پس از آن‌که جنبش فتح به عنوان بزرگترین جناح سیاسی و تشکل ملی، کنترل سازمان آزادی‌بخش فلسطین را برای چندین دهه در دست داشت، رقابت میان «فتح» و «حماس» بر سر این‌که چه کسی می‌تواند از مردم فلسطین به بهترین وجه ممکن نمایندگی کند، بار دیگر شدت گرفته است.

به گفته منتقدان حماس در جنبش فتح و سازمان آزادی‌بخش فلسطین، حماس از زمان تأسیس آن در اواخر دهه هشتاد قرن گذشته تا کنون به دنبال ربودن سازمان آزادی‌بخش فلسطین است. این در حالی است که بر اساس نطرسنجی مرکز مطالعات سیاسی فلسطین، جنگ اخیر غزه که در ماه مه گذشته به وقوع پیوست، تحول بزرگی را در افکار عمومی علیه تشکیلات خودگردان فلسطین و رهبری آن، به نفع جنبش حماس و حمایت از اقدامات مسلحانه آن ایجاد کرده است.

سرخوشی حماس نسبت به «پیروزی در جنگ اخیر»، باعث شد یحیی السنوار، رهبر جنبش در نوار غزه اعلام کند که «آن‌چه قبل از ۲۱ ماه مه مطرح شده بود، دیگر نمی‌تواند معتبر تلقی شود»، به این معنی که سازمان آزادی‌بخش فلسطین بدون جنبش حماس، عاری از ارزش و اعتبار است. به همین ترتیب، حماس قصد دارد با ورود به سازمان آزادی‌بخش فلسطین، اوضاع سیاسی را سر و سامان داده و اختلافات داخلی را پایان دهد. البته حماس از این پس، آمده مشارکت در دولت وحدت ملی که مطابق با خواسته‌های محمود عباس باشد و توافق‌نامه‌های امضا شده با اسرائيل را به رسمیت بشناسد، نیست.

به تعویق افتادن گفت‌وگوهای قاهره

البته مواضع متناقض فتح و حماس باعث شد گفت‌وگوی ملی فلسطین در قاهره، پیش از آن‌که در اوایل ماه ژوئن جاری آغاز شود، به تعویق افتد، زیرا هیئت‌های دو طرف با برنامه‌ها و اولویت‌های کاملا مختلفی عازم مصر شدند. در اظهاراتی که بیانگر تشدید درگیری بین دو طرف برای به دست گرفتن کنترل سازمان آزادی‌بخش فلسطین است، محمود عباس تأکید کرد که «هرگز اجازه نمی‌دهد که انقلاب مردمی و سازمان آزادی‌بخش فلسطین، ربوده شود. وی افزود که از جنبش فتح و میراث ارزشمند آن همواره دفاع خواهد کرد.» محمود عباس در سخنرانی که در نشست شورای انقلابی فتح داشت، گفت که «رهبران جنبش فتح، دستاوردها و میراث بزرگ ملت بزرگ فلسطین را احیا خواهند کرد.»

با این حال، محمود عباس، مسیر آشتی و سازش را نبست و جنبش حماس، جناح‌‌های وابسته سازمان آزادی‌بخش فلسطین و «جهاد اسلامی» را به بازگشت سریع به گفت‌وگوهای جدی فراخواند تا به اختلافات پایان داده شود و اجماع ملی به وجود آید.

جنبش حماس در طرحی که برای آغاز گفت‌وگوی ملی در قاهر به مقامات مصری ارائه داده است، خواستار ایجاد «رهبری حدید»، با مشارکت دبیران کل و نمایندگان سایر جناح‌های فلسطینی شده است، بدون این‌که به کمیته اجرایی، لیست‌های انتخاباتی، پایان دادن به اختلافات و تشکیل دولت وحد ملی، اشاره کند.

از سوی دیگر، موسی ابومرزوق، معاون رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس با اشاره به این‌که سازمان آزادی‌بخش فلسطین، فارغ از اندیشه‌ها و جهت‌گیری‌ها رهبران سیاسی، تنها نماینده قانونی فلسطینیان در داخل و خارج از کشور است، گفت که بخش بزرگی از ملت فلسطین در این سازمان ملی نقش و حضوری ندارند.»

سقف خواسته‌های جنبش حماس

در همین حال، محمد اللحام، یکی از اعضای شورای انقلابی جنبش فتح، گفت که حماس می‌خواهد کنترل سازمان آزادی‌بخش فلسطین را در دست گیرد. وی افزود که «گفت‌وگوی ملی در قاهره به همین دلیل به تعویق افتاده است، علاوه براین‌که سقف خواسته‌های حماس پس از جنگ اخیر غزه، به شدت بلند رفته است. محمد اللحام با اشاره به این‌که جنبش فتح از پیوستن حماس و جهاد اسلامی به سازمان آزادی‌بخش فلسطین مطابق به برنامه‌های سیاسی تعیین شده، استقبال می‌کند، گفت که «دیدگاه سیاسی حماس در مورد لزوم تشکیل کشور فلسطین در محدوده مرزهای سال ۱۹۶۷، که پایتخت آن، بیت‌المقدس باشد، تفاوتی با چشم‌انداز فتح ندارد.»

از سوی دیگر، هانی المصری، مدیر مرکز مطالعات راهبردی فلسطین، معتقد است که «طرح حماس برای بازسازی ساختار سازمان آزادی‌بخش فلسطین بدون تصویب استراتژی مبارزه، پایان اختلافات، برگزاری انتخابات و تشکیل دولت وحدت ملی، یک رویکرد یک‌جانبه است که می‌تواند کنترل حماس بر نوار غزه را حفظ کند و مسیر مشارکت جنبش حماس در سازمان آزادی‌بخش فلسطین را به گونه‌ای هموار کند که کنترل سازمان در دست حماس قرار گیرد.» وی افزود که «چنین رویکردی باعث تضعیف وحدت ملی شده و تنش بین نوار غزه و کرانه باختری را بیشتر از پیش افزایش می‌دهد.»

هانی المصری، اظهار داشت که هرچند جنگ اخیر غزه «چشم‌انداز فلسطین را تغییر داده است، اما واقعیت پرچالش فلسطینیان همچنان دچار مشکلات بسیاری است، زیرا جنگ ادامه دارد و تا کنون از پیروزی هیچ خبری در دست نیست.» وی خاطرنشان کرد که «خودخواهی، انحصارطلبی، عدم اعتقاد به مشارکت، پایبندی به توافق ناکام اسلو و اتخاذ سیاست مقاومت مسلحانه به عنوان تنها گزینه برای فلسطینیان، عامل اصلی شکست تلاش‌ها برای بازگرداندن وحدت ملی است.» هانی المصری گفت «هرچند نقش فلسطینی‌ها در زمینه وحدت ملی را نمی‌توان کم‌اهمیت و نادیده گرفت، اما وضعیت جهان عرب، کشورهای منطقه و جامعه جهانی، عامل موثری در جلوگیری از بازسازی ساختار سازمان آزادی‌بخش فلسطین محسوب می‌شود.» وی افزود که حماس برای این‌که در سطح بین‌المللی به رسمت شناخته شود، دست‌کم نیاز به آتش‌بس درازمدت و پذیرش ایجاد کشور کوچکی در نوار غزه دارد، صرف نظر از این‌که این کشور با کرانه باختری ارتباطی داشته باشد یا خیر، در حالی‌که حماس در بالاترین تصور ممکن، ناگزیر است شروط کمیته چهارجانبه بین‌المللی صلح را بپذیرد.»

سازمان آزادی‌بخش فلسطین نباید در انحصار گروه مشخصی باشد

در همین راستا، ایمن دراغمه، نماینده مجلس قانون‌گذاری منحل شده فلسطین، اظهار داشت که حماس «به دنبال ربودن یا کنترل سازمان آزادی‌بخش فلسطین نیست، اما لازم است برای جلوگیری از انحصار طلبی، یک فرمول مشخصی ایجاد شود تا هیچ گروهی سازمان آزادی‌بخش فلسطین را در انحصار خود نگیرد.» وی خاطرنشان کرد که «سازمان آزادی‌بخش فلسطین» در وضعیت فعلی که دارد، نمی‌تواند از تمام مولفه‌های ملت فلسطین نمایندگی کند.»

ایمن دراغمه گفت که بسیاری از جناح‌های وابسته به سازمان آزادی‌بخش فلسطین، محبوبیت خود را در بین ملت از دست داده اند، بنابراین، ایجاب می‌کند جنبش حماس که از حمایت گسترده فلسطینیان برخوردار است، در بازسازی ساختار سازمان آزادی‌بخش فلسطین، نقشی داشته باشد که فراخور جایگاه آن باشد. وی در مورد علت شکست گفت‌وگوی ملی در قاهره، حتی پیش از آن آغاز آن، معتقد است که این شکست ناشی از «اصرار جنبش فتح برای تشکیل دولت وحدت ملی است که شروط کمیته چهار جانبه بین‌الملی صلح را بپذیرد.»