اوضاع سیاسی افغانستان از جهات مختلف مبهم است. جنگ طالبان شدت گرفته‌ است. مذاکرات صلح هم بعد از سه ماه و تنها با پیشرفت روی دستورالعمل، تا پنجم ژانویه تعطیل شده است. اختلافات سیاسی درون نظام پابرجا است و چرخ شورای عالی مصالحه ملی به‌درستی راه نیفتاده است. پیروزی جو بایدن در آمریکا هم‌ افق تازه‌ای را در افغانستان گشوده است. این کشور به چه سمتی پیش می‌رود؟ چه تهدیدها و فرصت‌هایی پیش روی افغانستان وجود دارد؟ رحمت‌الله نبیل،‌ رئیس پیشین امنیت ملی و نامزد پیشین ریاست‌جمهوری افغانستان در گفت‌وگوی اختصاصی با ایندیپندنت فارسی بر گوشه‌‌های تاریک مسائل روشنی می‌اندازد.

رحمت‌الله نبیل می‌گوید:‌ «از زمانی که مذاکرات صلح در قطر بین طالبان و آمریکا شروع شد و حکومت نقش اساسی در آن نداشت، طالبان بسیار سود کردند؛ انگیزه‌ آنها بالا رفت، جغرافیای مانور نظامی‌ آنها وسیع‌تر و بنیه‌های مالی‌شان بیشتر تقویت شد. آن‌ها در شهرها یارگیری کردند و سربازگیری طالبان در رده‌های مختلف آغاز شد. هم در منطقه و هم در افغانستان، مشروعیت خود را افزایش دادند. به همین دلیل هم  بحث داعش بسیار جدی شد. دلیل بزرگ‌نمایی داعش این بود که در منطقه این‌طور وانمود شود که طالبان برنامه داخلی دارد و داعش اهداف بیرونی و روابط با طالبان باید بیشتر شود چرا که طالبان آمدنی است. درنتیجه روابط تاکتیکی کشورها به روابط استراتژیک عمیق با طالبان بدل شد.»

از نظر آقای نبیل، ارتقای جایگاه طالبان از یک گروه هراس‌افکن به گروهی که می‌تواند منافع منطقه را هم تأمین کند، به ناتوانی دولت مرکزی افغانستان در سیاست نیز ارتباط  دارد و باعث شده است که طالبان به شهرها رخنه کنند.

او می‌گوید:‌ «حکومت حس مالکیت را در اذهان عامه از دست داد. چنین برداشتی به وجود آمده است که حکومت نمی‌تواند جلو داعش را بگیرد. هر مسئله‌ای که از بیرون مطرح می‌شود ابتدا به‌عنوان خط قرمز حکومت عنوان می‌شود و اما بعد، از آن خط عدول می‌شود و این خودبه‌خود حس بی‌اعتمادی به حکومت را افزایش داده است. فاصله بسیار شدیدی بین مردم و حکومت ایجاد شده است. دشمن از این فاصله، برای سربازگیری خود استفاده می‌کند. درنتیجه همکاری با دشمن بیشتر شده است.»

از او درباره حملات راکتی در کابل پرسیدم. وی پاسخ داد: ‌«این طور نیست که اتومبیل پر از راکت از میران‌شاه بارگیری و به کابل آورده شده باشد. با مهاجمان از داخل همکاری می‌شود. بعضی افراد و اشخاص برای نفوذ خود در آینده، زمانی که طالبان به قدرت رسیدند، با آن‌ها همکاری می‌کنند. حکومت‌ها زمانی شکست می‌خورند که در جنگ روانی و سیاسی ناکام شوند؛ نمونه واضح آن هم حکومت دکتر نجیب است.»

نبیل افزود: «استراتژی جنگ طالبان تغییر کرده است. آن‌ها از فضای بی‌اعتمادی استفاده می‌کنند. با طالبان همکاری‌هایی صورت می‌گیرد. بعضی‌ها به فکر بقای خود و مصونیت آینده خود هستند. به باور آن‌ها، طالبان چه از راه نظامی بیایند و چه درنتیجه توافق صلح، چه حکومت موقت یا عبوری، باید با آن رابطه‌ داشت.»‌

جلسه ۶:۳۰

رئیس پیشین اداره امنیت ملی کشور، همچنین به تلاش‌های امرالله صالح، معاون اول ریاست‌جمهوری برای تامین امنیت شهر کابل که به جلسه ۶:۳۰ معرف شده است، اشاره می‌کند.

او می‌گوید: «برنامه صالح مشکلات شدید خود را دارد. اکثرا نتیجه برعکس می‌دهد و فایده ندارد. این کار زمینگیر شدن و جوگیر شدن حکومت را نشان می‌دهد. من آن را موفق نمی‌دانم. بعضی مسائلی که ما را غافلگیر می‌کند، مثلا تهدیدهای زیاد از ولسوالی‌های(شهرستان‌ها) همجوار، متوجه کابل است. حیطه مسئولیت هر کس باید معلوم شود. بحث ما روی استراتژی کلان است. امنیت باید به‌ صورت اساسی میان سربازان ارتش و پلیس تقسیم شود و همه مسئولیت بر عهده بگیرند. کلید همه‌ این‌ها، اجماع ملی است. نیروهای ارتش قهرمانانی از اقوام مختلف هستند که در تصمیم‌گیری دخیل نیستند و تنها در قربانی شدن شریک‌اند. یک دلیلی که از این خلا حکومت استفاده می‌شود و فاصله بین مردم و حکومت ایجاد شده،‌ همین است. تلاش کنیم که فاصله را کم کنیم و استراتژی ضدشورشی خود را با شناخت از فکر دشمن تجهیز کنیم.»

آقای نبیل درباره طرح امنیتی خود می‌گوید:‌‌ «ما طرح مفصلی برای تامین امنیت کشور داریم. این طرح را در ماه آوریل که رئیس‌جمهور را دیدیم ارائه کردیم. بحث ما این است که ارتش ملی همزمان نمی‌تواند امنیت کل کشور را تامین کند و باید اولویت‌بندی کنیم. ما شش نوع ولسوالی(شهرستان) داریم: ۱) ولسوالی‌های که در حوزه شهرها هستند، مثلا در کابل و هرات و ننگرهار ۲) ولسوالی‌های که در شاهراه‌ها هستند ۳) ولسوالی‌های که در آن‌ها معادن و منبع درامدی وجود دارد ۴) ولسوالی‌ها که در امتداد مرزها قرار دارند و دشمن و قاچاقبرها از آن استفاده می‌کنند ۵) ولسوالی‌های که در آن‌ها سرمایه استراتژیک یا مساحت کم و جمعیت زیاد داریم ۶) ولسوالی‌های خارج از این لیست. ارتش ملی باید روی این‌ها متمرکز شود. پیشنهاد دادیم که کارمندان اطلاعاتی و امنیتی سابق را به عنوان فرماندار و کارمند تعیین کنند چون آن‌ها دشمن را می‌شناسند و از برنامه‌های آن‌ها باخبر می‌شوند. ۹۰۳ معدن بزرگ و کوچک داریم که آنچه از آنها استخراج می‌شود به بیرون قاچاق می‌شود. حوزه سربازگیری را و درنتیجه چشمه اقتصادی دشمن را محدود کنیم. امنیت را عمومی کنیم. مردم محلی را در تامین امنیت شرکت دهیم. جنگ، جنگ اطلاعاتی است. شیوه‌های اطلاعاتی در مبارزه جواب می‌دهد. ارگان‌های محلی، انکشاف دهات و وزارتخانه‌های حج و اوقاف و اطلاعات فرهنگ باید فعال شوند.»

داعش و طالبان

اما دشمن اصلی دولت طالبان است یا داعش؟ آیا این دو گروه واقعا از هم جدا هستند یا تنها دو نام برای یک جریان استفاده می‌شود؟

آقای نبیل معتقد است که از نام داعش برای قباحت‌زدایی از اقدامات طالبان استفاده می‌شود و جاده‌صاف‌کن برگشت طالبان است:‌ «بزرگ‌نمایی داعش به معنای این است که جایگاه طالبان تقویت می‌شود و این جزو برنامه است. در واقع شبکه حقانی که حالا به گروه طالبان پیوسته است، بیشتر حملات پیچیده را انجام می‌دهد اما حالا داعش مسئولیت هر حمله را بر عهده می‌گیرد. هدف این است که جایگاه طالبان را در افکارعمومی تقویت کنند. از آن‌ها زشتی‌زدایی کنند تا وقتی برنامه‌های بعدی آنها ارائه می‌شود، اذهان عموم پذیرای آن باشد. به خاطر دارید که مردم در دهه ۷۰ از وضعیت مجاهدین خسته شده بودند و از طالبان با گل‌افشانی استقبال کردند؟ حالا هم دارد زمینه‌سازی می‌شود.»

پاکستان

این مقام پیشین افغان به ایندیپندنت فارسی گفت:‌ «پاکستان تاکنون یک زندانی هم به افغانستان تحویل نداده است. اسلام‌آباد بحث صلح را برای امتیاز گرفتن از آمریکا و کاهش فشارها بر خود، آغاز کرده است. پاکستان نفوذ زیادی بر سیاستمداران ما دارد. در حکومت نفوذ دارد و از حربه فشار و مهره‌هایی که دارد و طالبان، استفاده می‌کند. پاکستان هم مبتکر و صاحب جنگ است و هم صاحب صلح. در هر حالت اگر صلح بتوانند منافعش را تامین کند، از آن استفاده می‌کند وگرنه ماشین جنگ را همچنان هدایت خواهد کرد.»

او می‌افزاید:‌ «بازهم تاریخ به ما می‌آموزد که وقتی رهبران مجاهدین در دهه ۷۰ زمزمه‌های صلح کردند، پاکستان به طور مستقیم فرماندهان مجاهدین را تقویت می‌کرد. رهبران جهادی را منزوی کرد. ماشین جنگ را در دست خود نگه داشت. نظامیان را حفظ می‌کرد. برای آن‌ها، نفس یکی شدن دو نیروی دولت و مجاهدین درگذشته غیرقابل‌قبول بود. نظامی که هواپیما، موشک استنگر و چریک باتجربه ‌داشت، تعادل قوا را در منطقه برهم می‌زد. نظامی قوی است که بخش امنیتی قوی داشته باشد. پاکستان این را نپذیرفت.»

نگرانی آقای نبیل اما به قوت خود باقی است:‌ «تشویش من این است ما آگاهانه به سمت یک خلأ قدرت پیش برویم. نباید کوشش شود که به طرف نابودی نظام برویم. در گوش طالبان سرود فتح خوانده می‌شود. از این طرف از اشرف غنی امتیاز گرفته می‌شود. نباید اجازه دهیم ما را به سمت جنگ فرسایشی ببرند تا مسئله به‌ جایی برسد که آمریکا بگوید ما تلاش کردیم که صلح بیاوریم اما شما از خودخواهی‌های خود نگذشتید. روس‌ها هم به زور آمدند اما جنگ را برای افغانستان به ارث گذاشتند. ما نباید در راهی که یک بار رفته بودیم دوباره قدم بگذاریم.»

حکومت موقت

آقای نبیل ایجاد حکومت موقت برای رسیدن به توافق صلح با طالبان را رد نمی‌‌کند. اما او می‌گوید که مسئله این است که چه نوع حکومت موقت برقرار شود. او می‌افزاید که اینکه با حکومت موقت، کل نظام تغییر کند و پایه‌های نظام از بین برود، مسئله ما است.

وی درباره روند صلح و تغییرات در کاخ سفید هم می‌گوید:‌ «با آمدن بایدن، در مسئله خروج نیروها کمی تفاوت به وجود خواهد آمد. بایدن شاید تلاش کند که این جنگ را مسئولانه تمام کند تا میراث بهتری از خود بر‌ جا بگذارد. این مربوط به این موضوع است که طرف افغان‌ تا چه اندازه می‌تواند از جایگاه‌ شخصی قربانی دهد. این بار باید برای ما این مجال پیدا شود که مردم، سیاستمداران را قربانی کنند چون درگذشته سیاسیون بودند که مردم را قربانی کردند.»

او می‌گوید که طالبان هم به دقت سیاست بایدن را دنبال می‌کنند:‌ «طالبان منتظر سیاست بایدن است تا توافقنامه دوحه را بهتر از گذشته تطبیق کنند. ممکن است در پشت پرده با آمریکا همکاری کنند تا عملیات ضد القاعده بیشتر شود. شاید اعلام کنند که از القاعده بریده‌ایم یا قطع رابطه خواهیم کرد. به سربازان آمریکایی اصلا حمله‌ نشود. طالبان توافقنامه را به‌عنوان دستاورد به بایدن پیشکش می‌کند و آمریکا مطمئن‌تر می‌شود.»

رحمت‌الله نبیل توصیه می‌کند:‌ «ما باید حساسیت‌ها و التهاباتی را که در منطقه است، درک کنیم. شبکه حقانی، داعش، طالبان و گروه‌های تروریستی منطقه‌ای، خطر واقعی‌اند. فاطمیون یک قدرت رایگان تجربه‌دیده در جنگ سوریه و عراق و یک نیروی آماده است. بر عهده ما است که بتوانیم حس مالکیت این کشور را زنده کنیم تا در بحث با طالبان، سلامت افغانستان و سلامت نظام حفظ شود.»