روزنامه «وال استریت ژورنال»، اخیرا فاش کرد که چند ماه پیش یک هیأت بلندپایه آمریکایی با شماری از مقامات رژیم سوریه در دمشق محرمانه دیدار کرده است. به گفته این روزنامه هدف از این دیدار، گفت‌وگو درباره سرنوشت تعدادی از شهروندان آمریکایی بود که در سوریه ناپدید شده‌اند. دکتر مجد کمالماز، روان‌پزشک ۶۲ساله آمریکایی سوری‌تبار و اوستن تایس خبرنگار مستقل ۳۹ساله آمریکایی که دمشق او را افسر پیشین نیروی دریایی آمریکا می‌داند، از این جمله‌اند.

از سوی دیگر، روزنامه سوری «الوطن» نیز تأکید کرده است که راجر کارستینس، نماینده ویژه رئیس جمهوری آمریکا در امور ربوده‌شدگان و کاش باتل، دستیار رئیس جمهوری آمریکا و مدیر مبارزه با تروریسم در کاخ سفید، ماه اوت گذشته از دمشق دیدن کردند و با سرلشکر علی مملوک، رئیس دفتر امنیت میهنی سوریه، پیرامون برخی از مسائل و موضوعات، به گفت‌وگو پرداختند.

روزنامه الوطن به نقل از منابعی که هویت‌شان فاش نشد، افزود: «این نخستین دیدار مقامات بلندپایه آمریکایی از دمشق نیست، بلکه قبل از آن سه دیدار مشابه دیگر در طول سال‌ها و ماه‌های گذشته، صورت گرفته است اما دمشق همکاری با واشینگتن درباره ناپدیدشدگان آمریکایی را نپذیرفت و تأکید کرد که باید پیش از آن درباره خروج نیروهای آمریکایی اشغالگر از شرق سوریه، گفت‌وگو شود.»

قابل ذکر است که ژنرال عباس ابراهیم، مدیر کل امنیت عمومی لبنان که از اعتماد واشینگتن و دمشق برخوردار است، برای میانجی‌گری بین آمریکا و سوریه در این خصوص، از واشینگتن دیدن کرده است. این ژنرال قبلا در آزادی سام گودوین، شهروند آمریکایی که چندین ماه در بند دولت سوریه قرار داشت، نقش ایفا کرده بود.

البته ارتباطات محرمانه میان آمریکا و سوریه، پدیده‌ای تازه در دیپلماسی جهانی نیست. بلکه استفاده از مسیر‌های محرمانه و گفت‌وگوهای پس پرده، عرف رایج جهانی است که رهبران، دیپلمات‌ها و میانجی‌ها، از آن برای حفظ آبرو و حل و فصل پرونده‌های دشوار و پیچیده بهره می‌برند. مثال‌های زیادی از این دست در تاریخ وجود دارد که نشان می‌دهد، با بهره‌گیری از ارتباطات محرمانه و گفت‌وگوهای پس پرده، بسیاری از جنگ‌های وحشتناک پایان یافته و بسیاری از مسائل پیچیده حل شده است. در حالی که رسیدن به این اهداف از مسیر‌های علنی و گفت‌وگوهای آشکار و مستقیم، به دلیل فشارهای مردمی، تبلیغاتی و سیاسی، دشوار است.

چنان‌چه نقش گفت‌وگوهای محرمانه در پایان دادن به جنگ ویتنام، از سرگیری روابط میان آمریکا و کوبا و امضای توافق‌نامه هسته‌ای با ایران در دوران اوباما، انکارناپذیر است. همچنان در نتیجه همین گفت‌وگوهای محرمانه بود که راه برای دست‌یابی به توافق با چین درباره تغییرات اقلیمی و امضای توافق‌نامه تاریخی اسلو میان اسرائیل و فلسطینیان، هموار شد.

مهم‌ترین ویژگی گفت‌وگوهای محرمانه این است که طرف‌های منازعه می‌توانند مسائل مورد نظر را با صراحت مطرح کنند و خواسته‌های خود را به گونه روشن و آشکار و بدون توسل به عبارات دیپلماتیک و چندپهلو، ابراز دارند. در گفت‌وگوهای محرمانه، استفاده از «دیپلماسی چماق» و تهدید به زور نظامی، یا بهره‌گیری از «دیپلماسی دلار» و تهدید به تحریم‌های اقتصادی، ممکن می‌شود و به پوشیدن نقاب و توسل به «دیپلماسی اخلاقی» که در بسیاری از موارد، کشورها در گفت‌وگوهای علنی به آن پناه می‌برند، ضرورتی نمی‌افتد.

البته موازی با گفت‌وگوهای محرمانه، می‌توان به مذاکرات علنی نیز پرداخت، اما نتایج گفت‌وگوهای محرمانه، به طول معمول روشن‌تر و تأثیرگذارتر است.

ویژگی دیگر مذاکرات محرمانه و پشت پرده، این است که به مذاکره‌کنندگان فرصت می‌دهد تا پیش‌شرط‌های لازم برای مذاکرات علنی را دور بزنند. چنان‌چه بسیاری از مذاکرات علنی میان رهبران فلسطینی و اسرائیلی، غیر محوری بود؛ زیرا یکی از دو طرف یا هر دو طرف، بر برآورده شدن شروط معینی (مانند آزادی اسرا یا عقب‌نشینی نیروها) قبل از نشستن پای میز مذاکره، اصرار می‌ورزیدند. از همین جهت فلسطینیان و اسرائیلیان، در مدت زمان طولانی کشمکش خود، مسیر ارتباط محرمانه را باز نگه داشتند، تا خطوط ارتباط و تماس میان آن‌ها قطع نشود، حتی اگر قرار نباشد که با همدیگر گفت‌وگو کنند.

اما مشکل گفت‌وگوهای محرمانه این است که مذاکره‌کنندگان به دلیل داشتن مصونیت از انتقادات طرف‌هایی که قصد تخریب مذاکرات را دارند، ممکن است زمانی درازی را برای گفت‌وگوها تخصیص دهند و هزینه‌های (مادی و معنوی) سنگینی را بر کشورهای خود تحمیل کنند. اما همین‌که پرده از روی آن برداشته شد، منتقدان با شدت هرچه بیشتر به آن حمله خواهند کرد، به ویژه اگر نتایج به دست آمده، غیر‌عادلانه باشد. چنان‌چه هم اسرائیلی‌ها و هم فلسطینی‌ها رهبران خود را محکوم کردند که چرا در گفت‌وگوهای محرمانه بیش از اندازه تنازل و گذشت کرده‌اند.

اما با مقایسه نقاط مثبت و منفی گفت‌وگوهای محرمانه در حل تنش‌های بین‌المللی، به این نتیجه دست می‌یابیم که گفت‌وگوهای محرمانه، می‌تواند برای حل برخی از معضلات دشوار و پیچیده، کمک کند و به عنوان یک وسیله مفید برای آغاز مذاکرات علنی، تأثیرگذار باشد، اما مشروط بر این‌که مدت زمان آن به درازا کشیده نشود و مذاکره‌کنندگان، هرچه زودتر نتایج گفت‌وگوها را در اختیار مردم قرار دهند.

برگردیم به دیدار محرمانه مقامات آمریکایی از دمشق. انتظار می‌رود واشینگتن با توجه به وجود نیروهای نظامی‌اش در شمال شرق سوریه و برای حفظ نفوذش در این کشور، تلاش‌های خود را برای ایجاد مسیر‌های ارتباطی با دمشق، ادامه دهد.

از سوی دیگر، هرچند افشای دیدارها و ارتباطات محرمانه آمریکایی‌ها با دولت سوریه که از سال ۲۰۱۲ با تحریم‌های آمریکا و اروپا روبه‌رو بوده است، در ذات خود یک پیروزی دیپلماتیک برای دمشق محسوب می‌شود، اما افزون بر آن، دولت سوریه تلاش خواهد کرد در ازای هر نوع همکاری با رئیس جمهور ترامپ، امتیازات بیشتری به دست آورد، به ویژه این‌که ترامپ سعی می‌ورزد، از حل مشکل ناپدید‌شدگان آمریکایی، در کارزارهای انتخاباتی بهره‌برداری کند.