بامداد روز پنج شنبه ۱۲ تیر ۱۳۹۹، دو انفجار، تاسیسات هسته‌ای نطنز را لرزاند. انفجارهایی که منجر به نابودی مرکز مونتاژ سانتریفیوژ در مرکز غنی‌سازی اورانیوم شهید مهندس احمدی روشن گردید و برنامه سازمان انرژی اتمی ایران را جهت افزایش سریع ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم با مشکل مواجه نمود. مقامات جمهوری اسلامی ابتدا تلاش داشتند تا انفجارها را ناچیز و آسیب‌های ناشی از آن را قابل جبران نشان دهند، اما تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده از محل انفجار شدت و وسعت آن را نشان می‌دهد. براساس این تصاویر به نظر می‌رسد که علاوه بر حمله سایبری یعنی آن چیزی که مقامات رژیم جمهوری اسلامی و هم‌چنین کارشناسان نظامی اسراییلی به‌عنوان دلیل انفجار در تاسیسات نطنز معرفی کرده‌اند، بمب‌گذاری درون این ساختمان سبب چنین آسیب شدید و آتش سوزی در آن شده باشد نه یک حمله هوایی. در این مقاله به بررسی این‌که چرا حمله هوایی توسط اسراییل در انفجار نطنز نقشی نداشته است می‌پردازیم.

عملیات «بیرون جعبه» نیروی هوایی اسراییل و ترس ایران از تکرار آن

در تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۸۶، نیروی هوایی اسراییل در یک حمله هوایی عمقی و راه‌بردی عملیاتی موسوم به «بیرون حعبه»(Outside the Box) اقدام به نابودی تاسیسات هسته‌ای سری سوریه در منطقه دیرالزور کرد. در جریان این عملیات هشت فروند هواپیما و یک فروند هلیکوپتر نیروی هوایی اسراییل با پشتیبانی یک تیم از نیروهای ویژه ارتش دفاعی این کشور اقدام به نابودی ساختمانی که مظنون به وجود یک رکتور هسته‌ای بود کردند. در جریان این عملیات دو فروند جنگنده بمب‌افکن اف-۱۵آی (F-15I) اسکادران ۶۹ به همراه دو فروند اف-۱۶آی (F-16I) از اسکادران ۱۱۹ پس از برخاستن از پایگاه هوایی رامون (Ramon) با استفاده از حریم هوایی عراق به آسمان سوریه وارد شده و با پرتاب بمب‌های نقطه‌زن ۵۰۰ پوندی خود تاسیسات هسته‌ای را منهدم کردند. به علت عدم وجود هرگونه سامانه پدافندی در مجاورت این تاسیسات، هیچ تهدیدی برای خلبانان اسراییلی در طول این عملیات وجود نداشت.

برخلاف سوریه، سایت‌های هسته‌ای ایران به دنبال افشای برنامه جنجال‌برانگیز اتمی این کشور از سال ۱۳۸۳ مورد حفاظت سامانه‌های پدافندی بودند اما به دنبال انجام عملیات «بیرون جعبه» توسط اسراییل، سطح حفاطت از این سایت‌های پدافندی سه برابر شد تا از آن‌ها در برابر حملات ایالات متحده آمریکا و اسراییل چه با استفاده از هواپیماهای جنگنده و چه با موشک‌های کروز جلوگیری کند. فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوایی سپاه (در حال حاضر نیروی هوافضای سپاه نام دارد) با استفاده از سامانه‌های پدافندی تور ام-۱ که جهت مقابله با خطر موشک‌های کروز به تازگی خریداری شده بودند اقدام به ایجاد چند سایت پدافندی و دیوار آتش یا محافظتی در اطراف تاسیسات نمود.

براساس تصاویر ماهواره‌ای موجود، سطح حفاظت از تاسیسات هسته‌ای نطنز به حداکثر خود رسید یعنی از دو لایه در سال ۱۳۸۵ به سه لایه در سال ۱۳۸۸ افزایش یافت. در مرداد ماه آن سال، فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوایی ارتش (درحال حاضر نیروی پدافند هوایی ارتش) دارای دو رصد سامانه‌های پدافندی برد متوسط هاک-آی (HAWK-I) در مجاورت سایت هسته‌ای نطنز بود؛ یکی در جنوب شرق و یکی در شمال غرب سایت. فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران نیز دارای دو سامانه پدافندی برد متوسط سام-۶ (SA-6) مستقر در غرب و شرق سایت بود.

علاوه بر این سامانه‌های پدافند موشکی که مناسب برای مقابله با هواپیماهای دشمن بودند، نیروی هوافضای سپاه، هشت سامانه پدافندی تور ام-۱ (Tor M1) در پنج نقطه واقع در شرق، جنوب شرق، غرب و شمال غرب سایت هسته‌ای مستقر نموده بود. تا از آن در برابر حملات موشک‌های کروز محافطت کند. در کنار تمامی این سامانه‌های موشکی زمین به هوا، چهار لایه دیوار آتش با استفاده از ده‌ها توپ ضد هوایی ۲۳ میلی‌متری و ۳۵ میلی‌متری از کوه‌های غرب سایت نطنز تا شمال و جنوب شرقی آن ایجاد شد تا در صورت از کار افتادن سامانه‌های پدافند موشکی سپاه پاسداران با شلیک ممتد از رسیدن موشک‌های کروز به تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم جلوگیری کنند.

تصاویر ماهواره‌ای اثبات‌گر عدم انجام حمله هوایی توسط اف-۱۵آی های اسراییلی

تنها جنگنده‌هایی که از گذشته و تا به امروز دارای برد لازم جهت رسیدن به خاک ایران، جهت بمباران تاسیسات نطنز و اراک و سپس برگشتن به خاک اسراییل بدون نیاز به سوخت‌گیری هوایی‌اند، تعداد ۲۵ فروند بمب افکن ضربتی (Strike Bomber) از نوع اف-۱۵آی رام (F-15I Ra’am) متعلق به اسکادران ۶۹ نیروی هوایی این کشور است. پس از افشای برنامه هسته‌ای جنجال‌برانگیز ایران و هم‌چنین نیازمندی اسراییل به نابودی تاسیسات آن در صورت درگیری نظامی، خلبانان و افسران سلاح جنگنده‌های اف-۱۵آی این کشور در ده‌ها رزمایش جهت شبیه‌سازی حمله به تاسیسات نطنز شرکت نموده‌اند که عمدتا در جزیره کرت (Crete) یونان اجرا شده‌اند.

با توجه به عدم رادارگریز (Stealth) بودن جنگنده اف=۱۵آی و هم‌چنین موشک‌های کروز دلیله (Delilah) و یا بمب‌های نقطه‌زن و ضدبتن مورد استفاده آن‌ها، پیش از انجام حمله هوایی به تاسیسات هسته‌ای ایران ضرورت از میان برداشتن سایت‌های پدافندی ارتش و سپاه وجود داشته و دارد. بنابراین در جریان شبیه‌سازی حمله به نطنز در خلال این رزمایش‌ها، خلبانان اسراییلی اقدام به شبیه‌سازی سرکوب پدافند هوایی دشمن (Suppression of Enemy Air Defense) با استفاده از موشک‌های مخصوص این عملیات در شمال جزیره کرت می‌کردند و در این راستا، سامانه‌های پدافندی تور ام-۱ و اس-۳۰۰پی ام یو-۱ (S-300PMU-1) نیروی هوایی یونان نقش سامانه‌های پدافندی ایران را بازی می‌کردند. پس از شبیه‌سازی نابودی این سایت‌ها، جنگنده‌های مجهز به بمب‌های ضدبتن و یا موشک‌های کروز شبیه‌سازی حمله به ساختمان‌های بتنی و سوله‌های غیربتنی نطنز را در جزیره کرت یونان به اجرا درمی‌آوردند.

براساس تصاویر ماهواره ای تهیه شده در روز انفجار، نیروی هوافضای سپاه هنوز دارای هشت لانچر یا پرتاب‌گر سامانه‌های پدافندی تور ام-۱ در منطقه نطنز بوده است که در صورت استفاده نیروی هوایی اسراییل از موشک کروز جهت حمله به این تاسیسات، باید تمامی این هشت سامانه یا حداقل نیمی از آن‌ها (در سمت پرواز موشک‌های کروز و بمب‌های نقطه‌زن) از میان برداشته می‌شدند. علاوه بر آن‌ها یک رصد سامانه پدافندی برد بلند اس-۳۰۰پی ام یو-۲ (S-300PMU-2) نیروی پدافند هوایی ارتش مستقر در اصفهان نیز آسمان نطنز را مورد حفاطت قرار می‌داد.

 تصاویر ماهواره‌ای پس از انفجار مرکز مونتاژ سانتریفیوژ نشان‌گر عدم آسیب‌دیدگی سامانه‌های تور ام-۱ سپاه و اس-۳۰۰ ارتش در نطنز و اصفهان است. بدون از میان برداشتن خطر سامانه‌های پدافندی محافظت‌کننده از سایت نطنز بمب‌افکن‌های ضربتی غیر رادار‌گریز اف-۱۵آی نیروی هوایی اسراییل به راحتی در معرض خطر ساقط شدن قرار گرفته و بمب‌ها و موشک‌های پرتاب شده توسط آن‌ها به راحتی ساقط می‌شوند. بنابراین امکان شرکت داشتن جنگنده‌های اف-۱۵آی که برد لازم جهت حمله به نطنز را دارند نیز وجود نداشته است.

عدم امکان استفاده از اف-۳۵ جهت حمله به نطنز

پس از انفجار در نطنز، یک روزنامه کویتی به نام الجریده مدعی شد که جنگنده‌های رادارگریز اف-۳۵آی نیروی هوایی اسراییل بدون سوخت‌گیری هوایی و تنها با استفاده از حریم هوایی کشورهای حاشیه خلیج فارس به حریم هوایی ایران نفوذ کرده و اقدام به انهدام تاسیسات هسته‌ای نطنز نموده‌اند. اما این ادعا از لحاظ فنی ممکن نیست زیرا حداکثر برد رزمی این جنگنده‌ها ۱۲۳۹ کیلومتر بوده که حدود ۴۰۰ کیلومتر کم‌تر از فاصله بین اسراییل و تاسیسات نطنز است! امکان پرتاب موشک‌های کروز نیز توسط این جنگنده‌ها نیز وجود ندارد زیرا هنوز موشک کروز ویژه جهت حمل در دهلیز شکمی سلاح این جنگنده‌ها ساخته نشده است و به علت خروج تدریجی ترکیه از برنامه توسعه و ساخت تسلیحات اف-۳۵ نیز ممکن نیست به زودی محقق شود.

حتی درصورت سوخت‌گیری هوایی جهت رسیدن به نطنز و بمباران آن، این جنگنده‌ها باید از هواپیماهای سوخت‌رسان کی سی-۷۰۷ (KC-707) نیروی هوایی اسراییل در حریم هوایی عراق یا کویت سوخت‌گیری می‌کردند. به علت عدم رادارگریز بودن و ابعاد بزرگ این هواپیماها نه تنها به راحتی توسط سایت‌های راداری این دو کشور شناسایی می‌شدند بلکه امکان شناسایی‌شان توسط سایت‌های راداری هشدار زودهنگام نیروی پدافند هوایی ارتش ایران، که دارای برد کافی جهت رصد آسمان عراق و کویت‌اند نیز به راحتی وجود داشت. در نتیجه امکان نقش داشتن اف-۳۵ های نیروی هوایی اسراییل در انفجار نطنز به کلی منتفی است.

لازم به ذکر است به دلیل همین برد محدود جنگنده‌های اف-35 که مانع از رسیدن آن به تاسیسات هسته‌ای ایران در حالت رادارگریز و بدون نیاز به سوخت‌گیری هوایی می‌شود، شرکت‌های دفاعی اسراییل با کمک شرکت لاکهید مارتین برنامه‌ای جهت ارتقا این هواپیما و تجهیز آن با مخازن سوخت تطبیقی (Confromal Fuel Tanks) در جریان ارتقا این جنگنده‌ها به سطح بلاک ۴ دارند که احتمال دارد از سال ۲۰۲۶ آغاز شود. بنابراین امکان استفاده از اف-۳۵های نیروی هوایی اسراییل جهت انجام حمله هوایی به تاسیسات هسته‌ای ایران تا سال ۲۰۳۰ وجود نخواهد داشت و عمده ماموریت‌های این جنگنده‌ها در محدوده ۱۱۵۰ کیلومتری از حریم هوایی این کشور است که شامل مناطق غربی ایران، تمامی خاک عراق، سوریه، لبنان، اردن، کویت و ترکیه و بخش‌هایی از خاک عربستان و مصر است.

با توجه به ناتوانی جنگنده‌های غیررادار‌گریز نیروی هوایی اسراییل در انجام حمله هوایی به تاسیسات نطنز بدون از میان برداشتن سامانه‌های پدافندی در مسیر حمله و هم‌چنین برد کوتاه جنگنده‌های اف-۳۵آی در حالت رادارگریز و ناتوانی آن‌ها در سوخت‌گیری هوایی در آسمان کشورهای حاشیه خلیج فارس، امکان نقش داشتن نیروی هوایی این کشور در انفجار نظنز کاملا منتفی بوده و آن چیزی که سبب این انفجار که منجر به وقفه در برنامه ایران جهت افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم شده است می‌تواند ترکیبی از استفاده از بدافزار کامپیوتری (حمله سایبری) و بمب‌گذاری درون ساختمان بوده باشد که تیم‌های عملیاتی سرویس اطلاعاتی اسراییل یعنی موساد در ایران و یا عوامل آن‌ها می‌توانند در آن نقش به سزایی داشته باشند.