جهش بهای بیت‌کوین در هفته‌های اخیر، مقارن شده با جهشی جدی در میزان برق مصرفی در ایران. بیت‌کوین بار دیگر توجه رسانه‌های جهانی را جلب کرده و بحث‌هایی داغ برانگیخته. در این میان مقام‌های ایرانی افزایش هفت درصدی مصرف برق ایران را به افزایش استفاده از ماشین‌های استخراج بیت‌کوین نسبت می‌دهند.
گزارش‌هایی از سوء استفاده از برق صنعتی و کشاورزی و برق رایگان مساجد و مدارس برای استخراج بیت‌کوین منتشر شده و از سرمایه‌گذاری چینی‌ها در تاسیسات استخراج بیت‌کوین سخن به میان آمده. صداهایی از مجلس هم در اعتراض به بهره‌گیری از برق داخلی برای استخراج ارزهای دیجیتال بلند شده و به نظر می‌رسد موجی از برخورد با ماینرها در پیش خواهد بود.
اما آیا آنچه در رسانه‌ها آمده همه ماجراست یا زمینه‌سازی حکومت ایران برای موج سرکوبی دیگر؟ آیا مقام‌های ایرانی «دلواپس» جهش برق‌آسای مصرف برق‌اند یا در پس پرده دست در دست‌های مافیایی قدرتمند دارند که می‌خواهد معادلات بازی را به نفع خود تغییر دهد؟
از برق ارزان ایران تا برق طمع در چشم سرمایه‌گذاران چینی
بیت‌کوین به عنوان اولین پول برنامه‌پذیر تاریخ، پاداشی است که الگوریتم این شبکه به کسانی می‌دهد که توان پردازشگری خود را در خدمت آن قرار می‌دهند. هرکسی در هر نقطه‌ای از جهان می‌تواند با اجرای کد بیت‌کوین، در فرآیند تایید تراکنش‌ها مشارکت کند.
بلاکچین شبکه زیرساخت بیت‌کوین است که امکان انتقال «ارزش» به هر نقطه‌ای از جهان را فراهم می‌کند؛ با کارمزدی ناچیز و بدون تبعیض: بلاکچین جز عدد و رقم و رمزنگاری چیزی نمی‌فهمد. برای این شبکه تفاوتی ندارد که شما از اصفهان با آن تعامل می‌کنید یا آمستردام؛ اولین بانک نامتمرکز جهان است و هیچ شخص یا دولتی در جهان هم نمی‌تواند به آن بفهماند که نباید به شهروندان این یا آن کشور خدمات دهد. الگوریتم بیت‌کوین راه هرگونه «تحریم» را بسته است.
اما حیات این بانک بی‌مرز در گرو مشارکت ماینرهایی است که در سراسر جهان پراکنده‌اند. ماشین‌های ماینینگ، برق بسیاری مصرف و حرارت بسیاری تولید می‌کنند. به همین خاطر هرجایی از این کره خاکی که قیمت برق در آن ارزان‌تر است، به‌طور طبیعی جای مناسب‌تری برای استخراج بیت‌کوین است.
یکی از این مناطق که نزدیک به پنجاه درصد تاسیسات ماینینگ جهان در آن مستقر است، استان سیچوان چین است. استانی مملو از ذخایر آب و پر از نیروگاه‌های برق‌آبی. ماینرهای این منطقه اما با سخت‌گیری فزاینده مقام‌های چینی و جهش ناگهانی قیمت تجهیزات مواجه‌اند و در جست‌وجوی جای‌گزین‌اند. ایران یکی از وسوسه‌کننده‌ترین کشورها برای این ماینرهاست، اما با بحران اقتصاد جاری در ایران و تحریم‌های فلج‌کننده، کوچ به ایران کم‌دردسر نیست؛ بازی‌های مافیایی و فساد نهادینه در اقتصاد ایران راه بهره‌گیری بهینه از این فرصت اقتصادی را سد می‌کنند.
رد پای «برادران قاچاقچی» در پشت پرده ماینینگ
بیت‌کوین در عمر ۱۰ ساله‌اش تاکنون چندین سیکل حبابی را پشت‌سر گذاشته. ارزش آن از چند سنت در سال ۲۰۰۹ به نزدیک به ۲۰ هزار دلار در اواخر سال ۲۰۱۷ رسید، از آنجا در روندی نزولی تا حوالی ۳ هزار دلار سقوط کرد و حالا در میانه یک سیکل دیگر، جایی میان ۱۰ تا ۱۲ هزار دلار در نوسان است.
حرکت سیکل حبابی بیت‌کوین از ۵ هزار تا ۲۰ هزار دلار در طول چند هفته در سه ماه پایانی سال ۲۰۱۷ حرکتی بود که چشم جهان را خیره کرد. در همین روزها بود که اختاپوس «سپاه» که بر همه حوزه‌های سودآور اقتصادی در ایران چنبره انداخته، سرمایه‌گذاری‌های جدی در این حوزه را با تغییر کاربری سوله‌های متروکه به سوله‌های پیشرفته استخراج بیت‌کوین، آغاز کرد.
نگاهی به این فهرست بیاندازید. این فهرست رسمی اشخاص، اماکن و نهادهایی است که از پرداخت پول برق معاف‌اند: «مساجد، حسینیه‌ها، موسسات قرآنی، دارالقرآن‌ها، حوزه‌های علمیه، گلزارهای شهدا، امامزاده‌ها، خانه‌های عالم روستاها و اماکن مذهبی اقلیت‌های دینی، جانبازان بالای ۲۵ درصد و خانواده‌های شهدا.» قرارگاه‌های سپاه هم مشمول همین معافیت می‌شوند.
این یعنی مافیای سپاه می‌تواند از آب روان کَره بگیرد. هزینه استخراج هر بیت‌کوین برای هیچ شخص یا نهادی در جهان تا این اندازه پایین نیست. آنها با اعمال سیاست‌های پلیسی، جلوی ورود رسمی تجهیزات ماینینگ به ایران را می‌گیرند و در پشت پرده از اسکله‌های غیررسمی خود به میزان نامحدودی تجهیزات ماینینگ وارد می‌کنند.
گذشته از این، سپاه امکان سرکوب همه رقبای داخلی را هم دارد؛ رقبای خرده‌پایی که جایی در زیرزمین مساجد و مدارس، یا این مرغ‌داری و آن دام‌داری ورشکسته پنهان شده‌اند. سپاه با کشف این رقبای خرده‌پا، تجهیزات آنها را مصادره می‌کند و همان تجهیزات را به شبکه گسترده ماینینگ خود می‌افزاید.
الگوبرداری از ایسلند و امارات؛ آیا ایران می‌تواند به قطبی در دنیای ارزهای دیجیتال بدل شود؟
هزینه استخراج بیت‌کوین در ایران، از پایین‌ترین‌ها در جهان است و این مشوقی بزرگ برای سرمایه‌گذاران جهانی است. اگر ایران در مسیر توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و انرژی‌های تجدیدپذیر گام بردارد، می‌تواند به قطبی بی‌بدیل در دنیای استخراج ارزهای دیجیتال تبدیل شود. وفور نیروهای جوان و متخصص در حوزه فن‌آوری هم این امکان را به ایران خواهد داد که در زمینه توسعه و تکامل بلاکچین از پیش‌گامان جهان باشد.
ایسلند می‌تواند الگویی مناسب باشد. در سال‌های گذشته بسیاری از سرمایه‌گذاران اروپایی برای استخراج بیت‌کوین در مقیاس صنعتی به ایسلند کوچ کردند تا این کشور در سال ۲۰۱۸ بهشت ماینرهای جهان شد. با توجه به موقعیت آب و هوایی این کشور، بهای برق در آن بسیار پایین‌تر است. سرما و دمای پایین هوا در این کشور هم خنک‌کننده‌ای طبیعی برای این تاسیسات محسوب می‌شود و از هزینه‌های ماینرها می‌کاهد.
ایران اما از سوی دیگر، بیش از یک دهه درگیر نزاعی کم‌سود و پرضرر با جامعه جهانی بر سر دست‌یابی به انرژی هسته‌ای است و چشم بر مواهب بی‌کران انرژی‌های تجدیدپذیر بسته است. در حالی که مردم سراسر ایران در باتلاق بحران‌های اقتصادی ناشی از لج‌بازی بر سر تولید انرژی هسته‌ای دست‌وپا می‌زنند، امارات در همسایگی ایران بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی جهان را افتتاح می‌کند.
ایران می‌تواند با چرخشی استراتژیک به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و فراهم کردن بستر سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران جهانی برای استخراج رمزارزها، هم از آسیب‌پذیری‌اش در برابر تحریم‌های بین‌المللی بکاهد و هم سرانجام پس از بیش از ۴ دهه، در یکی از حوزه‌های تحول‌ساز دنیای فن‌آوری و تجارت پیش‌گام باشد.
بیت‌کوین هنوز در ابتدای راه است و جریان استخراج آن تا سال ۲۱۴۰ ادامه خواهد داشت. برنامه‌ریزی در این حوزه باید بر عهده کسانی باشد که افق بلندمدت را می‌بینند، اهمیت استراتژیک انرژی‌های تجدیدپذیر و ارزهای دیجیتال را به‌خوبی می‌فهمند و با انحصار و بازی با قواعد سرگیجه‌آور مافیایی مقابله می‌کنند.
