روز چهارشنبه ششم اسفند ۱۳۹۹، در مراسمی در رمپ شماره شش پایگاه یکم شکاری تاکتیکی  نیروی هوایی ارتش ایران در فرودگاه مهرآباد تهران، از پهپاد سنگین کمان-۲۲ طراحی و ساخت این نیرو رونمایی شد. سرتیپ خلبان عزیز نصیرزاده، فرمانده نیروی هوایی ارتش، در بازدید از مراحل پایانی ساخت این پهپاد مدعی شد که نیروی تحت فرمان او در ساخت انواع هواپیماهای بدون سرنشین اعم از رزمی، شناسایی و جنگ الکترونیک (جنگال) با ماموریت‌های متعدد به پختگی کامل رسیده‌ و به فناوری‌هایی دست پیدا کرده‌اند که می‌توانند بر اساس نیاز، انواع پهپادها را تولید کنند. او همچنین ادعا کرد کمان-۲۲ مجهز به محموله‌های رزمی، اپتیکی و جنگالی است و بر اساس مطالبات عملیاتی نیروی هوایی طراحی شده است و در مراحل پایانی تولید قرار دارد.

با بررسی تصاویر منتشر شده از دو فروند پهپاد به نمایش درآمده، به راحتی می‌شود دید که این دو پیش‌نمونه از کمان-۲۲ با اولویت عملیات روانی و مصرف تبلیغاتی، شبیه به پهپاد تهاجمی شناسایی آمریکایی اِم کیو-۹ریپِر (MQ-9 Reaper) طراحی و ساخته شده‌اند؛ بدون آن که در باطن ساده‌ترین تجهیزات و سامانه‌های این پهپاد رزمی را داشته باشند. مسئله‌ای که بی‌پایه و اساس بودن ادعاهای عزیز نصیرزاده درباره توانایی‌های رزمی این پهپاد را اثبات می‌کند.

مهمترین ویژگی که در این پهپاد توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، برآمدگی موجود بر روی دماغه آن است که در حقیقت محفظه‌ای برای تعبیه آنتن ارتباط ماهواره‌ای آن است؛ در حالی که هیچ ارگان نظامی در ایران ماهواره ارتباطی در اختیار ندارد و از هیچ ماهواره نظامی یا غیرنظامی دیگر در جهان هم استفاده نمی‌کند. به‌طور قطع این محفظه خالی است و ادعای فرمانده نیروی هوایی ارتش درباره برد سه هزار کیلومتری این پهپاد هم به هیچ وجه نمی‌تواند حقیقت داشته باشد.

بودجه محدود نیروی هوایی ارتش سال‌ها است که این نیرو را از خرید و به‌کارگیری پهپادهای بعضا پیشرفته طراحی و ساخت صنایع هوافضای قدس و شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) چون مهاجر-۶ عاجز کرده است و این نیرو با مراجعه به سازندگان هواپیماهای رادیو کنترل در ایران، به تولید هواپیماهای بدون سرنشینی پرداخته است که از کیفیت لازم و قابلیت‌های موجود در پهپاد های ایرانی ساخت شرکت‌های وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بی‌بهره‌ هستند.

از کمان ۱۲ تا کمان ۲۲

پیش از طراحی و ساخت کمان۲۲، معاونت جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی نیروی هوایی ارتش با کمک گرفتن از گروهی از جوانان سازنده هواپیماهای رادیو کنترل به رهبری و هدایت مهندس م. زارعی، دو فروند پهپاد با ابعادی بسیار کوچکتر از کمان۲۲ طراحی و تولید کرد که کمان-۱۲ نام گرفتند. در تاریخ ۱۰ اسفند ۱۳۹۷، ادعا شد که خط تولید این پهپاد در ستاد فرماندهی نیروی هوایی ارتش در فرودگاه دوشان تپه تهران راه‌اندازی شده است اما تا به امروز غیر از دو فروند موجود، کمان-۱۲ دیگری مشاهده نشده است.

دو پهپاد کمان-۱۲ تولیدی، نخستین بار در رزمایش «مدافعان حریم ولایت ۹» در میدان تیر انارک در نزدیکی اصفهان در تاریخ ۱۱ تا ۱۳ آبان ۱۳۹۹ برای شناسایی اهداف زمینی پیش از بمباران جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش مورداستفاده قرار گرفتند. پس از آن در جریان رزمایش پهپادی نیروهای چهارگانه ارتش در سمنان در تاریخ ۱۶ و ۱۷ دی ۱۳۹۹ مسلح به بمب‌های نقطه‌زن قائم به نمایش گذاشته شدند بدون آن که توانایی استفاده آن‌ها را داشته باشند. زیرا کمان۱۲ از دوربین‌های قرض گرفته شده از پهپادهای شناسایی ابابیل۳ نیروی هوایی ارتش استفاده می‌کند؛ دوربین‌هایی فاقد سنسور فروسرخ و همچنین نشانه‌گذار و فاصله‌یاب لیزری که به علت ناتوانی مالی نیروی هوایی ارتش در تهیه سنسورهای پیشرفته بر روی کمان-۱۲ تعبیه شدند.

آیا نیروی هوایی می‌تواند نیاز خود را به پهپاد رزمی را بدون وابستگی به وزارت دفاع تامین کند؟

برای طراحی، توسعه و تولید انبوه پهپادهای رزمی، باید چندین شرکت دفاعی و نظامی با تخصص و تجربه‌های مختلف با یکدیگر همکاری متقابل داشته باشند. به عنوان مثال در ساخت پهپادهای تهاجمی شاهد-۱۲۹، شرکت هسا در تعامل مستقیم با صنایع هوافضای شاهد (طراح پهپاد)، صنایع الکترونیک شیراز (طراح اویونیک، سامانه هدایت و کنترل پهپاد) و صنایع اپتیک اصفهان (سازنده سنسور یا دوربین‌های شناسایی و هدف‌گیری پهپاد) و ده‌ها شرکت دولتی و غیردولتی دیگر است. همچنین بیش از ۵۰ درصد قطعات این پهپاد شامل موتور روتکس ۹۱۴ و ملخ هارتزل آن با واسطه از کشورهای خارجی چون کانادا، اتریش، آلمان، چین و روسیه و ژاپن تامین می‌شوند. همانطور که در برخی از پهپادهای رزمی ساخته شده در همسایگی ایران چون بایراکتار تی بی۲ ساخت ترکیه بیش از ۵۰ درصد قطعات ساخت کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی است.

حالا معاونت جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی نیروی هوایی ارتش بیش از هشت سال است که در تلاش برای توسعه و ساخت پهپادهای شناسایی و رزمی بومی برای تامین نیاز این نیرو به این پرنده‌های بدون سرنشین است. اما با توجه به فقدان فناوری‌های لازم برای ساخت حساس‌ترین سامانه‌ها و قطعات پهپادهای رزمی در نیروی هوایی ارتش، پهپاد کمان-۲۲ نه تنها توانایی رقابت با همتایان خود چون شاهد-۱۲۹ و حتی مهاجر-۶ را ندارد بلکه تا اینجای کار بیشتر به یک هواپیمای رادیو کنترل و یک ماکت پرنده مشابه پهپادهای ریپر و پردیتور آمریکایی شبیه است.

استفاده از قطعات و سامانه‌های کوچک و ضعیف برای یک پهپاد عظیم‌الجثه

به نظر می‌رسد موتور تعبیه شده بر روی کمان-۲۲ همان موتور چهار سیلندر تعبیه شده بر روی کمان-۱۲ باشد. موتوری که توان لازم برای به پرواز درآوردن این پهپاد در مناطق کوهستانی و ارتفاعات بالا و نیز در روزهای گرم تابستان را نخواهد داشت. به‌طور قطع نیروی هوایی ارتش و صنایع دفاعی کشور از ساخت موتوری قوی‌تر و مناسب‌تر برای جایگزین کردن آن عاجز هستند و در نتیجه تنها راه افزایش توان این پهپاد، خرید موتورهای کانادایی-اتریشی روتکس ۹۱۴ برای آن‌ها است که در حال حاضر بر روی پهپادهای مهاجر-۶ و شاهد-۱۲۹ در ایران تعبیه شده‌اند اما به علت بودجه محدود نیروی هوایی ارتش، به نظر نمی‌رسد چنین امکانی مهیا شود.

از دیگر ضعف‌های کمان-۲۲، ارابه‌های فرود آن است که به نظر می‌رسد از ضایعات فلزی ساخته شده‌اند به‌گونه‌ای که اثرات زنگ‌زدگی و جوشکاری فاقد کیفیت و با دقت بسیار پایین بر روی ارابه فرود دماغه قابل مشاهده است. همچنین ارابه‌های فرود اصلی، ضربه‌گیر(Shock Absorber) مناسب ندارند که این امر نه تنها عمر آن‌ها را به شدت کاهش می‌دهد بلکه در زمان فرود، ضربه شدید به پهپاد وارد می‌آورد که می‌تواند برای سامانه‌های آن به خصوص دوربین هدف‌گیری و شناسایی‌اش مخرب باشد.

فقدان دوربین فروسرخ و هدف‌گیری بر روی کمان-۲۲

با توجه به تصاویر به نمایش درآمده از نخستین پیش‌نمونه‌های پهپاد کمان-۲۲، به راحتی می‌توان دید که آن‌ها تنها یک دوربین فیلمبرداری کوچک در زیر دماغه خود دارند. دوربینی که با توجه به شکل آن احتمالا یکی از محصولات قدیمی شرکت صنایع الکترونیک ایران است که در گذشته بر روی پهپادهای شناسایی خانواده ابابیل۳ر و مهاجر۴ استفاده می‌شد. دوربینی که فاقد سنسور فروسرخ است و نشانه‌گذار لیزری و قابلیت شناسایی و قفل کردن بر روی هدف برای تعقیب آن را ندارد. به همین دلیل بمب‌های هدایت تلویزیونی و فروسرخ قائم ساخت صنایع دفاعی ایران که در جریان رونمایی کمان-۲۲ در زیر بال‌هایش نصب شده بود، دیگر قابلیت استفاده در ماموریت‌های رزمی و هوا به سطح را پیدا نخواهند کرد.

از طرفی به علت نبود یک دوربین یا سنسور مناسب بر روی این پهپاد، در جریان رونمایی کمان-۲۲ وجود غلاف نشانه‌گذار لیزری در کنار آن هم مشاهده شد. غلافی که به ظاهر برای استفاده در بمباران نقطه‌ای با استفاده از بمب‌های لیزری جی‌بی‌یو-۱۲ (GBU-12) موجود در انبارهای نیروی هوایی ارتش ممکن است در کنار این پهپاد به نمایش درآمده باشد. پیش‌تر، در دی‌ماه ۱۳۹۲ و در جریان یک رزمایش نیروی هوایی ارتش در بندرعباس، دو فروند جنگنده بمب‌افکن همه‌منظوره اف-۴ئی فانتوم۲ (F-4E Phantom II) نیروی هوایی ارتش از این غلاف‌ها با نام تایپ-۹۹ برای نشانه‌گذاری لیزری به منظور شلیک بمب‌های هدایت لیزری جی‌بی‌یو-۱۲ استفاده کردند اما نتوانستند هیچ هدفی را با آن‌ها مورد اصابت قرار دهند و به همین دلیل تا به امروز با گذشت حدود سه دهه از طراحی و ساخت دو عدد از این غلاف‌ها، گردان‌های شکاری کاربر جنگنده‌های فانتوم۲ نیروی هوایی هنوز آن را به خدمت نگرفته‌اند. به همین دلیل است که حضور آن در کنار پهپاد کمان-۲۲ جنبه نمایشی دارد.

در انتها باید گفت که به نظر می‌رسد فرماندهان نیروی هوایی ارتش قصد دارند مسیر طولانی‌ای را که شرکت‌های دفاعی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و نیروی هوافضای سپاه برای دستیابی به فناوری و قابلیت ساخت پهپادهای تهاجمی خانواده مهاجر و شاهد پیموده‌اند یک‌شبه طی کنند، اما تنها به‌ شکل نمایشی و بدون آن که توانایی ساخت حساس‌ترین و مهمترین بخش‌های پهپادهای تهاجمی چون سنسور و دوربین‌های شناسایی و هدف‌گیری‌ آن‌ها را داشته باشد. فرماندهان نیروی هوایی ارتش به خصوص سرتیپ عزیز نصیرزاده به جای آن که در راستای تامین نیاز نیروی تحت امر خود، درخواست افزایش بودجه برای خرید پهپادهای رزمی را ارائه دهد، دستور ساخت چنین پهپادی را صادر کرده است؛ پرنده بدون سرنشینی که تنها ظاهری شبیه یک پهپاد شناخته شده آمریکایی دارد، بدون آن که توانایی‌های رزمی آن را داشته باشد.