سال ۲۰۲۰، سالی پر از تلاطم و نقطه عطفی در بخش انرژی بود. این سال با اختلاف میان روسیه و عربستان سعودی بر سر بهای نفت شروع شد و در نتیجه آن، عربستان سعودی در ماه مارس تولید خود را افزایش داد. این اتفاق، همزمان بود با شروع همه‌گیری ویروس کرونا که تقاضای نفت را به شکل چشمگیری کاهش داد (به‌ویژه در بخش‌های ترابری و هواپیمایی) و منجر به ذخیره بی‌سابقه‌ نفت در جهان شد. در نتیجه، افت قیمت‌ نفت، به شکلی بی‌سابقه پدید آمد. این باعثِ آغاز یک همکاری تاریخی میان اعضای اوپک پلاس و کشورهای گروه بیست، برای نجات بازار نفت از طریق کاهش ذخایر نفتی شد.

آتش‌سوزی‌های گسترده جنگل‌ها و رخدادهای اقلیمی، تلاش برای مقابله با تغییرات اقلیمی را در صدر دستور کار سیاسی و تجاری کشورها قرار داد. کشورها و شرکت‌های بزرگ، طرح‌های بلندپروازانه‌ای برای رساندن انتشار کربن به صفر ارائه کردند. از همه چشمگیرتر، چین که مسبب دو سوم کل رشد خالص انتشار دی‌اکسید کربن در دنیا است، اعلام کرد میزان انتشار خالص کربن را تا سال ۲۰۶۰ به صفر خواهد رساند. شرکت‌های بزرگ نفتی مانند بی‌پی، رپسول، رویال داچ شل، توتال و دیگران هم هدف‌هایی برای به صفر رساندن خالص انتشار گازهای گلخانه‌ای اعلام کردند. برای برخی از این شرکت‌ها، رسیدن به این هدف، مستلزم کاهش تولید سوخت‌های فسیلی است. برای نمونه، بی‌پی گفته است که برای رساندن انتشار خالص کربن به صفر تا سال ۲۰۵۰، تولید نفت و گاز را حدود ۴۰ درصد کاهش خواهد داد.

تغییر در زمان‌بندی اوج تقاضای نفت

عده‌ای تحولات سال ۲۰۲۰ را موجب تغییراتی ساختاری در صنعت نفت می‌دانند. مثلا برخی اعتقاد دارند که همه‌گیری کرونا، زمان‌بندی اوج تقاضای نفت را به دلیل آثار ماندگار و تغییرات پدید آمده در پیشرفت اجتماعی و عادات کاری (برای نمونه روند رو به افزایش دورکاری و استفاده از فضای مجازی که تقاضا برای ترابری را کاهش می‌دهد) شتاب بخشیده است. راه‌های موجود برای به صفر رساندن خالص انتشار کربن تا سال ۲۰۵۰ نیز مستلزم مصرف کمتر سوخت‌های فسیلی‌ است. این امر به‌خصوص در بخش ترابری، اهمیت دارد که در آن برقی‌سازی خودروهای شخصی و بهبود بازدهی در جریان است. در بخش برق نیز حایز اهمیت است؛ حوزه‌ای که در آن کاربرد منابع انرژی پاک مانند نور خورشید و باد افزایش می‌یابد. شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف انرژی، حالا پیش‌بینی می‌کنند که تقاضای نفت در پنج یا ده سال آینده به اوج خود می‌رسد؛ اگر که هم‌اکنون نرسیده باشد.

تغییرات در تولید و مدیریت

در بخش تولید هم تغییرات عمده‌ای رخ داد. تولید نفت ایالات متحده از رشدی ناگهانی که تقریبا به سیزده میلیون بشکه در روز در آغاز سال ۲۰۲۰ رسیده بود، کاهش یافت. سقوط قیمت نفت و باطل شدن قراردادهای مشتریان، تولیدکنندگان مستقل و خرده‌پای نفت «شِیل» در آمریکا را به ورشکستگی کشاند. بسیاری شرکت‌ها ناچار به توقف تولید یا ادغام در شرکت‌های بزرگ‌تر، به منظور ادامه کار شدند. همه‌گیری کرونا باعث تغییر در مدل تجاری تولیدکنندگان نفت «شِیل» شد و این صنعت را به سوی کاهش هزینه‌ها و ادغام برای بقا سوق داد. هم‌اکنون جای تردید است که صنعت نفت شِیل آمریکا بتواند روند انقلابی خود را از سر بگیرد. اکنون که تولید روزانه نفت شِیل آمریکا حدود ۷.۴۴ میلیون بشکه است و فشارهای مالی باعث کندی فعالیت حفاری نفتی شده ‌است، به نظر می‌رسد مدتی طول خواهد کشید تا این صنعت، دوباره آغاز به رشد کند.

افت قیمت‌ نفت، همکاری راهبردی را میان کشورهای اوپک و غیر اوپک (که اکنون به نام اوپک پلاس شناخته‌ می‌شوند) یا به بیان دقیق‌تر، میان رهبران دو گروه عربستان سعودی و روسیه بیش از پیش تقویت کرد. گرچه رقابت بر سر سهم از بازار همیشه باقی خواهد ماند، موفقیت اوپک پلاس در مدیریت بازار، در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ نشان‌دهنده درکی راهبردی در میان اعضا برای موازنه بازار نفت به سود همه کشورهای تولید کننده است. انتظار می‌رود که این همکاری راهبردی، مدت زیادی ادامه یابد، زیرا صنعت نفت همچنان با چالش‌های فراوانی روبرو است.

پیش‌بینی بازار برای سال ۲۰۲۱

تقویت قیمت‌های نفت در هفته‌های اخیر، با شروع زود‌تر از انتظار برنامه‌های واکسیناسیون کرونا، احیای تقاضا در آسیا و مدیریت کارآمد عرضه از سوی اوپک پلاس، خوش‌بینی نسبت به بازار را افزایش داده است. اما هنوز لازم است احتیاط بسیاری در نظر گرفته شود، زیرا همه‌گیری کرونا هنوز احیای اقتصادی در ایالات متحده، اروپا و کشورهای در حال توسعه را به تاخیر می‌اندازد. برخی تحلیلگران نفتی اعتقاد دارند با توجه به تقویت اقتصاد آسیا (بیش از همه در چین) و محرک‌های اقتصادی در آمریکا و اتحادیه اروپا، ممکن است بهای نفت به شصت دلار برای هر بشکه هم برسد. هرچند ظاهرا بازار نفت در مسیر احیا در سال ۲۰۲۱ است، صنعت نفت هنوز با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد بود.