با آن‌که بیش از دو هفته از سفر مصطفی‌الکاظمی، نخست وزیر عراق به عربستان سعودی در ۳۱ ماه مارس گذشته و به امارات متحده عربی در چهارم ماه آوریل جاری می‌گذرد، این سفر تا به حال توجه محافل سیاسی ایران، به ویژه مقامات و نهادهای دست اندرکار امور عراق و تحولات آن را به خود معطوف می‌دارد.

به باور این مقامات، سفر اخیر نخست وزیر عراق به شماری از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، پس از یازده ماه انتظار به دنبال لغو دیدار قبلی که با آغاز تصدی نخست وزیری وی و به عنوان بخشی از تور منطقه‌ای برنامه‌ریزی شده بود که شروع آن از ریاض و مقصد نهایی آن تهران باشد، صورت گرفته است. البته سفر قبلی مصطفی‌الکاظمی به دلیل وضعیت جسمانی ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی در آن زمان، لغو شده بود.

تلاش عراق برای ایجاد روابط متعادل با همه کشورها

امضای توافق‌نامه‌های متعدد با هدف سرمایه‌گذاری‌های مشترک با عربستان سعودی و امارات متحده عربی که ارزش آن‌ها بالغ بر شش میلیارد دلار می‌شود و طور مساوی میان دو طرف توافق‌نامه توزیع می‌شود، نشانه‌ای روشنی از سیاست‌های مصطفی‌الکاظمی برای توسعه روابط منطقه‌ای عراق، به ویژه با کشورهای عربی و اولویت به کشورهای همسایه خلیج فارس است و همین امر باعث شده است مقامات ایران این تحول را با دقت بیشتری مورد بررسی و مطالعه قرار دهند. البته سفرهای نخست وزیر عراق و سایر مقامات عراقی به کشورهای پاکستان، ارمنستان، مصر، اردن، سوئیس و فرانسه از نظر تأثیرات سیاسی بر منافع ایران در درجه دوم اهمیت قرار می‌گیرد.

تهران معتقد است که هدف سیاسی-امنیتی که مصطفی‌الکاظمی در سفر اخیرش به عربستان سعودی و امارات متحده دنبال می‌کند، تنها به تقویت روابط وی و روابط عراق و سیاست درهای باز با کشورهای خلیج فارس محدود نمی‌شود، بلکه نخست وزیر عراق در تلاش برای ایجاد نوعی تعادل در روابط خارجی بغداد در برابر قدرت‌های منطقه‌ای دارای نفوذ در عراق، به ویژه ایران و ترکیه است. این در حالی است که جنبه اقتصادی و توانایی کشورهای حوزه خلیج فارس در ارائه کمک در وضعیت کنونی که عراق با بحران‌های متعدد و پیچیده‌ای روبه‌رو است، حائز اهمیت فراوان بوده و چنین سرمایه‌گذاری‌های بزرگی می‌تواند نقش مثبتی در بازسازی، تولید انرژی و سایر بخش‌های مورد نیاز عراق ایفا کند.

سیاست درهای باز عراق به روی کشورهای حوزه خلیج فارس

البته سیاست درهای باز عراق به روی کشورهای حاشیه خلیج فارس و توسعه روابط بین بغداد و ابوظبی، با توجه به عادی سازی روابط میان امارات متحده عربی و اسرائیل، بُعد امنیتی روشنی دارد، به ویژه این‌که تهران معتقد است که این کشور در صحنه عراق با آمریکا و نیروهای مستقر آن در قلمرو عراق در مبارزه و رویارویی نیست، بلکه مبارزه بنیادین آن با تل‌آویو است که چالش واقعی در برابر سیاست گسترش نفوذ ایران در منطقه به شمار می‌رود.

آن‌چه عراق را به میدان نبرد میان ایران و اسرائیل تبدیل کرده است، با حمایت تل‌آویو از روند همه‌پرسی اقلیم کُردستان در سال  ۲۰۱۷ آغاز نشده و با کشاندن عراق به پای میز عادی‌سازی روابط با اسرائیل به پایان نمی‌رسد، زیرا هدف اصلی اسرائیل، محاصره نقش منطقه‌ای ایران با بیرون کشیدن عراق از حوزه نفوذ تهران است، تحولی که باعث قطع راهرو زمینی می‌شود که ایران آن را برای برقراری ارتباط با کشورهای "محور" ایجاد کرده است.

نگرانی ایران از گسترش روابط بین عراق، عربستان سعودی و امارات متحده عربی و روابط عمیق و متحد آن‌ها با ایالات متحده از یک سو و روابط جدید بین امارات متحده عربی و اسرائیل از سوی دیگر این است که این نزدیکی ممکن است مسیر موفقیت تلاش‌های آمریکا و اسرائیل را برای ایجاد شکاف در روابط بغداد و تهران و دور کردن ایران و عراق از یکدیگر هموار سازد. افزون بر آن، تهران نگرانی دارد که دید و بازدیدهای مصطفی‌الکاظمی و تلاش‌های وی برای ترمیم روابط دیپلماتیک با کشورهای عربی، به گونه‌ای عراق را به آغوش جهان عرب بازگرداند که در نهایت به خصومت با ایران و به نفع محور صلح در منطقه منتهی شود.

نگرانی‌های تهران

آن‌چه منجر به افزایش نگرانی ایرانیان نسبت به پیامدها و نتایج دیدارهای اخیر مصطفی‌الکاظمی و بازگشت نقش فعال عربی در صحنه تحولات عراق می‌شود، وضعیت سوءظن و عدم اطمینان تهران از تداوم روابط با جناح‌های سیاسی و گروه‌های دیگری است که وفادار به ایران بوده یا در محور آن می‌چرخند. هرچند مقتدی صدر، رهبر جریان صدر که در گذشته سفرهای به عربستان سعودی و امارات متحده عربی داشت با سیاست داخلی مصطفی‌الکاظمی و رویکرد نگاه به کشورهای عربی با نخست وزیر همسویی و هماهنگی دارد، اما سایر جناح‌های شریک در قدرت ممکن است به منظور حفظ موقعیت خود در راستای محدود کردن تأثیر نفوذ جهان عرب در عراق احساس ضعف و ناتوانی کنند. این در حالی است که برخی از این جناح‌ها تمایل خود را به انعقاد معامله با مصطفی‌الکاظمی در مورد روابط با کشورهای عربی، پنهان نمی‌کنند و آماده هستند در ازای کسب قدرت بیشتر یا حداقل حفظ دستاوردهای کنونی، از سیاست درهای باز به روی جهان عرب حمایت کنند.

از این رو، سرمایه‌گذاری‌های مشترک عربستان سعودی و امارات متحده عربی در عراق که بالغ بر شش میلیارد دلار می‌شود و تأثیری که این سرمایه‌گذاری‌های می‌تواند در افکار عمومی و گروه‌های سیاسی ایجاد ‌کند، افزون بر این‌که منافع اقتصادی چشمگیری برای عراق در پی دارد، نمی‌تواند با نگرانی ایران روبه‌رو نشود. به ویژه این‌که ایران نسبت نقش اقتصادی این کشورها در عراق شک و تردید دارد و به این باور است که کشورهای یادشده با بهره‌برداری از برنامه‌های اقتصادی، همکاری و توسعه در صدد رسیدن به اهداف واقعی خود در تحمیل نفوذ و ایفای نقش جایگزین یا کمکی برای ایالات متحده هستند، در حالی‌ که آمریکا علاوه بر تلاش برای اخراج ایران از عراق، پایگاه‌های نیروهای شیعه متحد ایران در عراق را پیوسته هدف حمله قرار می‌دهد.

تردیدی نیست که با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق،‌ میزان نفوذ کشورهای عربی در روند انتخابات و پیامدهای آن در ساختار دولت بعدی و در تصمیم‌گیری‌های سیاسی چالش برانگیز برای نقش ایران در عراق، میزان نگرانی ایران نسبت به گسترش روابط بین عراق و کشورهای عربی افزایش می‌یابد، به ويژه اگر جناح‌های وابسته به تهران نتوانند با ایجاد شکافی در فضای سیاسی، اراده خود را در برابر بازگشت عراق به آغوش جهان عرب تحمیل کنند.