دانشمندان موفق به کشف بقایای یک خوشه ستاره باستانی شده‌اند که بیش از دو میلیارد سال پیش  توسط کهکشان «راه شیری» ما از هم پاشیده شده است.

این بقایا به درک گذشته کائنات و زمانی که سیارات و کائنات جوانتر بودند، کمک می‌کند. مطالعه روی بقایای این سیارات همچنین نتیجه‌گیری‌های پیشین اخترشناسان را در مورد نحوه شکل‌گیری اجرام فضایی تغییر داده است. 

یک خوشه کروی، تشکلی از حدود یک میلیون ستاره است که با قوه جاذبه به یکدیگر چسبیده‌اند و همگی به دور یک هسته کیهانی می‌چرخند. حدود ۱۵۰ خوشه کروی ستاره‌ای در کهکشان «راه شیری» هست که در مجموع کهکشان ما را احاطه کرده‌اند.

اما خوشه کروی تازه کشف شده، با دیگران متفاوت است. این دسته ستارگان بسیار پیشتر از سایر همتایان خود شکل گرفته است و مرگ آن میلیاردها سال پیش در اثر برخوردی عظیم صورت گرفته است که قوه جاذبه و نیروهای جزر و مدی (گرانشی) راه شیری آن را از هم پاشید.

قطعات ستارگانی که این خوشه کروی از خود بر جای گذاشت، همانند آثار باستانی (تمدن‌های گذشته) در زمین است که اطلاعاتی از  زمان خود در اختیار باستان‌‌شناسان می‌گذارد.

الکساندر جی، یکی از اخترشناسان انستیتوی علوم کارنگی و یکی از اعضای تیم کاشف این خوشه کروی، می‌گوید: «این، باستان‌شناسی ستاره‌ای است که از بقایای پدیده‌ای باستانی پرده برمی‌دارد که  همراه با نمودی تازه‌تر کشف شده است.» 

هرچند این خوشه کروی ستارگان میلیاردها سال پیش توسط کهکشان ما از هم گسسته است، اما تصور می‌شود که آخرین خوشه کروی سیاراتی باشد که همچنان داده‌های مرتبط با ساختار کائنات را از نقاط دیگر فضا در خود ذخیره کرده است.

تینگ لی، اخترشناس دیگری از انستیتوی کارنگی، می‌افزاید: «بقایای خوشه کروی که "جریان ستاره‌ای ققنوس" را تشکیل می‌دهد، میلیاردها سال پیش از هم پاشید، اما خوشبختانه (قطعات آن) همچنان اطلاعات مربوط به شکل‌گیری‌اش را در طول حیات کائنات حفظ کرده است و ما می‌توانیم جرئیات آن را از ترکیب شیمیایی ستارگان آن بخوانیم.» 

این خوشه کروی ستارگان در مقایسه با سایر ستارگان نزدیکش، «جریان ستاره‌ای ققنوس»، متفاوت است و به همین دلیل به پژوهشگران امکان داده است که نه تنها آن را از سایر خوشه‌های کروی اطراف آن تشخیص دهند، بلکه درکی از شرایط حاکم بر شکل گرفتن آن پیدا کنند.

ژِن وَن، دانشجوی دوره دکترای دانشگاه سیدنی که این پژوهش را هدایت می‌کند، می‌گوید: «وقتی دانستیم کدام سیارات به جریان ستاره‌ای تعلق دارند، تمام عناصر متعدد آن‌ها را که از گاز هلیوم و هیدروژن سنگین‌تر بود در پدیده‌ای که اخترشناسان به آن فلزسنجی می‌گویند، اندازه‌گیری کردیم. بسیار تعجب کردیم که جریان ستاره‌ای ققنوس دارای مقدار کمی فلز است که آن را به وضوح از سایر خوشه‌های کروی در کهکشان مجزا می‌کند.» 

«هرچند این خوشه کروی میلیاردها سال پیش نابود شده است، اما هنوز می‌توانیم بگوییم که این خوشه ستارگان در اوایل عمر کائنات، از بقایای ذرات و قطعات مجموعه ستارگان آن دوران ساخته شده بوده است.»

میزان فلزات موجود در این خوشه آن قدر کم است که اخترشناسان پیشترتر گمان می‌کردند که با این مقدار اندک فلز، خوشه کروی نمی‌تواند شکل بگیرد. پژوهشگران پیشتر تنها به آن نوع خوشه‌های ستاره‌ای کروی برخورده بودند که مملو از عناصر سنگین‌تر بودند. آن‌ها این عناصر را از نسل‌های ستارگان پیش از خودشان گرفته بودند. به همین دلیل، ماهیت و کوجودیت این خوشه‌های کروی به ستارگان پیش از خود متکی بود؛ چنان که اگر مقدار فلز آن‌ها کم می بود، شکل نمی‌گرفتند.  

اما محتوای عناصر فلزی این خوشه کروی جدید به  مراتب کمتر از حداقل است و به این ترتیب و بنا به دانسته‌های جاری، قاعدتا نمی‌بایست شکل گرفته باشد. این امر نمایانگر آن است که دانش ما در مورد نحوه ایجاد جریانات خوشه‌ای کروی می‌تواند بسیار نادرست باشد.

دانیل زاکر، استادیار دانشگاه مک کواری، می‌گوید: «این جریان ستاره‌ای از خوشه‌ای می‌آید که به گمان ما نباید وجود می‌داشت.»

فرضیات موجود، منشاء این خوشه ستاره‌ای و بازنویسی روایت‌های شکل گرفتن کهکشان‌ها را برای اخترشناسان دشوار می‌کند. پژوهشگران می‌گویند که در یافتن این جریان ستاره خوشه‌ای بخت یارشان بوده است، زیرا این خوشه‌های کروی که زمانی تعداشان چشمگیر بوده است، به تدریج توسط کهکشان راه شیری ما از هم گسسته شده و پیش از نابودی کامل، جذب نظام کائنات شده‌اند. 

آقای وَن می‌گوید: «ما بقایای این خوشه کروی را پیش از آن که برای همیشه در کهکشان جذب شود و از میان برود، کشف کردیم.»

اکنون پژوهشگران امیدوارند که جریانات ستاره‌ای بیشتری از این نوع کشف کنند.

دکتر لی می‌گوید: «پرسش بعدی این است که آیا بقایای دیگری از این نوع جریان ستاره‌ای خوشه‌ای یا به عبارت دیگر، بقایای ستاره‌های خوشه‌ای کروی که مدت‌هاست نابود شده در کهکشان وجود دارد یا نه. کشف تعداد بیشتری از این نوع جریان ستاره‌ای، دریچه دیگری به روی روزهای نخست کائنات خواهد گشود.»