احمد ابو الغیط، دبیرکل اتحادیه عرب با اشاره به اقدامات اخیر آنکارا، گفت: ترکیه با طرف‌های متعددی در سطح منطقه‌ و با برخی از قدرت‌های بین‌المللی وارد تنش و درگیری شده و انتظار می‌رود فرجام این اقدامات برای ترکیه خوشایند نباشد.

دبیرکل اتحادیه عرب، شنبه گذشته، در مصاحبه‌ای با یکی از شبکه‌های تلویزیونی مصر، در مورد مداخلات روزافزون ترکیه و ایران در کشورهای عربی که منجر به آشفتگی و بی‌ثباتی اوضاع شماری از کشورهای عربی شده است، اظهار داشت که جهان عرب برای مقابله با این چالش، نیاز به همسبتگی و اتخاذ تصمیمات مشترک دارد، تا قادر به خروج از این بحران شود.

ابو الغیط، در ارتباط به رفتار و سیاست‌های رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در قبال کشورهای همسایه، گفت: "او در امور بسیاری از کشورهای عربی از جمله مصر دخالت می‌کند، در سوریه، عراق و لیبی دست به مداخله نظامی می‌زند، درجنگ قفقاز بین آذربایجان و ارمنستان دخالت می‌کند، با یونان و قبرس وارد درگیری می‌شود و به منابع انرژی در شرق مدیترانه حمله می‌کند. آنکارا آن‌چنان به این اقدامات تهدید‌ آمیزش ادامه می‌دهد که کشور بزرگ و پرنفوذی مانند فرانسه ناگزیر می‌شود هواپیماهای جنگی خود را برای مشارکت در رزمایش نظامی با کشور کوچکی مثل قبرس به منطقه اعزام کند و ناو هواپیمابری ۸۵ هزار تنی که حامل ۱۰۰ هوایپمای جنگی است را به شرق مدیترانه بفرستد."

وی افزود: حتی ایتالیا علیرغم این‌که با بسیاری از موضع‌گیری‌های رئیس جمهوری ترکیه به گونه‌ای همسویی داشت، اما اخیرا در کنار فرانسه قرار گرفته و اغلب کشورها بدین باورند که زمان مجازات ترکیه فرا رسیده است. ابو الغیط پرسید: "اگر من دستیار رئیس جمهور ترکیه باشم، آیا لازم نیست که این حرف را به او بگویم؟" وی ادامه داد: "آقای رئیس جمهور! لازم است در برخورد با کشورهای منطقه و جامعه جهانی از خردمندی و عقلانیت بیشتری کار بگیریم تا در فرجام، گلوله را به پای خود شلیک نکنیم یا این‌که ناگزیر به تحمل خسارت‌ها و آسیب‌های بسیاری نشویم."

ابو الغیط ضمن رد مطالبات برخی از طرف‌ها که خواستار انحلال اتحادیه عرب هستند، تأکید کرد که مداخلات ترکیه و ایران در جهان عرب به شدت گسترش یافته، بنابراین ایجاب می‌کند  کشورهای عربی در تلاش برای تحکیم وحدت و همبستگی و تقویت پیوند با اتحادیه عرب باشند.

البته اتحادیه عرب در پایان یکصد و پنجاه و چهارمین نشست وزرای خارجه عرب در ۹ ماه سپتامبر گذشته، با صدور دو قطعنامه، مداخلات ایران و ترکیه در امور داخلی کشورهای عربی را رد کرد. در این میان، عراق و لبنان، در مورد ماده‌های چهارم، پنجم و هشتم که به حزب‌الله و ایران اشاره داشت، ملاحظاتی داشتند در حالی که قطر، لیبی، سومالی و جیبوتی اقدامات مرتبط با مداخلات ترکیه را مورد اعتراض قرار دادند.

در ماه سپتامبرگذشته، کمیته چهار جانبه عربی مسئول پیگیری تحولات بحران با ایران، چهاردهمین نشست خود را در حاشیه اجلاس وزرای خارجه کشورهای عربی برگزار کرد. در این نشست، اعضای کمیته چهار جانبه عربی در مورد راهکارهای مقابله با مداخلات ایران در امور داخلی کشورهای عربی بحث و تبادل نظر کرده و مداخلات روزافزون ایران را به شدت رد کردند. آنها از ایران خواستند از مداخله در امور جهان عرب خودداری کند و دست از حمایت متحدانش در منطقه بردارد و از اتخاذ اقداماتی که منجر به افزایش اختلافات فرقه‌ای  و برهم زدن ثبات و امنیت کشورهای عربی می‌شود، جلوگیری کند. افزون بر آن، کمیته چهار جانبه عربی، از گروه عربی در نیویورک خواست تلاش‌های خود را برای متقاعد کردن جامعه جهانی به منظور اتخاذ تدابیر لازم برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران و جلوگیری از اقدامات تهدید آمیز آن کشور در منطقه، افزایش دهد. این کمیته تأکید کرد دستیابی به پیشرفت و توسعه و تأمین ثبات و امنیت در سطحی که فراخور اوضاع کشورهای منطقه باشد، ممکن نیست، مگر این‌که اقدامات جدی و مشترکی برای مقابله با تهدیدهای ایران از سوی کشورهای عربی اتخاذ شود.

همزمان، کمیته عربی ویژه پیگیری مداخلات ترکیه در امور داخلی کشورهای عربی به ریاست مصر نیز برگزار شد. در قطعنامه‌ای این کمیته از کشورهای عضو اتحادیه عرب خواسته شده است، ترکیه را به متوقف کردن مداخله در امور داخلی کشورهای عربی و جلوگیری از اقداماتی که ثبات و امنیت منطقه را تهدید می‌کنند، دعوت کنند.

این قطعنامه، همچنان مداخله نظامی ترکیه در لیبی و انتقال جنگجویان تروریستی خارجی به سرزمین لیبی را به شدت محکوم کرده و آن را تهدید مستقیمی به امنیت ملی جهان عرب، صلح و امنیت بین المللی و نقض آشکار قطعنامه‌های شورای امنیت تلقی کرده است. افزون بر آن، در این قطعنامه مداخله نظامی ترکیه به قلمرو سوریه به شدت مورد نکودهش قرار گرفته، به ویژه این که اقدامات ترکیه مغایر با اصول بین‌المللی و قطعنامه‌های شورای امنیت که تأکید بر حفظ وحدت و استقلال سوریه دارد، است.

پیش از این، حسام زکی، دستیار دبیر کل اتحادیه عرب در یک نشست خبری، گفت که تصمیمات اجلاس وزرای خارجه کشورهای عربی نشان می‌دهد که جهان عرب، مداخلات ترکیه و ایران را در امور داخلی کشورهای عربی به شدت رد کرده و نارضایتی خود را نسبت به اقدامات دو کشور ابراز می‌دارد. وی افزود: دو کشور ایران و ترکیه برای گسترش نفوذ و بهره‌برداری در منطقه، سیاست‌های مشابهی را در جهان عرب دنبال می‌کنند که تهدید آشکاری برای منافع کشورهای عربی به شمار می‌رود.

در واقع، ایران و ترکیه علیرغم اختلاف متحدان آن‌ها در درگیری‌های قفقاز، در قبال کشورهای عربی همگرایی و همسویی دارند. در کنفرانس مطبوعاتی ماه ژوئن گذشته در آنکارا، جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران و مولود چاووش اوغلو، همتای ترکی‌اش، از سیاست‌های یکدیگر در قبال تحولات جهان عرب حمایت کردند، آنکارا حمایت خود را از دولت وفاق ملی در لیبی اعلام کرد و تهران با دیدگاه‌های ترکیه برای حل بحران جنگ در لیبی ابراز موافقت کرد.

ایران و ترکیه همکاری‌های امنیتی گسترده‌ای، به ویژه در عراق و سوریه، در مسئله کُردها داشته و از ماه ژوئن گذشته، هماهنگی میان دو کشور در زمینه حملات هوایی بر مناطق کردنشین در شمال عراق برای هدف قرار دادن اعضای حزب کارگران جدایی‌طلب کردستان، که هر دو کشور آن را تهدیدی برای امنیت خود تلقی می‌کنند، افزایش یافته است. همچنان، آنکارا به طور اغلب در برابر تحریم‌های مرتبط به پرونده هسته‌ای که توسط آمریکا علیه تهران اعمال می‌شود، ابراز مخالفت می‌کند.

ناظران بدین باورند که میان آنکارا به رهبری حزب عدالت و توسعه که پوشش مذهبی دارد و تهران که توسط دولت آیت‌الله‌ها اداره می‌شود، یک وحدت ایدئولوژیک وجود دارد که پیوسته در حال گسترش است.

ابو الغیط علاوه بر نکوهش عملکرد اتیوپی در قبال مصر و سودان در مورد آب‌های رودخانه نیل، در مورد اقدامات ترکیه که حقوق عراق و سوریه را نقض می کند نیز اشاره کرده و گفت: " مسئله آب‌های جهان عرب از هر طرف تحت فشارهای شدیدی قرار دارد و ترکیه بار دیگر دست به اقداماتی در داخل کشور خود می‌زند که باعث نقض حقوق کشورهای همسایه عربی می‌شود، گویی هیچ قانون یا حقوق بین المللی برای حمایت از حقوق کشورهای همسایه وجود ندارد."

ترکیه با عراق و سوریه حقوق مشترکی در رودخانه‌های دجله و فرات که از کوه‌های توروس در ترکیه سرچشمه می‌گیرند، دارد، اما آنکارا به‌رغم این حقیقت با این دو رودخانه به گونه رودخانه‌های داخلی برخورد می‌کند و تا کنون چندین سد را در مسیر رودخانه‌های مزبور احداث کرده که به همسایگان عرب آن آسیب رسیده است.

در پژوهشی که توسط موسسه بروكینگ به عنوان "چالش‌های آب و میزان آمادگی برای همکاری در خاورمیانه و شمال آفریقا" منتشر شده و گروهی از پژوهشگران سازمان‌های بین‌المللی از جمله کارشناسان ترک در تهیه آن شرکت داشتند، آماده است که در اوایل دهه ۱۹۵۰، تركیه برای پیشبرد طرح توسعه ملی تصمیم گرفت آب‌های دو رودخانه را برای تولید انرژی مهار كند. سپس، در دهه هشتاد ترکیه کار پروژه‌ آناتولی جنوب شرقی (GAP) كه شامل ساخت ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه برق آبی بود را آغاز کرد.

به گفته کارشناسان، این پروژه علاوه بر این‌که هنگام اجرایی شدن به طور کامل، حدود نیمی از آب رودخانه‌های دجله و فرات را استفاده می‌کند، تأثیرات منفی در مناطق پایین‌دست از خود به‌جا می‌گذارد و منجر به کاهش آب رودخانه‌ها می‌شود. تحلیلگران پیش بینی می‌کنند که در نتیجه، آب‌های که از ترکیه وارد سوریه می‌شود حدود ۴۰ درصد و آن‌چه وارد عراق می‌شود حدود ۲۵ درصد آلوده خواهد شد.

البته کاهش شدید میزان آب و خشک‌سالی که عراق و سوریه از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ با آن مواجه شدند شهروندان دو کشور را مجبور به ترک روستاها کرد و در نتیجه، مردم حدود ۱۶۰ روستا را در سوریه و ده‌ها روستا را در عراق ترک کردند. البته پس از تکمیل پروژه‌های سد سازی ترکیه و سایر برنامه‌های مرتبط به پروژه آناتولی جنوب شرقی، جریان آب به عراق حدود ۸۰ درصد و به سوریه حدود ۴۰ درصد کاهش خواهد یافت.

در واقع، آنکارا اصرار دارد در این مسئله با منطق سلیمان دمیرل، نخست وزیر پیشین ترکیه که در سال ۱۹۹۰، گفت: "سوریه یا عراق حق داشتن آبی که از ترکیه سرچشمه می گیرد را ندارند." برخورد کند. وی گفته بود: "آب از ترکیه سرچشمه می‌گیرد و کشورهای پایین دست نمی‌توانند نحوه استفاده از ثروت ترکیه را به ما بیاموزند. در بسیاری از کشورهای عربی منابع نفتی وجود دارد و ما در نحوه استفاده از آن هیچ گونه مداخله نداریم."