تهران در واکنش به توقیف نفتکش گریس-1 در جبل الطارق با همکاری نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا، سفیر این کشور را احضار و این اقدام را راهزنی توصیف کرد. اتهامی که دفتر وزیر امور خارجه بریتانیا آن را بی اساس خوانده و می گوید، نفتکش بر مبنای شواهد موجود در حال حرکت به سوی سوریه بود و این نقض تحریم های اتحادیه اروپا است. اروپا از سال 1390، صادرات نفت به سوریه را ممنوع کرد، اما تا کنون یک نفتکش را به اتهام انتقال نفت به سوریه، روی دریا توقیف نکرده بود.

موضع گیری رسمی تهران در مورد توقیف گریس- 1 که تحت مدیریت یک شرکت سنگاپوری قرار دارد، مهر تاییدی بر گزارش هایی است که نشان می داد، این نفتکش با پرچم پاناما، نفت ایران را به سوریه می برد. تغییر پرچم و خاموش کردن سیستم شناسایی از جمله روش هایی است که نفتکش ها در زمان دور زدن تحریم ها از آن استفاده می کنند تا رهگیری نشوند.

این موضع جمهوری اسلامی، همچنین یادآوری می کند که ایران با وجود همه فشارها، همچنان به عهد قدیمی خود بر سر تامین نفت برای سوریه تحت حکمرانی خاندان اسد، پایبند است. مقامات تهران در سال های جنگ ایران وعراق، منابع نفت مجانی در اختیار حافظ اسد، رئیس جمهور سابق سوریه، قرار دادند و امروز در شرایطی که آن را تروریسم اقتصادی توصیف می کنند، از کمک به پسر او غافل نیستند.

برخی بر این باورند از آنجایی که صادرات نفت ایران تحریم است، فروش آن به سوریه حتی اگر زیر قیمت باشد هم بهتر از انبار آن روی آب است. در مقابل این پرسش مطرح است که با توجه به تحریم هایی که علیه هر دو کشور اعمال می شود، پول نفت فروخته شده چگونه به ایران باز می گردد.

نحوه توقیف نفتکش

گریس-1 صبح روز پنجشنبه به وقت محلی با همکاری دولت جبل الطارق و نیروهای بریتانیایی توقیف شد. وزیر امور خارجه اسپانیا می گوید، این توقیف بنا بر درخواست ایالات متحده انجام شده است. در بیانیه دولت جبل الطارق آمده است که این تانکر حامل نفت ایران بود که به پالایشگاه بانیاس در سوریه می رفت. این پالایشگاه زیر مجموعه ای از وزارت نفت سوریه است که به دلیل نقش آن در تامین منابع مالی برای بشار اسد، هدف تحریم های اتحادیه اروپا قرار دارد.

گزارش بی بی سی از نحوه توقیف این ابر نفتکش حاکی از آن است که 30 نیروی دریایی پس از دریافت درخواست کمک دولت جبل الطارق از انگلیس به سمت منطقه پرواز کردند. این گزارش می افزاید، بخشی از نیروها از طریق طناب هایی که از هلی کوپترها بر فراز گریس-1 آویزان شد، خود را به این نفتکش رساندند و بقیه نیروها با قایق های تندرو به کشتی نزدیک شده و وارد آن شدند.

عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در گفتگو با شبکه دو سیما، توقیف این نفتکش را غیر قانونی خواند و گفت گریس-1 باید هر چه زودتر آزاد شود و به راه خود ادامه دهد. موسوی افزود، این اقدام نشان می دهد که انگلیس از سیاست های خصمانه ایالات متحده پیروی می کند.

این در حالی است که جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، توقیف این نفتکش را «خبری عالی» توصیف کرده و می گوید این تانکر حامل محموله نفتی برای سوریه بود که ناقض تحریم های اتحادیه اروپا است. او مدعی شد، آمریکا و متحدان اش از اینکه رژیم های تهران و دمشق از تجارت های غیر قانونی سود ببرند، جلوگیری می کنند.

قاره پیمایی گریس-1

توقیف گریس -1، بر اساس تحریم های اتحادیه اروپا علیه سوریه انجام شده است. اما توقیف آن در زمانی که تنش ها بین ایران و آمریکا رو به افزایش است، و اروپا به دلیل کاهش تعهدات ایران در برجام نگران است، تنها یک اقدام عادی به شمار نمی رود. بریتانیا با این اقدام، پیامی مبنی بر تندتر شدن مواضع اش برای تهران ارسال می کند.

گریس-1 در اقدامی نامعمول از کانال سوئز عبور نکرد و به جای آن مسیر بسیار طولانی تر دور قاره آفریقا را طی کرد. هرچند همه ابرتانکرها نمی توانند از کانال سوئز عبور کنند، این کانال یک میانبر بسیار مهم در زمینه صادرات نفتی به شمار می رود. تقسیم محموله این ابرتانکر در دو تانکر کوچکتر با قابلیت عبور از کانال سوئز، بسیار به صرفه تر از قاره پیمایی گریس-1 بود. اما ظاهرا نگرانی از توقیف احتمالی در این کانال، مانع از انتخاب این مسیر شد.

دولت مصر اخیرا مانع عبور تانکرهای حامل نفت ایران از کانال سوئز شده بود. وال استریت ژورنال قبلا گزارش داده بود که آمریکا از دولت مصر خواسته از عبور محموله های نفتی ایران به مقصد سوریه جلوگیری کند. اقدامی که صادرات نفت ایران به سوریه را برای مدتی مختل کرد و به سهمیه بندی بنزین در سوریه منجر شد.

گزارش ها حاکی از آن است که آمریکا و بریتانیا به طور دقیق حرکت مشکوک گریس-1، را زیر نظر داشتند و زمانی که همه بدنه 330 متری ابر نفتکش وارد آب های اروپا در جبل الطارق شد، مقامات بریتانیا وارد عمل شدند. جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلیس می گوید، اقدام فوری مقامات در جبل الطارق و نیروی دریایی سلطنتی، مانع از آن شد که رژیم قاتل بشار اسد به منابع ارزشمند دسترسی پیدا کند.

سابقه طولانی نفت مجانی برای سوریه

ایران مدت هاست که به رغم تحریم هایی که علیه رژیم بشار اسد اعمال می شود، به سوریه نفت صادر می کند. خبرگزاری سوری سانا، در مرداد سال 92 از امضاء توافقنامه 3.6 میلیارد دلاری خط اعتبار نفتی بین ایران و سوریه خبر داد که در چارچوب آن هزینه واردات نفت از ایران از طریق سرمایه گذاری ایران در سوریه پرداخت می شود.

البته سابقه صادرات نفت مجانی و ارزان ایران به سوریه به دهه 60، در دوره نخست وزیری میرحسین موسوی و ریاست آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی بر مجلس باز می گردد. زمانی که ایران خود درگیر جنگ با عراق بود، اما برای آنچه که آن را حمایت از سوریه در برابر اسرائیل اعلام کرد، یک میلیون تن نفت خام مجانی در اختیار دولت حافظ اسد قرار داد.

در متن این قانون تحت عنوان «فروش و تحویل نفت مجانی به دولت جمهوری سوریه»، مصوب 15 مرداد 1364 مجلس شورای اسلامی است، آمده:«به وزارت نفت اجازه داده می شود، یک میلیون تن نفت مجانی و تا 5 میلیون تن نفت با تخفیف 2.5 دلار برای هر بشکه به دولت سوریه بفروشد.»

هاشمی در خاطرات مربوط به اردیبهشت سال 63، می‌نویسد: «شب، با [آقای غازی‌الدروبی] وزیر نفت سوریه ملاقات داشتم. اظهار می‌داشت، سخت در مضیقه‌اند و خواستار کمک در پرداخت [بدهی مربوط به خرید] نفت بودند. خواست که یک قرارداد، شبیه قرارداد سال گذشته تکرار شود و بدهی یک میلیارد‌دلاری عقب‌افتاده، نصفش به صورت وام و نصفش تقسیط برای سال آینده باشد؛ تصویب مجلس لازم دارد».

آیت الله هاشمی در اردیبهشت سال 92، حدود 30 سال پس از این ملاقات، میزان بدهی نفتی سوریه به ایران را همچنان حدود یک میلیارد دلار اعلام کرد.