فروردین ماه ۱۳۹۸، سیل بخش‌های بزرگی از ایران را فراگرفت و متعاقب آن، جمعیت هلال احمر و سایر ارگان‌های دولتی به ماموریت‌های امدادرسانی به سیل‌زدگان پرداختند. در این مورد نیز همچون سایر بلایای طبیعی‌ای که ایران پیش‌تر با آن دست وپنجه نرم کرده بود، هلیکوپترها نقش مهمی در ماموریت‌های امدادرسانی ایفا کردند. اما به علت تعداد کم هلیکوپترهای امدادی، فقدان تجهیزات مناسب آنها برای ماموریت‌های امدادی، و نیز آموزش ناکافی خدمه آنها، ماموریت‌های امدادی در آب و هوای بد و شرایط دید کم (غروب آفتاب و شب‌هنگام) به‌درستی انجام نگرفت. در تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۹۸، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در یک «توئیت» مدعی شد که تحریم‌های آمریکا موجب ناتوانی ایران برای خرید هلیکوپترهای امدادی شده است. اما حقیقت ماجرا چیزی نیست جز سوء‌مدیریت و بی‌توجهی مسئولان جمهوری اسلامی ایران به ناوگان هلیکوپترهای امداد جمعیت هلال احمر.
مدیرعامل هلدینگ هلیکوپترسازی روسیه در گفت‌و گو با ایندیپندنت فارسی گفته است که این شرکت می‌تواند «به راحتی» هلیکوپتر امدادی به ایران بفروشد، اما به گفته وی مقامات ایرانی هیچ ابراز تمایلی نکرده و درخواست جدیدی برای خرید هیلکوپتر ارائه نداده‌اند.
ناوگان کنونی هلیکوپترهای امدادی هلال احمر
پیش از وقوع تحولات انقلابی در ۱۳۵۷، جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران مجهز به دو فروند هلیکوپتر آگوستا بل و دو فروند هواپیمای آمبولانس هوایی اهدایی اشرف پهلوی بود. همچنین، هوانیروز ارتش شاهنشاهی که بزرگ‌ترین ناوگان هلیکوپتری جهان را پس از آمریکا و شوروی سابق در اختیار داشت، وظیفه امدادرسانی به آسیب‌دیدگان بلایای طبیعی را بر عهده داشت. پس از انقلاب و در اوایل دهه ۱۳۷۰ شمسی، به علت فرسودگی ناوگان هلیکوپترهای نظامی و ناتوانی نیروهای مسلح در تامین هلیکوپترهای پیشرفته و مناسب برای ماموریت‌های امدادی، نخستین بار تلاش‌هایی به‌منظور خرید هلیکوپترهای امدادی برای جمعیت هلال احمر صورت گرفت. در این راستا، هلیکوپتری محصول مشترک آلمان و ژاپن، انتخاب شد که در نهایت، به دلیل سوء‌مدیریت، عدم اختصاص بودجه و تحریم‌ها، خرید آن ممکن نشد و در عوض، هلیکوپترهای بازسازی شده هوانیروز و هواپیمایی نیروی انتظامی برای هلال احمر خریداری شد.
پس از سال‌ها، در اوایل دهه ۱۳۸۰ شمسی سه فروند هلیکوپتر سنگین وزن از کمپانی هلیکوپترسازی کازان روسیه خریداری شد تا برای ماموریت‌های امدادی و جست‌وجو و نجات در کوهستان مورد استفاده قرار گیرد. با ورود این سه فروند هلیکوپتر نو، تعداد هلیکوپترهای یگان هوایی هلال احمر به شش فروند افزایش یافت که به‌هیچ وجه توانایی تامین نیازهای امدادی کشور را نداشت و لذا همچون گذشته، این ارگان به عقد قرارداد با هواپیمایی نیروی انتظامی و هوانیروز ارتش ایران اقدام کرد تا در ماموریت‌های امدادی خود، بتواند هلیکوپترهای آنها را به‌کار گیرد. در سال‌های ۱۳۸۷ الی ۱۳۹۲، تعداد ۹ فروند هلیکوپتر شرکت هلیکوپترسازی اولان اوده خریداری شد که جز سه فروند آخر، تمامی هلیکوپترها مجهز به رادار هواشناسی بودند و قابلیت انجام ماموریت در تمامی شرایط جوی را داشتند.
در سال ۱۳۹۲، جمعیت هلال احمر تنها مجهز به ۱۴ فروند هلیکوپتر بود که از آن تعداد تنها ۸ فروند قابلیت انجام ماموریت امدادی در تمامی شرایط آب و هوایی را داشتند. این تعداد، پاسخ‌گوی نیاز کشور نبود و باید هلیکوپترهای جدیدی خریداری می‌شد. متعاقبا شرکت خدمات هلیکوپتری نوید متعلق به سپاه پاسداران، اقدام به خرید ۶ فروند هلیکوپتر بل ساخت کانادا نمود که در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ به کشور وارد شد و پس از آماده‌سازی و تجهیز، در اختیار یگان هوایی هلال احمر قرار گرفتند. همچنین یک فروند بل سابق هوانیروز ارتش، پس از بازسازی توسط شرکت پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران (پنها) به جمعیت هلال احمر فروخته شد.
امدادرسانی به سیل‌زدگان چهار استان کشور در سال ۱۳۹۸
در جریان سیل های اخیر در سال ۱۳۹۸، یگان هوایی هلال احمر به‌طور گسترده‌ای اقدام به اعزام هلیکوپترهایش برای امدادرسانی به سیل‌زدگان در اقصی نقاط ایران نمود. به‌عنوان مثال، از روز یکم الی پنجم فروردین ماه، هلیکوپترهای هلال احمر ۸۵ ساعت پرواز را در ۱۷۱ سورت پروازی با همراهی ۷۳۶ نیروی امدادی، ماموریت جابه‌جایی ۱۰۶ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم اقلام امدادی و امدادرسانی را در استان گلستان اجرا کردند. همچنین، از ۱۱ الی ۲۰ فروردین ماه، چهار هلیکوپتر هلال احمر در طول ۱۴۰ ساعت، ۲۲۹ سورت پروازی در مناطق سیل‌زده خوزستان داشتند که در جریان این پروازها ۶۵۰ نفر از افراد گرفتار در سیل و مصدومان حادثه را به مناطق امن و مراکز درمانی منتقل کردند. همچنین در روزهای ۱۳ الی ۱۶ فروردین، ۵ فروند هلیکوپتر امدادی دیگر هلال احمر به امدادرسانی به سیل‌زدگان استان لرستان پرداختند.
در کنار تعداد اندکی از هلیکوپترهای هلال احمر که درگیر عملیات‌های کمک‌رسانی بودند، ده‌ها فروند هلیکوپترهای هوانیروز ارتش، هوادریای ارتش، و تعداد انگشت شماری از هلیکوپترهای هوانیروز سپاه پاسداران، در استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان، صدها سورت پروازی امدادی انجام دادند. به‌عنوان مثال، از یکم الی نهم فروردین، هلیکوپترهای هوانیروز و هوادریا مجموعا بیش از ۱۰۰ مورد پرواز در مناطق مختلف کشور جهت امدادرسانی به سیل زدگان انجام دادند که در جریان آنها ۴۲۰ نفر از مسئولان و مردم سیل‌زده را جابه‌جا کردند و ۹ تن و ۴۰۰ کیلوگرم آذوقه را بین سیل‌زدگان پخش کردند.
همچنین در روزهای ۱۱ الی ۱۷ فروردین ۱۳۹۸، هلیکوپترهای هوانیروز ۳۰۰ ساعت پرواز امدادی در جریان ۶۲۰ سورتی پرواز در استان لرستان داشتند که در جریان آنها سه هزار نفر ترابری، و ۱۲۲ تن بار جابه‌جا شد. در مجموع، در روزهای سوم الی هفدهم فروردین، هوانیروز ارتش ۲۵ فروند هلیکوپتر به ماموریت‌های امدادی در سرتاسر کشور اختصاص داد، در حالی که هوانیروز سپاه با شش فروند هلیکوپتر کار امدادرسانی در چهار استان را انجام داد و از پنج الی ۱۷ فروردین، ۱۰۵ سورتی پرواز در ۷۶ ساعت انجام داد تا ۵۵۷ نفر را نجات دهد.
تعداد ناکافی هلیکوپترهای امدادی در ایران
در جریان امدادرسانی به سیل زدگان در سرتاسر کشور، تنها ۱۳ فروند از مجموع ۲۱ فروند هلیکوپتر امدادی هلال احمر مورد استفاده واقع شدند و از آن تعداد، تنها چهار فروند قابلیت انجام پرواز در شرایط بد جوی را داشتند، اما با وجود در اختیار داشتن رادار هواشناسی، خلبانان آنها به دلیل نداشتن تمرین کافی، قادر به پرواز در شب و شرایط دید کم نبودند. همچنین، شماری از این هلیکوپترها به انتقال مقاماتی چون رئیس جمهوری در حین بازدید از استان‌های لرستان و خوزستان اختصاص یافتند و بار اصلی ماموریت‌های امدادرسانی، بر دوش هوانیروز ارتش که با ۲۵ فروند هلیکوپتر در مناطق سیل زده حضور داشت، قرار گرفت.
با وجود خریداری شش فروند هلیکوپتر همه منظوره بل از کانادا برای جمعیت هلال احمر کشور در سال ۱۳۹۵ و نیز خریداری هشت فروند هلیکوپتر دست‌دوم از آلمان توسط شرکت خدمات هلیکوپتری آواسلامت برای پشتیبانی از نیازهای سازمان اورژانس کشور، باز هم این سازمان در کنار جمعیت هلال احمر نیازمند ۷۰ الی ۸۰ فروند هلیکوپتر امدادی دیگر است تا بتواند نیازهای کشور را، چه در شرایط عادی و چه در صورت بروز بلایای طبیعی، تامین کند. در حال حاضر، کمبود هلیکوپترهای امدادی از طریق انقعاد قرارداد و تفاهم‌نامه با ارگان‌های نظامی صورت می‌گیرد، و متعاقبا، هوانیروز و هوادریای ارتش و سپاه پاسداران، و نیز هواپیمایی نیروی انتظامی، با واگذاری بیش از ۳۰ فروند هلیکوپترهای مختلف خود، این کمبود را جبران می‌کنند. اما بسیاری از این هلیکوپترها فاقد تجهیزات امدادی کافی و رادار هواشناسی برای انجام ماموریت در شرایط بد آب و هوایی هستند.
در سال ۱۳۹۵ مذاکراتی با هدف تامین نیاز سازمان اورژانس کشور به ۶۰ فروند هلیکوپتر امدادی بین وزارت دفاع ایران و شرکت «راشن هلیکاپترز» آغاز شد تا ضمن بررسی شرایط، نسبت خرید هلیکوپترهای امدادی اقدام شود. در پی این مذاکرات، یک فروند پیش‌نمونه هلیکوپتر امدادی کاموف به ایران اعزام شد تا در تمامی شرایط آب و هوایی کشور آزمایش شود. این آزمایش‌ها در گرم‌ترین روزهای فصل تابستان در تیر ماه ۱۳۹۶ در تهران آغاز شد، سپس در کوهستان‌های البرز ادامه یافت و در نهایت، در روزهای بسیار گرم مرداد ماه ۱۳۹۶ در شهر بوشهر تکمیل شد و کارایی این هلیکوپتر را در مناطق گرم و خشک و شرجی و مرتفع یا کم‌ارتفاع ایران اثبات کرد. قرار بود تا با همکاری کمپانی سازنده هلیکوپتر، شرکت هلیکوپترسازی اولان اوده، و تحت مجوز آن، تولید آن مدل در شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) آغاز شود. با وجود سربلندی هلیکوپتر مذکور در آزمایش‌های پروازی، به‌علت نبود بودجه و بی‌توجهی مسئولان، آن هلیکوپتر خریداری نشد و به جای آن، تصمیم گرفته شد که چند شرکت خصوصی چون آوا سلامت، تارا و هلیکوپتری ایران، با هلیکوپترهای فرسوده و نامجهز خود، خلاء ناشی از کمبود هلیکوپترهای امداد را برای سازمان اورژانس کشور پر کنند.
آیا تحریم های آمریکا عامل نخریدن هلیکوپترهای امداد است؟
در روز ۱۲ فروردین ماه سال جاری، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در یک توئیت مدعی شد که به علت تحریم‌های ایالات متحده، امکان خرید هلیکوپترهای امداد از ایران سلب شده است، و این امر عامل ناتوانی ارگان‌های دولتی برای کمک‌رسانی به سیل زدگان بوده است. این در حالی است که در سال ۱۳۹۷، به جای خریداری هلیکوپترهای امدادی از روسیه جهت استفاده توسط سازمان اورژانس کشور، شرکت خدمات هلیکوپتری نوید اقدام به خرید پنج فروند هلیکوپتر مسلح میل ۱۷۱اس اچ از شرکت هلیکوپترسازی اولان اوده نمود که در روزهای ۱۵ ژوئیه الی ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۸ تحویل، و به هوانیروز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار شدند.
آندری باگینسکی، مدیرعامل هلدینگ هلیکوپترسازی روسیه در جریان نمایشگاه هوایی پاریس (لوبورژه) ۲۰۱۹ در رابطه با خرید هلیکوپترهای امدادی کاموف، در یک مصاحبه اختصاصی به خبرنگار ایندیپندنت فارسی گفت:«امکان فروش هلیکوپتر آنسات که در نمایشگاه هوایی پاریس به نمایش درآورده‌ایم، به ایران وجود ندارد، زیرا موتورهای پرات اند ویتنی آن، دارای قطعاتی ساخت آمریکا هستند. اما ما به‌راحتی میتوانیم هلیکوپتر امدادی کاموف ۲۲۶ تی را به ایران بفروشیم. این هلیکوپتر موتورهای فرانسوی ساخت کمپانی سفران دارد و حتی اگر قطعات آمریکایی در اویونیک این هلیکوپتر استفاده شده باشد، ما به‌راحتی میتوانیم آنها را با قطعات مشابه روسی عوض کنیم تا مشکلی بابت تحریم وجود نداشته باشد. اما مقامات ایرانی هنوز ابراز تمایل نکرده‌اند و درخواست رسمی جهت خرید این هلیکوپتر امدادی به ما ارائه نکرده‌اند».
او همچنین افزود: «ما سفارشی برای فروش ۲۰۰ فروند هلیکوپتر همه منظوره سبک کاموف ۲۲۶ تی به نیروهای مسلح هند داریم که تمامی آنها نیز به موتورهای ساخت کمپانی فرانسوی سفران مجهز خواهند شد. از این تعداد ۶۰ فروند در روسیه ساخته خواهند شد و ۱۴۰ فروند باقیمانده، پس از انعقاد قرارداد انتقال فناوری ساخت، در هند تولید خواهند شد. این امکان برای ایران هم هست که در صورت درخواست، تکنولوژی ساخت و مونتاژ این هلیکوپتر را به آنجا منتقل کنیم تا کار تولید آن در داخل ایران انجام شود».
با وجود موفقیت هلیکوپتر کاموف ۲۲۶ تی در آزمون‌های پروازی‌اش در ایران و با وجود امکان فروش آن از سوی روسیه به ایران، مقامات جمهوری اسلامی حاضر به اختصاص بودجه برای خریداری این هلیکوپتر در دو سال گذشته نبوده‌اند و نیستند. در کنار بیش از ۱۵ فروند هلیکوپتر نظامی مورد استفاده سازمان اورژانس کشور در سراسر کشور، برای امدادرسانی در مناطق شهری و روستایی در استان‌های مختلف ایران، در حال حاضر از ۸ فروند هلیکوپتر شرکت آوا سلامت و حدود ۱۰ فروند هلیکوپترهای ۵۰ ساله فرسوده آلوئت و بل شرکت خدمات هلیکوپتری ایران استفاده می‌شود، که جواب‌گوی نیاز کشور نیستند.
