موج دشمنی علیه پناهندگان سوری در لبنان

صدای ضربه چکش به دیوار‌های بتنی در همه جای کمپ پناهندگان شنیده می‌شود. تقریباً بیرون تمام چادرها، تَلی از بلوک‌های سیمانی شکسته شده، نشان از کار سخت در چند روز گذشته می‌دهد. صلاح مصطفی پناهنده سوری ۳۵ ساله و خسته، که پنج سال پیش از سوریه به لبنان پناه آورد، یکی از آخرین نفراتی است که دیوارهای خانه‌اش را خراب می‌کند.

او در زمان استراحتش می‌گوید: «من این دیوارها را ساختم تا مادرم گرم شود. مادرم بیماری کلیوی دارد و سرما را بیش از دیگران حس می‌کند. اما حتی با دیوار هم زمستان غیر قابل تحمل است».

خانواده مصطفی و هزاران پناهنده سوری دیگر اینجا، در شهر اَرسال در مرز لبنان، که روزهای زیادی را به منظور حفظ خانه خود از تخریب کامل صرف برداشتن دیوارهای سیمانی  پناهگاه‌شان کرده‌اند، زمستان سخت‌تری را در پیش رو خواهند داشت.

ارتش لبنان تهدید کرده است که بیش از پنج هزار سرپناه این پناهندگان را که بر خلاف مقررات دولت ساخته شده‌اند تخریب خواهد کرد. بیش از ۲۵ هزار نفر در معرض خطر بی خانمانی بر اثر طرح تخریب قرار خواهند گرفت. این اخطار باعث سراسیمگی و جنب و جوشی شده است، که مردان، زنان و کودکان کلنگ و چکش را بردارند تا دیوارهای سیمانی را خراب کنند تا ارتفاع آنها به کمتر از یک متر برسد.

نهلا عمار، یک مادر ۴۸ ساله از شهر حلب، در حالی که دست‌های خاکی‌اش را تکان می‌دهد می‌گوید: «برای من سه روز طول کشید. شوهر من پیر و بیمار است و خودم باید این کار را انجام دهم».

به ظاهر، این واقعه کمی بیش از تخلف از قوانین و مقررات ساخت و ساز است که برای سالیان طولانی اجرا می‌شود. اما برای بسیاری از سوری‌ها در لبنان، سرکوب و سخت‌گیری در اَرسال فقط یک یادآوری دیگر در وضعیت بلاتکلیفی، و راه رفتن هر روز آنها بر روی طنابی ظریف در کشوری است که کمک‌های انساندوستانه و سیاست در یکدیگر گره خورده‌اند.

پس از هشت سال که از جنگ داخلی ویرانگر سوریه می‌گذرد، بیش از یک میلیون پناهنده سوری در این برزخ گیر افتاده‌اند، از بازگشت به وطن خود، جایی که به اجبار باید به جنگ بروند و دستگیری‌های خودسرانه در آنجا خیلی عادی است، هراس دارند.

این حادثه درست چند روز پس از آن‌که بیش از ۶۰۰ پناهنده در شهر دیر‌الاحمار در دره بقاع پس از مشاجره با افراد محلی، مجبور به ترک پناهگاه خود شدند به وقوع پیوست.

به‌رغم خطرات آشکار، فشار بر سوری‌ها برای بازگشت افزایش یافته است. اخراج و حملات نظامی به کمپ‌های پناهندگان در حال افزایش است، در شهرها به ویژه برای سوری‌ها مقررات منع رفت و آمد اعلام می‌شود، وزرا و سیاستمداران مکرر درخواست می‌کنند تا به کشورشان برگردند.

یک اقتصاد معیوب برای تحمیل ضرورت در این خواسته‌ها مورد سرزنش قرار گرفته است، اما در بستر این معضل ترس عمیق و تاریخی نهفته است، که تداوم حضور پناهندگان سوریه باعث از بین رفتن تعادل جمعیتی خطرناک در لبنان خواهد شد.

تحلیلگران می‌گویند این ترس باعث شده است تا دولتی که بر سر کار است، سیاستی را در پیش گیرد که در آن پناهندگان را به منظور انصراف از قصد اقامت همیشگی، در وضعیت غیر قابل تحمل نگاه دارد.

دکتر ناصر یاسین، مدیر تحقیقات در مؤسسه ایسام فیِرز برای سیاست عمومی و امور بین‌الملل می‌گوید: «آنچه در اَرسال در حال وقوع است بخشی از یک استراتژی است که در طول چند هفته گذشته در لبنان شاهد آن هستیم و هدف آن فشار بیشتر بر پناهندگان سوری برای ترک لبنان است».

او اضافه کرده است: «این سیاستی است برای ایجاد یک محیط غیر دوستانه برای پناهندگان سوریه».

به گفته مصطفی این نگرانی بی پایه و اساس است. او می‌گوید: «هرگز به فکرم نرسیده است که بخواهم اینجا بمانم، وقتی امنیت برقرار شود می‌روم. همه همین کار را خواهند کرد».

مصطفی و خانواده او همراه با پدر و مادرش در یک پناهگاه کوچک زندگی می‌کنند. سال ۲۰۱۵ بعد از یک زمستان کشنده در دره‌ای که اَرسال قرار گرفته است او به خانه موقت خود دیواری اضافه کرد.

در آن چند ماه، به طور مداوم شهر پوشیده از برف می‌شد و پناهگاه‌ها در زیر برف سنگین مدفون می‌شدند و سقف آنها فرو می‌ریخت. حضور یک کارخانه بلوک سیمانی در کنار کمپ بسیاری را بر آن داشت تا دیوارهای پناهگاهشان را بالاتر ببرند.

لیزا ابو خالد، سخنگوی آژانس پناهندگان سازمان ملل، زمستان اَرسال را با « دمای زیر صفر، بادهای قوی، برف و باران زیاد که منجر به بروز سیل، نشت آب و خسارت به پناهگاه‌ها می‌شود» توصیف می‌کند.

او می‌گوید: «بعضی از پناهندگان در اَرسال باید برای حفاظت خانواده خود از سرمای شدید زمستان، سازه محکمی در پناهگاه خود می‌ساختند. ساخت این سازه‌ها با موافقت صاحبخانه‌هایشان صورت می‌گرفت، و پناهندگان لزوماً از اینکه قوانین کشور لبنان را زیر پا گذاشته‌اند مطلع نبودند».

اغلب ساکنین اردوگاه‌های غیر رسمی در اَرسال توانستند پناهگاه خود را طبق مقررات تعمیر کنند. عده‌ای نیز بایستی به کلی خانه خود را ترک می‌کردند.

فاطمه حمود، ۲۵ ساله و مادر چهار فرزند، روبروی دیواری که ارتفاع آن تا کمر اوست ایستاده است که پیش از این پناهگاه وی بود. این ساختمان، که پیش از نقل مکان او به آنجا ساخته شده بود، تماماً از سیمان ساخته شده بود، به همین دلیل او قادر نبود هیچ تغییری در آن بدهد.

وقتی که به خاطر می‌آورد که برای جلوگیری از تخریب کامل پناهگاه خود از کوره در رفته بود شروع به گریستن می‌کند.

در حالی که فرزندانش در محلی که قبلاً خانه‌اش بود در حال بازی هستند، می‌گوید: «ما از پلیس درباره طرح تخریب شنیدیم. ما خیلی ترسیده بودیم از اینکه خود ارتش این کار را انجام دهد، به همین خاطر تصمیم گرفتیم خودمان روز بعد این کار را انجام دهیم. من وسایل را جمع کردم و همسرم با دوستانش خانه را خراب کردند. ما ترجیح دادیم که نصف خانه را خراب کنیم تا اینکه تمام آن را از دست بدهیم».

حمود به پناهگاه یکی از همسایگان خود در همان نزدیکی نقل مکان کرده است. در آنجا چوب و پلاستیک را که برای ساختن یک سقف جدید برای بازگشت به زیر آن نیاز دارد پیدا می‌کند. اما نگران زمستان پیش رو است.

فاطمه می‌گوید: «من حتی نمی‌توانم فکرش را بکنم، که نمی‌توانیم با دیوار خانه را گرم کنیم، چطور با صفحات پلاستیکی این کار را بکنیم؟»

این چیزی است که گروه‌های حقوق بشری را نیز نگران کرده است.

هانس بدرسکی، مدیر ملی «ورلد ویژن» در لبنان، که در سراسر کشور فعالیت دارد می‌گوید: «حالا که تخریب پناهگاه‌ها به تعویق افتاده است، نگرانی ما برای زمانی است که زمستان فرا رسد. پناهندگان زمستان گذشته حتی با داشتن دیوار در رنج و عذاب بودند- آب باران همچنان به خانه آنها راه پیدا می‌کند و سقف‌ها در برابر برف تاب نمی‌آورند».

علی شِهادی ۲۸ ساله تا نیمه نردبان بر روی دیوار پناهگاهش که خیلی از پناهگاه حمود دور نیست بالا رفته است. دیروز دیوار آن دو متر ارتفاع داشت، امروز تا کمر او ارتفاع دارد. تیر‌های چوبی لرزان سقف را نگه داشته‌اند.

شِهادی که دارای دو فرزند است و هنگامی که در سال دوم رشته حقوق در دانشگاه بود از سوریه فرار کرده است می‌گوید: «ما می‌توانیم خودمان را تطبیق دهیم اما سخت خواهد بود». این روزها هر وقت که بتواند کارهای ساختمانی انجام می‌دهد، اما کار سخت شده است.

وی ادامه می‌دهد: «برای تمام پناهندگان سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود. ما فکر می‌کنیم که تمام این مسایل علامت این هستند که باید برگردیم به وطن، اما هنوز امن نیست».

با این حال عده‌ای از سوری‌ها در حال بازگشت هستند. در ماه مارس، مقامات لبنان اعلام کردند که از دسامبر ۲۰۱۷ بیش از ۱۷۰ هزار پناهنده به طور «داوطلب» به کشورشان باز گشته‌اند. اما گروه‌های حقوق بشری می‌پرسند که این بازگشت‌ها تا چه اندازه داوطلبانه بوده است.

در گزارشی که روز چهار‌شنبه منتشر شد، سازمان عفو بین‌الملل گفت که پناهندگان در لبنان «برای بازگشت به سوریه از طریق سیاست‌های محدود کننده دولت، شرایط وخیم انسانی و تبعیض بی حد و حصر زیر فشار هستند».

این گزارش به حمله به یک اردوگاه غیر رسمی پناهندگان در شهر دیر‌الاحمار توسط افراد محلی اشاره کرده است و از آن به عنوان «مثال بارز افزایش خشونت که باعث شده است تا بسیاری از پناهندگان اقدام به ترک لبنان کنند» نام برده است.

تنش در شهر زمانی بالا گرفت که در روز ۵ ژوئن در کمپ یک آتش سوزی اتفاق افتاد. بنا به گزارش‌ها پناهندگان پس از شکایت از اینکه مأموران آتش نشانی دیر به آنجا رسیدند با آنها گلاویز شدند.

به گفته عفو بین‌الملل «در انتهای همان شب، دست کم پنجاه مرد به کمپ آمدند و شروع به حمله کردند، سه چادر را آتش زدند و با استفاده از بولدوزر دو خیمه دیگر را تخریب کردند».

دایانا سمان، محقق عفو بین‌الملل در سوریه می‌گوید: « حملات جاری به کمپ پناهندگان در اَرسال و دستگیری‌های گسترده در چند سال اخیر محیطی از ترس و وحشت را به وجود آورده است، و زندگی پناهندگان را مشکل‌تر کرده است».

با وجود تمام مشکلات لبنان، پناهندگان سوری همچون مصطفی آن را به بودن در سلول زندان در سوریه ترجیح می‌دهند. اما باعث این نمی‌شود که از رویای وطن خود دست بکشد.

مصطفی می‌گوید: «بهشت بود، ما گل یاس، انواع گل و گیاه، گریپ فروت و زیتون پرورش می‌دادیم. زندگی خوبی بود».