تب‌وتاب سیاسی به‌سرعت به افغانستان بازگشته است زیرا آمریکا برای پایان مسئولانه طولانی‌ترین جنگ تاریخ خود، طرحی نو درانداخته است.

همان‌طور که انتظار می‌رفت، مذاکرات صلح در قطر پیچیده، زمان‌بر و احتمالا بی‌نتیجه خواهد بود. واشینگتن برای چنین مذاکرات بی‌نتیجه‌ای نه آن‌قدر فرصت دارد و نه آن‌قدر علاقه. کابل هم دیگر تحمل خونریزی ندارد و نمی‌تواند همچنان منتظر نتایج مذاکرات بماند. 

طرف‌های ذینفع این بار به نقش محوری سازمان ملل متحد در مدیریت روند صلح افغانستان اشاره می‌کنند.   

ابعاد جنگ افغانستان، داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی است و برای پایان آن نیز به طرحی جامع نیاز است که بتواند نگرانی‌ها را در تمام سطوح رفع کند. از یک سو رقابت بین آمریکا و روسیه و ایران و از سوی دیگر دشمنی هند و پاکستان در قلمرو افغانستان و نیز کشمکش‌های کوچک و بزرگ دیگر، ضرورت حضور یک فرستاده ویژه سازمان ملل متحد برای صلح را پررنگ کرده است.

زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، در دو سال و اندی که معمار مذاکرات صلح افغانستان بوده است، تقریبا به تمام کشورهای منطقه سفر کرده، اما از رفتن به تهران یا دیدار با همتاهای ایرانی خود سر باز زده است.  در فوریه سال ۲۰۲۰ هم که آمریکا و طالبان در حضور مقام‌های ارشد افغانستان، توافقنامه آوردن صلح برای این کشور را امضا کردند، وزیران خارجه کشورهای متحد آمریکا حضور داشتند، اما وزیران خارجه سه کشور ایران و روسیه و چین، غایبان اصلی بودند.

جمهوری اسلامی ایران آشکارا با طرح آمریکایی صلح در افغانستان مخالفت کرده است. همین چند هفته پیش،‌ رضا بهرامی، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در کابل، بار دیگر در مطلبی نوشت: «تسهیل و نظارت بر روند مذاکرات میان افغانی و نیز ایجاد هماهنگی و اجماع بین کنشگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، نیازمند حضور و محوریت واقعی نماینده خاص دبیر کل سازمان ملل متحد برای موضوع صلح افغانستان است. مکانیسم همکاری جمعی تحت محوریت این نماینده، قابلیت شکل‌گیری دارد. در یک فرآیند برخوردار از حمایت بین المللی است که امکان قرار گرفتن روند مذاکرات میان افغانی در مسیر مناسب، ایجاد اجماع بین کنشگران بیرونی و همچنین بازدارندگی در مقابل بر هم زنندگان فرایند، مهیاتر خواهد شد.»

آمریکا نیز بر اهمیت اجماع فراگیر بین‌المللی برای موفقیت روند صلح افغانستان تاکید کرده است.

بر اساس جزئیات طرح تازه آمریکا، پیشنهاد شده است که سازمان ملل متحد در پیشبرد روند صلح، نقش مهمی ایفا کند. هرچند این نهاد، دبورا لوینز را به‌عنوان فرستاده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد برای افغانستان برگزیده که ریاست دفتر نمایندگی سیاسی این سازمان در کابل را نیز بر عهده دارد، اما اکنون سخن درباره مدیریت روند صلح است که برنامه‌ریزی و هماهنگی گسترده‌تری می‌طلبد.

مقام‌های آمریکایی تایید کرده‌اند که برای برون‌رفت از بن‌بست کنونی، درباره نظام آینده سیاسی افغانستان و چگونگی ایجاد یک دوره انتقال قدرت در پی برگزاری یک نشست جهانی به میزبانی سازمان ملل متحد در افغانستان، به طرف‌های مختلف پیشنهادهایی ارائه کرده‌اند.

اصول رهنمودی برای آینده افغانستان، حکومت گذار و نقشه راه سیاسی و آتش‌بس دائمی، بخش‌های مهم این پیش‌نویس هستند که مقام‌های افغان و طالبان در حال بررسی آن هستند.

سازمان ملل متحد در برگزاری نشست‌های جهانی تجربه موفقی دارد و کنفرانس برای افغانستان در شهر بن در سال ۲۰۰۱، به تشکیل نظامی جدید در این کشور انجامید. سازمان ملل متحد در این نشست از طرف‌های مختلف جنگ برای تشکیل نظام جدید دعوت کرد که تمام طرف‌ها به جز طالبان، ظرف ۹ روز به توافق سیاسی دست یافتند.

در نشست بن، گروه‌های کلیدی درگیر در مسائل افغانستان توانستند روی یک توافقنامه تاریخی برای ایجاد یک حکومت موقت شش ماهه توافق کنند. گام‌های بعدی، ایجاد دولت گذار، برگزاری لویه جرگه قانون اساسی و انتخابات آزاد و سراسری بود. توافقنامه بن به جنجالی‌ترین معضل سیاسی افغانستان در سه دهه گذشته یعنی تقسیم قدرت سیاسی بر اساس سهم اقوام، پایان داد.

این توافقنامه دو مرحله‌ای، پس از ۲۰ سال جنگ داخلی در افغانستان، سنگ بنای نظام جدید را بنا نهاد، اما نبودن طالبان، به درگیری و جنگ‌های بیشتر انجامید. این بار سازمان ملل متحد و آمریکا می‌خواهند طرحی شبیه نشست بن را با حضور طالبان اجرایی کند.

بسیاری از جریان‌های سیاسی از طرحی شبیه بن با حضور طالبان، اعلام حمایت کرده‌اند. گروه طالبان نیز این طرح را در دست بررسی دارد، اما اشرف غنی، رئیس‌جمهوری افغانستان، هر نوع انتقال قدرت از راهی غیر از انتخابات را رد کرده است. وی روز گذشته و در آغاز سومین سال فعالیت دور هفدهم شورای ملی افغانستان گفت که حاضر است درباره برگزاری انتخابات زودهنگام مذاکره کند، اما طرح دولت موقت را خیال‌بافی خواند.

بدون شک دور زدن رئیس‌جمهوری که از راه انتخابات دولت تشکیل داده است آسان نخواهد بود، اما مشخص نیست این ایستادگی آقای غنی تا چه زمانی ادامه خواهد یافت.

سفر منطقه‌ای زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه آمریکا، همچنان ادامه دارد و اگر دیگر جریان‌های اصلی درگیر جنگ مانند گروه طالبان، به حضور پررنگ سازمان ملل متحد در مدیریت روند صلح چراغ سبز نشان دهند، مقاومت آقای غنی دیگر چندان آسان نخواهد بود.