بر اساس گزارشی از دولت آلمان، یک گاز اعصاب بسیار قوی در مسمومیت رهبر اپوزیسیون روسیه به کار رفته است.

گاز اعصاب «نوویچوک» کشنده‌ترین ماده مسموم‌کننده‌ای است که تا به حال ساخته شده است. این ماده در جریان سوءقصد به خانواده اسکریپال و دیگران در انگلستان توجه عمومی را به خود جلب کرد.

اما با اعلام دولت آلمان مبنی بر کشف نمونه‌هایی از ماده نوویچوک در بدن الکسی ناوالنی، از سران اپوزیسیون روسیه که در جریان یک سفر هوایی بیمار شد، دوباره این گاز کشنده بر سر زبان‌ها افتاد.

استفاده از گاز اعصاب از این نوع طبق معاهدات بین‌المللی ممنون است چرا که اثرات بسیار خطرناکی دارد. به همین دلیل، ساخت این گاز به صورت مخفیانه و به منظور شناسایی نشدن عامل کشنده انجام می‌شود.

نوویچوک اولین بار در سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ توسط شوروی سابق ساخته شد و معنای آن به زبان روسی «نو رسیده» است، که بیانگر این حقیقت است که ساخت آن قدرتی بزرگ در ساخت سلاح شیمیایی محسوب می‌شد.

گاز جدید در آن زمان به نوعی قدرتمندترین گاز اعصاب در جهان به شمار می‌آمد و امروز هم یکی از کشنده‌ترین سلاح‌های موجود در جهان است.

تولید این گاز فقط به دست دانشمندان بسیار متخصص انجام‌پذیر است و به گفته محققی که در ساخت آن همکاری داشت، فقط تحت تدابیر شدید کنترلی باید استفاده شود.

شهرت نوویچوک از دهه ۹۰ آغاز شد، زمانی که دانشمند شوروی سابق به نام ویل میرزایانوف کشف کرد که این کشور موفق به ساخت قوی‌ترین گاز اعصاب شده، که بسیار قوی‌تر از هر چیزی بود که آمریکایی‌ها ساخته بودند. با این که شوروی مدت‌ها روی ساخت این گاز تحقیق می‌کرده، بقیه جهان عملا پس از یک دهه، بعد از این که تولید شد، به وجود آن پی بردند، چرا که شوروی کل پروژه را به صورت بسیار سری پیش می‌برد.

هیچ وقت معلوم نشد که شوروی واقعا چه مقداز این گاز را تولید کرده ولی میرزایانوف گفته ناویچاک در حجم بسیار اندک ساخته شد، که این خود یعنی به اندازه‌ای که می‌تواند چند صد هزار نفر را به کشتن دهد.

به گفته پروفسور گری استفانز، کارشناس دارویی در دانشگاه ریدینگ، «این ماده از سارین یا وی‌اکس هم خطرناک‌تر و پیچیده‌تر است و سخت‌تر می‌توان رد آن را گرفت. مصرف این گاز باعث کندی ضربان قلب و مسدود شدن راه تنفس شده و نهایتا منتهی به مرگ می‌شود.»

وی ادامه داد «یکی از دلایل ساخت چنین گازهایی این است که عناصر تشکیل‌دهنده آن در فهرست مواد ممنوعه نیستند. این بدان معنی است که موادی که قرار است با هم ترکیب شوند تا چنین ماده‌ای را بسازند بدون هیچ خطری قابل دسترسی و جابه‌جایی است.»

کارکرد نوویچوک مثل تمام گازهای اعصاب، سیستم عصبی بدن را مختل می‌کند و نهایتا از کار می‌اندازد. کسی که با گاز اعصاب تماس پیدا کند، عضلاتش بلافاصله در اثر حمله به سیستم عصبی به حالت فشرده در می‌آید و اعضاء مهم بدن یکی یکی شروع به از کار افتادن می‌کنند. مرگ زمانی رخ می‌دهد که قلب از کار بیافتد یا راه تنفس بسته شود.

بنابراین می‌توان تصور کرد که انتقال سم از روسیه به شهر سالیسبری نسبتا آسان انجام شده است. البته هنوز روشن نیست که چنین ماده کشنده‌ای چگونه توانسته به داخل کشور راه پیدا کند.

تا آنجا که می‌دانیم، این گاز اعصاب از زمانی که ساخته شده در روسیه مانده، که به همین دلیل دولت انگلستان با اطمینان می‌گوید که یا خود این کشور بوده که از گاز استفاده کرده یا کنترل آن را از دست داده است. اما نخست وزیر از هیچ فرد یا گروهی پشت این حمله نام نبرده و نگفته سوءقصد چگونه ممکن است صورت گرفته باشد.

گاز اعصاب اولین بار در جریان جنگ جهانی دوم و توسط نازی‌ها ساخته شد و یکی از متخصصین گفته این گاز «احتمالا یکی از خطرناک‌ترین اختراعات بشر پس از بمب اتم» می‌باشد.

ذره کوچکی از گاز کافی است تا کل بدن را از کار بیاندازد و کشورهایی نظیر روسیه، آمریکا و انگلستان در تلاش بوده‌اند حتی آنها را قوی‌تر هم بکنند.

به گفته پروفسور رابرت استاکمن، استاد شیمی آلی در دانشگاه ناتینگهام «گازهای اعصاب مبتنی بر فلوروفسفات (نظیر سارین یا وی‌اکس) خیلی سریع عمل می‌کنند، یعنی در عرض چند دقیقه یا شاید ساعت نیم بدن را از کار می‌اندازند.»

وی ادامه می‌دهد: «این گازها به صورت مرحله‌ای به سیستم عصبی نفوذ می‌کنند. اگر بتوان پادزهری را ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت در بدن مدیریت کرد، می‌توان از شدت اثرگذاری آن کاست. اما قربانی هر چه دیرتر به پادزهر برسد، سم بیشتر خودش را روی سیستم عصبی جا می‌اندازد و تأثیر آن غیر قابل برگشت می‌شود.»

«اثر این گازها در طبیعت از طریق آب، از جمله رطوبت هوا، کمتر می‌شود و به همین دلیل در انگلستان عمر بسیار محدودی دارند. احتمالا به همین دلیل بوده که خیابان‌های سالیسبری را با آب شستشو کردند تا اثر سم را از بین ببرند.»

او افزود «به لحاظ تأثیری که به بدن وارد می‌کند، گاز اعصاب سیستم عصبی را مختل کرده و اعضاء بدن را از کار می‌اندازد. سیستم عصبی است که به عضلات فرمان می‌دهد کی و چگونه حرکت کنند و اختلال در این سیستم، باعث گرفتگی عضلات می‌شود. اثر مخرب گاز اعصاب فقط در صورتی متوقف می‌شود که پادزهر آن را به موقع وارد بدن کنیم وگرنه آسیبی که می‌رساند غیر قابل جبران خواهد بود.»

این مقاله اولین بار در جریان مسمومیت خانواده اسکریپال منتشر شد و پس از اعلام دولت آلمان مبنی بر کشف نوویچوک در بدن رهبر  اپوزیسیون روسیه، الکسی ناوالنی، به روز شده است.