هرچند مصر و سوریه در انتهای فهرست کشورهایی‌اند که ترکیه قصد آشتی با آن‌ها را دارد، کشمکش و منازعه ۱۰ ساله با دو کشور یادشده که در سوریه با درگیری و خونریزی همراه است، در آستانه پایان است و روابط ترکیه با مصر و سوریه به سمت عادی شدن پیش می‌رود.

البته پیشرفت اخیر ناشی از تلاش‌های رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، است؛ به‌ویژه پس از آنکه کارشناسان مذاکره‌کننده در بستن آخرین پرونده ناسازگاری میان دو طرف با شکست و ناکامی روبرو شدند. روند آشتی در سال ۲۰۲۱، در شهر العلا در عربستان سعودی آغاز شد و از آن زمان به بعد، قاهره و آنکارا در راستای رسیدن به آشتی و سازش، به تلاش و ابتکار ادامه دادند و سرانجام به نتایج مثبت و قابل‌توجهی دست یافتند.

با این حال، آشتی میان دو کشور در سطح رهبری نبود؛ تا اینکه قطر در مراسم افتتاحیه جام‌جهانی، زمینه دیدار عبدالفتاح السیسی و رجب طیب اردوغان را در دوحه فراهم کرد. نشستن دبیر کل سازمان ملل متحد میان روسای‌جمهوری دو کشور با هدف دور نگه‌داشتن آن‌ها از یکدیگر نبود و به نظر می‌رسد که مصری‌ها و ترک‌ها از چند هفته پیش خود را برای این مناسبت آماده کرده بودند و مراسم افتتاحیه جام‌جهانی به‌منظور ادای احترام به میانجی‌گری قطر، به‌عنوان قرار ملاقات انتخاب شده بود.

صرف‌نظر از تعارف‌های سیاسی، آشتی مصر و ترکیه اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا تداوم تنش میان دو کشور می‌تواند به تحولات مخاطره‌آمیز بسیاری منجر شود. روابط مصر و ترکیه پس از سرنگونی دولت محمد مرسی در سال ۲۰۱۳، تیره شد. در آن زمان برای ناظران سیاسی مشخص شد که این ناسازگاری به درازا خواهد کشید و به‌ این زودی‌ها پایان نخواهد نیافت؛ به‌ویژه اینکه رئیس‌جمهوری فقید مصر سعی داشت کشورش را با ذهنیت یک حزب اداره کند. به همین دلیل، همبستگی معترضان خشمگین با نهادهای امنیتی، در تغییر اوضاع این کشور نقش محوری ایفا کرد و پایان دولت اخوان‌المسلمین را رقم زد. سپس سازمان اخوان‌المسلمین استانبول را پایتخت جایگزین خود قرار داد و برنامه‌ها و تلاش‌هایش برای بازگشت به قدرت را در آنجا آغاز کرد. همین امر روابط مصر و ترکیه را دچار بحران کرد و با گذشت زمان، ناسازگاری میان دو کشور افزایش یافت.

با این حال، دولت‌های ترکیه و مصر طی یک سال و نیم گذشته به‌منظور برچیدن بساط اختلاف و پایان دادن به پرونده‌های موردمناقشه، جلسات متعددی برگزار کردند و توانستند از نظر امنیتی و رسانه‌ای، به موفقیت‌های چشمگیری دست یابند. آنکارا فعالیت‌ مخالفان مصری در قلمرو ترکیه را کم‌وبیش متوقف کرد، اما آشتی میان دو طرف کامل نشد و ناسازگاری بر سر چگونگی مدیریت بحران جنگ لیبی و مناقشه سر آب‌های سرزمینی در مدیترانه همچنان حل‌نشده باقی ماندند.

در پرونده لیبی، ترکیه از یک طرف متخاصم و مصر از طرف دیگر آن حمایت می‌کند. لیبی از لحاظ امنیتی برای مصر نقش حیاتی دارد و برای ترکیه هم از نظر اقتصادی بازار مهمی به شمار می‌رود. علاوه بر این، لیبی از زمان دولت قذافی بدهی‌‌های زیادی دارد که باید به ترکیه پرداخت کند.

از سوی دیگر، پس از کشف میدان‌های گازی در آب‌های مدیترانه که گمان می‌رود مقدار زیادی انرژی در بستر آن نهفته باشد، میان مصر، ترکیه و یونان سر آب‌های سرزمینی در مدیترانه اختلاف پیدا شد و کشورهای یادشده تاکنون نتوانسته‌اند برای عبور از این چالش راه‌حلی پیدا کنند.

مسئله پایان دادن به تنش بین مصر و ترکیه بسیار حائز اهمیت است، زیرا رسیدن به این هدف ممکن است در پایان دادن به جنگ در لیبی کمک کند و این خود دلیل کافی برای خوش‌بینی به تلاش‌های کنونی برای آشتی بین دو کشور است. با این حال، بهای این آشتی را مخالفان وابسته به سازمان اخوان‌المسلمین در خارج از مصر، خواهند پرداخت.

البته مسیر آشتی بین دمشق و آنکارا به‌شدت آشفته و پرمخاطره است. رسیدن به مرحله آشتی بین دو کشور آنچنان دشوار است که به قول اردوغان، اگر خودش هم به دمشق برود، نمی‌تواند برای پایان دادن به این بحران پیچیده، راه‌حل سریعی پیدا کند. ترکیه و سوریه بیش از ۱۰ سال است که به‌طور غیرمستقیم وارد نبرد شده‌‌اند. علاوه بر این، قدرت‌های نظامی متعددی از جمله نیروهای جمهوری اسلامی، روسیه، آمریکا، شبه‌نظامیان خارجی، بقایای سازمان‌های داعش و القاعده، کردهای جدایی‌طلب ترکیه و مخالفان مسلح سوریه همچنان به تاخت‌وتاز در خاک سوریه ادامه می‌دهند.

این در حالی است که ناتوانی دمشق در کنترل بخش‌هایی از قلمرو سوریه، در نقاط مختلفی از این کشور خلا قدرت ایجاد کرده است. میلیون‌ها پناهنده سوری در خارج از کشور به سر می‌برند؛ علاوه بر اینکه میلیون‌ها شهروند دیگر که به ترک خانه‌هایشان مجبور شده‌اند، به مناطق دور از جنگ پناه برده و همچنان آواره‌اند.

بنابراین هر راه‌حلی که برای پایان دادن به بحران ارائه می‌شود باید نکات فوق را در نظر بگیرد. در حال حاضر، همه طرف‌ها می‌خواهند جنگ در سوریه پایان یابد، اما مسیر دستیابی به این هدف همچنان ناپیدا است.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط