از زمان آغاز درگیری بین ارتش سودان و نیروهای واکنش سریع، سودان برای ششمین ماه متوالی دستخوش جنگ و خشونت بوده و با بن‌بست جدی مواجه است.

روز ۱۵ آوریل ۲۰۲۳(۲۶ فروردین ۱۴۰۲)، زمانی که نیروهای واکنش سریع برای به دست گرفتن قدرت پایگاه‌های نیروهای مسلح سودان و دیگر مواضع مهم و حیاتی را در خارطوم، پایتخت آن کشور، هدف حمله قرار دادند، سودان وارد بحران بزرگی شد. این حمله سرآغاز رویارویی نظامی فراگیری بین دو طرف در پایتخت شد که دامنه آن به‌زودی به مناطقی در دارفور و بخش‌هایی از ایالت کردفان گسترش یافت.

در پی تشدید وخامت اوضاع انسانی و قرار گرفتن نهادهای دولتی در معرض فروپاشی، تلاش‌‌ها برای میانجیگری بین دو طرف متخاصم متوقف شد. چنین به‌ نظر می‌رسد که کشورهای منطقه و جامعه جهانی تصمیم گرفته‌اند مردم و کشور سودان را به سرنوشتی نامعلوم رها کنند که عبدالفتاح البرهان، فرمانده کل ارتش، و محمد حمدان دقلو (حمیدتی)، فرمانده نیروهای واکنش سریع، مسئولیت آن را به‌طور یکسان به دوش دارند. آنچه بر میزان نگرانی‌ها می‌افزاید این است که در این میان، طرف‌های خارجی نیز بدون توجه به اهمیت امنیت و صلح و رفاه جامعه و نیاز ملت سودان، از یکی از دو طرف درگیر حمایت می‌کنند.

وضع کنونی سودان مستلزم توجه جدی به تحولات آن کشور و تلاش برای برداشتن بار جنگ از دوش مردم سودان است، به‌ویژه از طریق فرایندی که از اصل مسئولیت حمایت سازمان ملل متحد (آر.تو.پی) استفاده ‌کند. در پی وقوع جنایت‌های دهشتناک علیه بشریت و پاک‌سازی قومی در رواندا و بالکان، «اصل مسئولیت حمایت» برای محافظت از جوامع و مردم آسیب‌پذیر در برابر مشکلات ناشی از جنگ تدوین شد. این اصل بر سه رکن اساسی استوار است: مسئولیت دولت‌ها برای محافظت از مردم کشور، مسئولیت جامعه جهانی برای کمک به دولت‌ها در انجام این کار، و مسئولیت جوامع محلی برای محافظت از مردم در صورت ناکامی دولت‌ها در انجام مسئولیتشان.

هرچند جنایت‌های مرتکب‌شده در سودان تا کنون به سطح نسل‌کشی آشکار، پاک‌سازی قومی، و جنایت علیه بشر- که در آن اصل بر آن‌ها تصریح شده است- افزایش نیافته است، آنچه تا کنون رخ داده است باید جامعه جهانی را وادار کند که برای اعمال اصل مسئولیت حمایت، یا دست‌کم برخی از بخش‌های آن، دست به کار شود. البته اعمال این اصل باید افزون بر جنگجویان داخلی، طرف‌های خارجی را نیز در بر بگیرد که برای دستیابی به منافعشان از این بحران سوءاستفاده می‌کنند.

گزارش‌های زیادی وجود دارد مبنی بر اینکه هر دو طرف درگیری در سودان مرتکب جنایت و نقض حقوق بشر در کشور می‌شوند. برآوردهای اخیر نشان می‌دهد که شمار کشته‌ها در سودان به چهار هزار نفر می‌رسد. اما این رقم دقیق نیست و تعداد کشته‌ها ممکن است به‌مراتب بیشتر از آن باشد. تا کنون بیش از چهار میلیون شهروند سودانی آواره شده‌اند و بیش از یک میلیون از آن‌ها به کشورهای همسایه پناه برده‌اند. حدود ۷۱ درصد آوارگان سودانی اصالتا اهل خارطوم‌اند و این امر بیانگر شدت جنگ و شرایط دشوار زندگی در پایتخت سودان است.

از ۸۹ بیمارستان بزرگ سودان، ۷۱ بیمارستان از کار افتاده و بقیه بیمارستان‌ها با ظرفیت‌هایی بسیار محدود فعالیت می‌کنند. در بسیاری از نقاط سودان، به‌ویژه در ایالت دارفور، تجاوز به سلاح جنگی فراگیری تبدیل شده است.

بر اساس گزارش سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو)، بیش از ۲۰ میلیون نفر در سودان دچار ناامنی غذایی جدی‌اند و بیش از نیمی از جمعیت دارفور غربی «با گرسنگی حاد» مواجه‌اند؛ افزون بر اینکه میلیون‌ها نفر دیگر دسترسی کافی به آب سالم ندارند. در گزارش اخیر صندوق نجات کودکان آمده است که روزانه حدود ۱۷ هزار کودک گرسنگی می‌کشند و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان سپتامبر به میزان بسیار زیادی افزایش پیدا کند. علاوه بر آن، با توجه به تداوم بحران، نظام آموزشی سودان در آستانه فروپاشی کامل قرار دارد و هم‌اکنون از ده‌ها مدرسه به‌عنوان پناهگاه‌ برای اسکان آوارگان استفاده می‌شود.

از سوی دیگر، پناهندگانی که عازم کشورهای همسایه شده‌اند نیز وضع بهتری ندارند. بسیاری از آن‌ها وارد تونس شده‌اند و می‌کوشند از طریق دریای مدیترانه خود را غیرقانونی به اروپا برسانند. با این حال، واکنش جوامع منطقه‌ای و بین‌المللی به اوضاع کنونی سودان به‌مراتب کمتر از حد مورد نیاز برای مقابله با فاجعه‌های انسانی و وعده‌های داده‌شده در «اصل مسئولیت حمایت» سازمان ملل متحد است.

هرچند مردم اوکراین نیز با جنگی وحشتناک دست و پنجه نرم می‌کنند و به‌شدت به کمک و همکاری نیاز دارند، واکنش بین‌المللی به بحران سودان در مقایسه با پاسخی که به اوکراین داده شد کاملا متناقض است. این تناقض آشکار باعث شد جامعه جهانی به رفتار دوگانه متهم شود.

در واقع، «اصل مسئولیت حمایت» از زمان تصویب در سال ۲۰۰۵ با چالش‌های بسیاری مواجه بوده و پیوسته قربانی تفاوت‌ها، منافع، و گرایش‌های سیاسی کشورهای مختلف و به‌ویژه قدرت‌های بزرگ شده است. با این حال، در سال‌های گذشته، شورای امنیت سازمان ملل متحد، شورای حقوق بشر، و مجمع عمومی سازمان ملل حدود ۱۵۰ قطعنامه با استناد به همین اصل صادر کرده‌اند.

تردیدی نیست که در حال حاضر اختلاف‌نظر میان کشورهای جهان در مورد اینکه در صورت وقوع جنگ داخلی- مانند آنچه در سودان دارد رخ می‌دهد- چه باید کرد، نسبت به هر زمان دیگری بیشتر است. جنگ بین روسیه و اوکراین، رقابت کنونی آمریکا و چین، بی‌اطمینانی به آینده اقتصاد جهانی، ظهور سیاست‌های راست‌گرایانه در سراسر جهان، و برخی عوامل دیگر، همکاری در حل مسائل حیاتی صلح و امنیت، به‌ویژه در مورد گروه‌های آسیب‌پذیری مانند مردم سودان را به‌دشت دشوار و حتی غیرممکن کرده است. درگیری رو به افزایش جاری در سودان ممکن است به جنگ‌های شدید اقتصادی، اجتماعی، قبیله‌ای، و نژادی منجر شود و سراسر منطقه را دستخوش بی‌ثباتی و بحران کند.

بنابراین، جامعه جهانی باید برخی از مفاد «اصل مسئولیت حمایت» یا کل آن را در سودان به اجرا درآورد، به‌طوری که طرف‌های خارجی نیز که به آتش جنگ در این کشور دامن می‌زنند وادار به پذیرش مسئولیت و پاسخگویی شوند و دست از مداخله در امور داخلی سودان بردارند. جامعه جهانی باید با مردم سودان منصفانه و عادلانه رفتار کند تا آن کشور نیز از همان حمایتی برخوردار شود که جهان تقریبا به اتفاق آرا از کشورهایی مانند اوکراین می‌کند.