شد، این ساز و کار مالی همچنان به بهره برداری نرسیده و مقامات تهران نیز به تازگی روند کاهش انتظارها از این سیستم را آغاز کرده اند. عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه قبل از ورود پر فیشر، رئیس اینستکس به ایران در روز دوشنبه گفته بود که ایران به این ساز و کار مالی خیلی امید نبسته است. فیشر از جمله افرادی است که هشدار خزانه داری آمریکا در مورد احتمال نقض تحریم های آمریکا در چارچوب اینستکس را دریافت کرده است.
از سوی دیگر برخی تحلیلگران بر این باورند، حتی در صورت فعال شدن اینستکس، کارایی آن مورد تردید است، زیرا بسیار از شرکت ها و بانک ها به دلیل نگرانی از مجازات های آمریکا و نقض احتمالی تحریم ها از آن استفاده نخواهند کرد.
برخی اصولگرایان در تهران هم انتقادهای تندی را علیه آن مطرح کرده اند. احمد توکلی، از چهره های تندرو و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در نامه ای سرگشاده که بهمن ماه گذشته منتشر شد، مدعی شده بود، فرمول تحقیر کننده اینستکس حتی نفت در برابر غذا هم نیست. البته کشورهای اروپایی نیز این نکته را پنهان نمی کنند که قدرت مانور اینستکس به غذا و دارو محدود است. به گفته آنها، این ساز و کار ویژه مالی به این منظور طراحی شده که شرکت ها اطمینان داشته باشند تا زمانی که فعالیت های خود را محدود به اهداف بشردوستانه با ایران کنند، هدف تحریم های آمریکا قرار نمی گیرند.
در مقابل گروهی بر این باورند ابتکار عمل هایی مانند اینستکس و STFI، با باز نگه داشتن روزنه هایی هر چند کوچک برای تجارت رسمی با ایران، به حفظ برجام تا مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا کمک می کنند. برخی در تهران همچنان امیدوار به روی کار آمدن دمکرات ها در آمریکا هستند که وعده داده اند به برجام باز می گردند.
نیم نگاه اروپا به توافق بزرگتر
این در حالی است دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به روشنی از برجام عبور کرده و آن را غیر قابل مذاکره می داند. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در تازه ترین موضع گیری در این زمینه به امکان دستیابی به توافقی بهتر و جدید با ایران اشاره کرده که همه تهدید ها را شامل می شود و می تواند نقطه پایانی بر اختلافات موجود بین ایران و آمریکا باشد.
برنامه های موشکی بالستیک ایران و ماجراجویی های منطقه ای از جمله موضوعاتی است که به گفته مقامات آمریکایی در این توافق بزرگ گنجانده می شود. تهران همواره مذاکره بر سر برنامه های دفاعی را رد کرده است.
باوجود اینکه برخی کارشناسان بر این باورند، مانع تراشی های آمریکا در مسیر اجرای اینستکس از جمله برنامه ریزی برای تحریم موسسه ویژه تجارت و تامین مالی بین ایران و اروپا می تواند به اختلاف نظرها بین آمریکا و متحدان اش در آنسوی آتلانتیک دامن بزند، عملکرد انگلیس، فرانسه و آلمان در یک سال پس از خروج آمریکا از برجام نشان می دهد، این شکاف ها حتی اگر عمیق باشد هم قابل پل زدن است. در این مدت اروپا تنها نظاره گر اقدامات دولت آمریکا؛ از تروریستی خواندن سپاه تا اعمال چهار مرحله تحریم جدید علیه ایران بوده و با تعلل در اجرای تعهدات خود، ایران را عملا به تنها عضو باقی مانده در برجام تبدیل کرده است.
اروپاییان همچنان می گویند از برجام حمایت می کنند، زیرا از نظر آنها در شرایط کنونی، این بهترین گزینه برای کنترل تهدید هسته ای ایران و دامن زدن به تنش ها است. اما در عین حال نیم نگاهی به شانس -هر چند اندک- دستیابی به توافقی بزرگتر با ایران دارند که علاوه بر برنامه های هسته ای، فعالیت های موشکی و آنچه که اقدامات تروریستی گروه های تحت حمایت تهران خوانده می شود را کنترل می کند. در مورد نخست، هدف حفاظت از منافع یکی از مهمترین متحدان اروپا در منطقه، یعنی اسرائیل برآورده می شود، و در مورد دوم تهدید های تروریستی که بنابر ادعای برخی گزارش ها تا خاک اروپا کشیده شده، محدودتر می شود. البته ایران همواره تهدید موشکی علیه دیگر کشورها و انجام اقدامات تروریستی را تکذیب کرده است.
مقامات اروپایی در جریان سفر اخیر ترامپ و پومپئو به کشورهای شان تاکید کردند، باوجود برخی اختلاف نظر ها، در مورد جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای با آمریکا اشتراک نظر دارند. اکنون نیز اورتگاس می گوید، این دیدگاه مشترک در مورد تهدید موشکی و آنچه که فعالیت های تروریستی ایران خوانده می شود نیز وجود دارد. مواردی که ترامپ آنها را ناقض روح برجام خواند و به همین دلیل از آن خارج شد.
