نشست جده درباره جنگ اوکراین حدود دو ماه پس از نشست کپنهاگ با همین موضوع برگزار شد. این بار میزبان عربستان سعودی بود که از طرف‌ها درگیر در جنگ محسوب نمی‌شود؛ در حالی که دانمارک بخشی از ائتلاف اوکراین و غرب علیه روسیه است. افزون بر آن، در نشست جده، چین و هند که به عنوان متحدان روسیه و حامیان موضع آن شناخته می‌شوند هم شرکت کردند. روس‌ها نیز به‌رغم اینکه با حضور رئیس‌جمهوری زلنسکی مخالف بودند، اعلام کردند که روند نشست را پیگیری می‌کنند و با آن در تعامل خواهند بود.

هرچند طرف‌های متخاصم نمی‌توانند بیرون از میدان نبرد به موفقیتی دست یابند، بحران در سطح بین‌المللی همچنان در حال افزایش است و تلاش برای تشکیل ائتلاف‌های متقابل نظامی و سیاسی، ایجاد موازنه‌های بین‌المللی، تهدید به درگیر کردن سرزمین‌های دیگر کشورها در جنگ، تهدیدهای هسته‌ای، گروه‌های شبه‌نظامی چچن و روسیه، جنگ زیردریایی‌ها در دریای سیاه، پهپادهای ایرانی، استفاده اوکراین و روسیه از گندم به عنوان سلاح در نبرد، بمباران بندرگاه‌ها و پل‌ها و رقابت سر تولید و فروش نفت و گاز ادامه دارد.

البته گفت‌وگوهای جده نه تلاش برای اتخاذ موضعی سیاسی بود و نه راه‌اندازی تبلیغات جنگی. حقیقت امر این است که هر دو طرف درگیر، یعنی روسیه و غرب نسبت به سال گذشته بیشتر متقاعد شده‌اند که حل‌وفصل نظامی این مسئله ناممکن است. بنابراین لازم است برای نجات متخاصمان (روس‌ها و غرب) از تنگنای عواقب بحران راه‌حلی جست‌وجو شود.

اکنون با توجه به اینکه هر دو طرف متخاصم در این بحران نقش دارند، چگونه می‌توان راه‌حلی برای این معضل پیدا کرد؟ آیا مسکو می‌پذیرد نیروهایش را بدون کسب هیچ دستاوردی به پایگاه‌هایشان بازگردند؟ در حالی که کی‌یف خواستار «بازگشت به مرزهای سابق اوکراین، از جمله سرزمین‌های کریمه» است که روسیه در سال ۲۰۱۴ ضمیمه خاکش کرد.

آیا غرب می‌پذیرد از مناطقی که کرملین آن‌ها را «واقعیت‌های جدید منطقه‌ای» می‌خواند، دست بکشد؟ یا گزینه‌های دیگری وجود دارد که بتوان برای بازگشت و اعلام پیروزی هر طرف، برای آن‌ها امتیازی قائل شد؟ به این معنی که از یک سو امنیت و حاکمیت کی‌یف را تضمین کند و از سوی دیگر به مناطق نیمه‌روسی از نظر جمعیتی خودمختاری اعطا کند.

فاصله بین انتظارات روس‌ها و اوکراینی‌ها بسیار زیاد است و به همین دلیل نشست جده یک ضرورت مبرم است. پیامدهای ناشی از جنگ که هر روز بر پیچیدگی آن افزوده می‌شود، هشداری است مبنی بر اینکه این نبرد به‌زودی از کنترل خارج خواهد شد. شاید بتوان گفت که ورود نیروهای روسی واگنر به بلاروس و تهدید به گسترش خطر جنگ به کشورهای همسایه ممکن است ابزاری برای فشار بر واشنگتن و متحدانش باشد؛ افزون بر اینکه اوکراین، شبه‌جزیره کریمه را هدف قرار می‌دهد.

خطرناک‌ترین تحول جسارت حملات پهپادی به اهداف مهم و حیاتی در مسکو است، در حالی‌ که هیتلر با همه نیروهایش قادر به تهدید مسکو نبود. این در حالی است که انتقال جنگ به خارج از میدان نبرد هم خود یک تحول خطرناک است. در جنگ‌ قدرت‌های بزرگ مانند جنگ ویتنام، عراق و افغانستان، نبرد همیشه در مناطق درگیری محدود می‌ماند و هرگز به مرزهای اروپا و آمریکا وارد نمی‌شد. افزون بر اینکه این اواخر سطح هشدار درباره حمله هسته‌ای با گذشت هر روز در حال افزایش است.

اگرچه هنوز بسیار زود است که طرف‌های متخاصم بتوانند به راه‌حلی دست یابند که جنگ را متوقف کند، گام برداشتن در مسیر گفت‌وگو اغلب راه را برای رسیدن به نتیجه موردنظر باز می‌کند و این اقدام، نه تنها به متوقف کردن آسیب‌هایی منجر می‌شود که دو طرف جنگ همه‌روزه متحمل آن می‌شود، بلکه زمینه را برای چنین راه‌حلی فراهم می‌کند که طرف‌های درگیر بتوانند در سایه آن دستاوردهایی کسب کنند.

جنگ اوکراین خطرناک‌ترین و مهم‌ترین نبردی است که پس از پایان جنگ جهانی دوم به وقوع پیوسته است. جنگ جهانی دوم نبردی بود که به درگیری در اروپا پایان داد و آن را از صحنه کشمکش‌ها دور کرد و دو قطب شرق و غرب تا زمان فروریختن دیوار برلین و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی چهار دهه جنگ سرد را پشت سر گذاشتند؛ بدون اینکه حتی یک تانک به مناطق نفوذ طرف مقابل نفوذ کند.

تهاجم روسیه به اوکراین و اشغال بخشی از سرزمین‌های آن زخم‌های قدیمی را تازه کرد و جهان را به دوران سنگربندی‌های جنگ سرد بازگرداند.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که عربستان سعودی در قبال این بحران چه نقش می‌تواند ایفا کند؟ در پاسخ می‌توان گفت که امروز عربستان سعودی از نظر بسیاری ملاحظات با عربستان دیروز تفاوت بسیاری دارد. در جنگ سرد قبلی، ریاض هیچ رابطه‌ دیپلماتیکی با قطب شرق (پکن و مسکو) نداشت، در حالی‌ که امروز سیاست بی‌طرفی اتخاذ کرده و بیشتر نفتش را به چین می‌فروشد و در عین حال، هنوز بزرگ‌ترین شریک تجاری ایالات متحده در خاورمیانه است.

عربستان سعودی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، و زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، هم‌زمان روابط خوبی دارد. موافقت چین و هند برای حضور در این نشست عملا بازتاب سیاست باز عربستان سعودی است و در عین حال، تمایل همگان برای مشارکت در تدوین راه‌حلی که هدف از آن پایان دادن به بحرانی است که روابط بین‌المللی را تهدید می‌کند، نشان می‌دهد چین محاصره روسیه از سوی غرب را چه از لحاظ نظامی و چه از لحاظ اقتصادی رد می‌کند، در حالی‌ که واشنگتن به چینی‌ها هشدار می‌دهد عواقب حمایت از مسکو و جانب‌داری از آن را فراموش نکنند.

در نتیجه، می‌توان گفت که حضور ۴۲ کشور در نشست جده برای گفت‌وگو درباره بحران اوکراین، گامی به سوی برون‌رفت از تنگنای بحران کنونی است.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط